گذر اقتصاد ایران از زمستان تحریم و کرونا؟

روایت نخست از رشد پاییز

آمارهای منتشرشده از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد رشد اقتصادی فصلی در پاییز، پس از ۱۰ فصل مثبت شده است. مرکز آمار ایران رشد فصلی تابستان را منفی گزارش کرده بود. این درحالی است که آمار منتشرشده از سوی بانک‌مرکزی رشد اقتصادی تابستان سال‌جاری را مثبت اعلام کرد. حال گزارش مرکز آمار ایران نیز نشان می‌دهد رشد اقتصادی فصلی به سطح بالای صفر رسیده است. بنابراین احتمالا گزارش بانک‌مرکزی نیز که در هفته‌های آینده منتشر می‌شود، بر رشد مثبت اقتصادی پاییز مهر تایید خواهد زد.

پس از اعمال تحریم‌ها در سال ۹۶، وضعیت رشد اقتصادی از تعادل خارج شد و در یک روند نزولی قرار گرفت. از تابستان ۹۷ بود که رشد اقتصادی به‌طور رسمی وارد محدوده منفی شد؛ اگرچه تحریم‌ها ضربه اصلی را به اقتصاد کشور در این سال‌ها زد، اما به مرور اثر این شوک تا پاییز ۹۸ تعدیل و به مرور علائم خروج از رشد منفی در اقتصاد هویدا شد.

شیوع کرونا در زمستان سال گذشته موجب شد که دوباره شوک جدیدی به اقتصاد وارد شود و خروج از رکود به تاخیر بیفتد. آمار منتشرشده نشان می‌دهد رشد اقتصادی در ۹ماه نخست سال‌جاری با احتساب نفت برابر با منفی ۲/ ۱درصد و بدون احتساب نفت منفی یک‌درصد ثبت شده است؛ اما به‌رغم رشد منفی ۹ ماهه، رشد اقتصادی در پاییز سال‌جاری مثبت۸/ ۰درصد را ثبت کرد. این عدد بدون احتساب بخش نفت مثبت ۲/ ۰درصد بوده است. این به معنای عبور اقتصاد ایران از شوک منفی مربوط به تحریم‌ها و بحران کرونا است.

رشد در بخش کشاورزی و صنایع و معادن

گزارش مرکز آمار ایران، علاوه بر آمار کلی، جزئیات تغییر گروه‌های اصلی را نیز منتشر کرده است. آمار‌ها نشان می‌دهد بخش کشاورزی در ۹ ماه نخست سال ۹۹ رشد ۳درصدی را تجربه کرده و رشد آن در پاییز امسال عدد مثبت ۵/ ۵درصد را به ثبت رسانده است. در سال‌جاری هم بارش‌های فصلی مناسب بود و هم افزایش نرخ ارز، باعث صادرات بیشتر محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه شد.

در بخش صنایع و معادن نیز شاهد عملکردی مثبت بوده‌ایم و در ۹ ماه نخست سال‌جاری ۸/ ۰درصد رشد را به ثبت رسانده است. این عدد برای فصل پاییز ۷/ ۳درصد است. با بررسی بخش صنایع و معادن به‌طور جزئی مشخص می‌شود که گروه صنایع و معادن بدون احتساب نفت در ۹ ماه ابتدایی امسال ۵/ ۲درصد رشد کرده است. همین گروه در فصل پاییز شاهد رشد ۱/ ۳درصدی بوده است. استخراج نفت و گاز طبیعی نیز به‌رغم رشد منفی ۴/ ۲درصدی در ۹ ماه اول امسال، در فصل پاییز شاهد رشد ۹/ ۴درصدی بوده است. این موضوع نشان می‌دهد فشار تحریم در بخش نفتی در پاییز کمرنگ‌تر از فصول قبل است. بهترین رشد در گروه صنایع را بخش ساختمان به خود اختصاص داد. این بخش با رشد ۵/ ۸ درصدی در پاییز امسال، توانسته به رشد ۸/ ۳درصدی در ۹ماه ابتدایی امسال برسد. به‌نظر می‌رسد سطح تولیدات بخش ساختمان به‌دلیل افزایش سرمایه‌گذاری و سودآوری بیشتر از فصول قبل شده است.

کمرنگ شدن اثر کرونا بر خدمات

بحران کرونا در سراسر جهان بیشترین تاثیر منفی را در بخش‌ خدمات به جا گذاشت و ایران هم از این قاعده مستثنی نبود. بخش‌خدمات در ۹ ماه ابتدایی امسال رشد منفی ۳/ ۳درصدی را ثبت کرد. همچنین در فصل پاییز رشد اقتصادی این بخش برابر منفی ۸/ ۱درصد بوده است. در این میان بخش واسطه‌گری‌های مالی بهترین عملکرد را داشته است و برخلاف روند گروه خدمات، در ۹ ماه ابتدایی امسال مثبت ۵/ ۲درصد و در فصل پاییز مثبت ۴/ ۲درصد رشد را به ثبت رسانده است.علاوه بر این  بخش «عمده و خرده‌فروشی، هتل و رستوران» بیشترین کاهش را در میان گروه‌های خدماتی به ثبت رسانده و در ۹ ماه ابتدایی امسال معادل ۷/ ۵درصد کوچک‌تر شده است. این گروه در فصل پاییز هم وضعیت مشابهی دارد و ۶/ ۲درصد کوچک‌تر شده است.

