راز تأمین کالا در ۱۰۰ روز اول دولت چه بود؟ / رکوردشکنی در ترخیص کالا

آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی در گفت‌وگوی تلویزیونی اخیر خود به موضوع «تامین کالاهای اساسی» پرداخت و این مساله را یکی از مهمترین دغدغه‌های اولویت‌دار دولت در ۱۰۰ روز آغاز به کار خود برشمرد و گفت: «در زمانی که دولت را تحویل گرفتیم، ذخایر کالاهای اساسی نگران‌کننده بود و باید رفع نگرانی می‌شد».
اشاره رئیس‌جمهوری به ذخایر کالاهایی همچون گندم بود که اگرچه به دلیل استرتژیک بودن، هیچ‌گاه آماری از میزان ذخایر آن اعلام نمی‌شود، اما کاهش برداشت محصول داخلی به دلیل افت ۵۲ درصدی بارش‌ها از ۳۰۳ میلیمتر در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ۱۴۵ میلیمتر در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ قابل پیش‌بینی بود.
 

 

افت بارش‌ها سبب کاهش تولید محصولات شده است

از طرف دیگر، تامین این کالاها از منابع خارجی نیز به‌دلیل روان نبودن مراحل ثبت سفارش، تخصیص ارز، تامین ارز و ترخیص کالا از گمرکات، با افتی قابل توجه مواجه شده بود؛ چنانکه براساس آمارها، در ماه‌های نخستین امسال، واردات پنج قلم کالاهای اساسی از جمله دانه‌های روغنی، جو، ذرت، گندم و ... که مشمول ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌شدند از نظر ارزشی حدود ۲۲ درصد و ۲۰ قلم کالای ضروری از جمله دام سنگین و سبک، جوجه، گوشت مرغ، شیرخشک، کره، حبوبات، برنج، شکر خام نیشکری، ‌کودهای معدنی و شیمیایی و ... حدود ۴۱ درصد نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش داشت.
رئیس دولت سیزدهم البته این نوید را داد که «امروز تامین کالاهای اساسی به حد قابل قبولی رسیده که نگرانی نداریم و در حوزه گندم هم مشکلی نیست و نگرانی از این جهت وجود ندارد».
 

بازشدن درهای گمرک برای خروج کالاهای دپو شده

«کاوه زرگران» رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران که سال‌هاست در زمینه صنایع غذایی فعالیت دارد و اکنون نیز ریاست انجمن تامین‌کنندگان غلات کشور را برعهده دارد در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا بر تسهیل واردات کالاهای اساسی در هفته‌های اخیر صحه گذاشت و افزود: چند هفته اخیر واردات کالاهای اساسی به کشور تسهیل شده و پرونده‌هایی که بیش از هفت ماه منتظر ارسال از وزارت جهادکشاورزی به بانک مرکزی برای تخصیص ارز بود، در همکاری وزارت جهاد و بانک مرکزی به نتیجه رسیده است و به این ترتیب حجم زیادی از کالاهای اساسی امکان تخصیص ارز و ترخیص از گمرک را پیدا کرد.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران اضافه‌کرد: پرونده واردات کالاها باید ابتدا توسط دستگاه مربوط که درحال حاضر وزارت جهاد کشاورزی است، بررسی و توسط این وزارتخانه به بانک مرکزی ارسال شود تا در نوبت تخصیص ارز قرار گیرد که این زمان بررسی، در چند ماه گذشته بسیار طولانی بوده اما این روند پس از تغییرات در وزارت جهاد در هفته‌های اخیر سرعت بیشتری پیدا کرده است و نتیجه آن، ترخیص وزنی بیشتر کالاهای اساسی و در نهایت بهبود وضعیت تنظیم بازار نسبت به نیمه اول سال خواهد بود.