رشد مثبت سرمایه‌گذاری

طبق آمارها، در ۹ ماه ابتدایی امسال مصرف نهایی بخش‌خصوصی، شاهد کاهش یک‌درصدی بوده است. این رقم در فصل پاییز منفی ۷/ ۰درصد است. با این حال این میزان کوچک‌‌تر شدن مصرف بخش‌خصوصی در فصل پاییز نسبت به گذشته قابل قبول‌تر بوده و رشد منفی کمتری را تجربه کرده است. در مقابل میزان مصرف دولت شاهد رشد ۱/ ۸درصدی بوده است. نکته قابل‌توجه و مثبتی که در آمار منتشرشده به چشم می‌خورد، مثبت شدن تشکیل سرمایه ثابت ناخالص است؛ به‌طوری‌که در ۹ ماه ابتدایی سال‌جاری ۶/ ۰درصد و در پاییز ۶/ ۴درصد رشد را ثبت کرده است. این رشد در هر دو بخش ماشین‌آلات و ساختمان رخ داده است و هر دو بخش چه در آمار ۹ ماهه و چه در فصل پاییز شاهد رشد مثبت بوده‌اند.

صادرات و واردات همچنان منفی

به‌رغم روند مثبت رشد اقتصادی در بخش‌های مختلف، صادرات و واردات کالا و خدمات شاهد رشد منفی بوده‌اند؛ به‌گونه‌ای‌که براساس آمار منتشرشده در ۹ ماه ابتدایی سال‌جاری صادرات کالا و خدمات ۸/ ۴۱درصد و واردات کالا و خدمات ۷/ ۸۰درصد کوچک‌تر شده‌اند. این رقم در فصل پاییز برای بخش صادرات منفی۱/ ۲۴درصد و برای بخش واردات منفی ۲/ ۸۹درصد بوده است. به این ترتیب در ۹ماه اول امسال، مصرف خصوصی، صادرات و واردات رشد منفی را تجربه کرده‌اند و مصرف دولت و تشکیل سرمایه ثابت، شاهد رشد مثبت بوده‌اند.  

رشد مثبت تولیدات صنعتی از زبان رئیس‌کل

علاوه بر آمار مثبت رشد اقتصادی از سوی مرکز آمار ایران، رئیس‌کل بانک‌مرکزی نیز اخبار مثبتی از تولید و ثبات پولی ارائه کرد. عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک‌مرکزی در پست اینستاگرامی به تشریح آمارهای اقتصادی پرداخت. وی در این پست اظهار کرد که نتایج مقدماتی محاسبات آماری بانک‌مرکزی نشان می‌دهد رشد سه ماهه سوم تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی حدود ۷/ ۱۰درصد و رشد ۹ماه آن حدود ۸درصد بوده است. این گزارش حکایت از رشد بخش حقیقی اقتصاد دارد. همچنین او از بهبود نسبی آمارهای پولی خبر داد و اعلام کرد در پایان بهمن ماه رشد ۱۲ماهه پول ۹/ ۵۶درصد و رشد ۱۲ماهه شبه پول ۳/ ۳۵درصد شد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد رشد ۱۲ماهه پول در مهر ماه ۶/ ۸۸درصد و در دی ماه ۸/ ۶۳درصد بود. علاوه بر این رشد ۱۲ماهه شبه پول در مهر ماه ۱/ ۲۸درصد و در دی ماه ۳/ ۳۴درصد بود. روند این دو متغیر پولی حاکی از کاهش سیالیت پول متاثراز کاهش انتظارات تورمی است. همتی در ادامه تاکید کرد که با توجه به کاهش انتظارات تورمى (که یکى از نشانه‌های آن، کاهش نرخ معاملات حواله‌های ارزی صادر‌کنندگان عمده به کانال ٢٢٠٠٠ تومان به ازای هر دلار در پایان هفته گذشته درسامانه نیما است) و عدم ضرورت افزایش نرخ سود، برنامه بانک‌مرکزى برمبنای قرار دادن نرخ سود حول میانگین دالان نرخ سود است. به گفته همتی، در پایان هفته گذشته با اقداماتی که بانک‌مرکزی در مدیریت بین بانکی، خصوصا، استفاده از عملیات ریپو انجام داد، میانگین نرخ سودبین بانکی به ۷/ ۱۹درصد کاهش یافت. موارد اعلام‌شده از سوی رئیس‌کل بانک‌مرکزی از بهبود برخی آمار‌های اقتصادی مانند رشد بخش حقیقی اقتصاد و متغیر‌های پولی خبر می‌دهد. از کنار هم قرار دادن آمارهای منتشرشده از سوی مرکز آمار و رئیس‌کل بانک‌مرکزی و مقایسه آنها می‌توان اظهار امیدواری کرد که با پایان یافتن اثرات شوک منفی ناشی از تحریم‌ها و پاندمی کرونا و مثبت شدن شاخص‌های اقتصادی در سال آینده، اقتصاد ایران با عملیاتی شدن رفع تحریم‌ها و واکسیناسیون سراسری شاهد جهش در رشد اقتصادی خواهد بود.