به گفته وی، امروز وضعیت تامین نهاده‌های دامی مطلوب است و با توجه به میزان ذخایر کشور در هفته‌های پیش رو، نگرانی وجود ندارد و بخش خصوصی و بخش دولتی در کنار هم حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی را به‌گونه‌ای مطلوب اجرایی خواهند کرد.

از زرگران در خصوص کاهش ذخایر برخی کالاهای اساسی از قبیل گندم در ماه‌های گذشته پرسیدیم و آخرین وضعیت شرایط کنونی را جویا شدیم که پاسخ داد: امسال با توجه به کاهش برداشت گندم در کشور (به دلیل کاهش بارندگی ها) نیاز به واردات گندم بیشتر از سال گذشته شده است؛ به این ترتیب که از ۱۲ میلیون تن نیاز کشور به گندم، ۴.۵ میلیون تن در داخل تولید و از کشاورزان خریداری شده و ۸ میلیون تن از نیاز کشور باید از طریق واردات تامین شود. همچنین تا کنون ۴.۵ میلیون تن گندم خارجی نیز از منابع خارجی خریداری و به کشور وارد شده است.
زرگران در پاسخ به این پرسش که آیا سه چهار ماه پیش در زمینه ذخایر گندم با مشکل مواجه بودیم؟ گفت: میزان ذخایر گندم به‌عنوان یک کالای استراتژیک به طور رسمی اعلام نمی‌شود اما نسبت به خریدهایی که انجام شده بود و کاهش برداشت محصول داخلی و همچنین نیاز کشور، می‌توان این حدس را زد که ذخایر گندم کشور مشابه سال‌های پیش نبوده است.
او ادامه داد: در مورد کالاهایی همچون غلات، نهاده‌های دامی و حتی روغن، امروز می‌توان گفت میزان ترخیص وزنی در همه اقلام نسبت به سال گذشته در مدت هشت و نیم ماهه (یعنی نیمه آذرماه) بیشتر شده و نیاز کشور به طور کامل تامین شده است. براساس آمارها، جمع ترخیص ۶ قلم کالاهای اساسی مهم یعنی روغن خام، دانه‌های روغنی، کنجاله سویا، جو، ذرت و گندم تا پایان آبان‌ماه نسبت به مدت مشابه پارسال در مجموع ۴.۱ درصد افزایش ترخیص وزنی داشتیم.

به گفته وی، در این بین فقط واردات ذرت، منفی ۲۱ درصد کاهش داشته اما روغن خام، دانه‌های روغنی، کنجاله سویا، جو و گندم با رشد ۱۵ تا ۷۰ درصدی همراه بوده که دلیل آن، تسهیل تجارت و کاهش بوروکراسی موجود در وزارت جهاد کشاورزی است که در این دو ماهه اتفاق افتاده و در کنار آن تامین ارزی که توسط بانک مرکزی صورت گرفته و به ترخیص کالاها منجر شده است.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران افزود: اکنون در حوزه ترخیص کالاهای اساسی از گمرکات نیز مشکلی وجود ندارد اما در مرحله پس از گمرکات، یعنی حمل کالا همچنان با مشکل تامین کامیون مواجه هستیم.
وی ادامه داد: گاهی در پایانه‌های حمل‌ونقل، اعلام بار برای بخش خصوصی قطع می‌شود و فقط در اختیار بخش دولتی قرار می‌گیرد؛ به همین دلیل کالاهای بخش خصوصی در خروج کالا از گمرک و جذب کامیون، هنوز مشکلاتی وجود دارد که امیدواریم برطرف شود.
 

ورود ۹۰ درصد واکسن‌ها در دولت سیزدهم

در این ارتباط، در گفت‌وگو با «مهرداد جمال ارونقی» معاون فنی و امور گمرکی گمرک، اقدامات دولت و گمرک جمهوری اسلامی ایران برای تسهیل تامین کالاهای اساسی را جویا شدیم.
همانگونه که معاون فنی گمرک تاکید کرده، در شرایط همه‌گیری بیماری کرونا، اقلامی مانند واکسن، سرم و مواد اولیه مرتبط با دارو از نظر گمرک، کالای اساسی ضروری شناخته می‌شود. به همین سبب ترخیص کالاهای مرتبط با این بیماری حتی نسبت به ۶ قلم کالای اساسی همچون گندم، ذرت، جو، روغن خام، دانه‌های روغنی و کنجاله سویا که جزو کالاهای اساسی گروه یک به شمار می‌آیند اولویت بیشتری گرفت.
وی اظهار داشت: در این راستا، از ۲۳ مردادماه امسال حمل «یک سره» این اقلام اجباری شد؛ یعنی به‌هیچ عنوان کالای مرتبط به بیماری کرونا نباید در گمرک یا انبارهای مربوطه تخلیه شود و صاحبان کالا مکلف شدند به محض ورود کالا، کالا را به صورت یک سره حمل و از گمرک خارج کنند؛ این در حالی است که صاحبان کالا حق دارند کالای خود را حداکثر تا دو ماه در گمرکات دپو کند.
معاون گمرک در این زمینه اظهار کرد: واردکنندگان کالاهای مرتبط با کرونا از این طرح گمرک استقبال کردند و وزارت بهداشت نیز نسبت به صدور مجوزهای مربوطه اقدام کرد و این کالاها به صورت حمل یک سره از گمرک خارج شدند.
او درخصوص واردات انواع واکسن کرونا نیز گفت: از ابتدای ورود واکسن که ۱۵ بهمن‌ماه ۱۳۹۹ است تا دولت جدید ۱۰ درصد واکسن‌ها و از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم تا کنون، ۹۰ درصد واکسن‌ها وارد کشور شده است. یعنی ۹۰ درصد کل واکسن کرونای وارد شده در دولت جدید انجام شده است.
به گفته ارونقی، این سازوکارها باعث شد در یک ماه گذشته بیش از ۲۵۰۰ تن سرم از گمرکات کشور ترخیص شود.
 

گام‌هایی برای تسهیل واردات کالاهای اساسی

البته، همواره ترخیص کالاهای اساسی از گمرکات در اولویت قرار داشته اما با این حال، دست‌اندازهای بوروکراتیک و برخی سازوکارهای سرعت‌گیر، سالیانِ سال موجب کند شدن روند ترخیص این کالاها از گمرکات می‌شد.
به همین سبب، دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود، روی این موضوع حساسیت نشان داد و پرونده تسهیل در ترخیص کالاهای اساسی را روی میز گذاشت و در این زمینه، جلسه‌هایی با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری برگزار و راهکارهایی مصوب شد که در نتیجه اجرای آن، گمرکات کشور توانستند در سه ماه اخیر به رکوردهایی جدید در ترخیص کالا دست یابند.
به گفته معاون فنی و امور گمرکی گمرک، نخستین مصوبه به موضوع «احصا ارز مورد نیاز کالاهایی که ارز ترجیحی را در گمرکات دریافت می‌کنند» اختصاص یافت و دستور صریح رئیس‌جمهوری این بود که پس از تعیین میزان ارز مورد نیاز، نسبت به تامین ارز این کالاها اقدام شود که صاحبان کالاها بتوانند نسبت به ادامه تشریفات اقدام کنند.
 

صدور مجوز توسط یک دستگاه با در نظرگرفتن همه شاخص‌ها

او اضافه کرد: دومین مصوبه مربوط به بحث نمونه‌برداری‌ها و ایستایی‌هایی بود که در چرخه‌نمونه‌برداری سازمان‌ها و مراجع مجوزدهنده این کالاها ایجاد می‌شد؛ به‌عنوان نمونه وزارت جهادکشاورزی باید از یک کالا نمونه‌برداری می‌کرد و مجوز صادر می‌کرد؛ پس از آن سازمان استاندارد باید از همان کالا دوباره نمونه‌ برداشته و مجوز صادر می‌کرد؛ به‌دنبال این مصوبه، نمونه‌برداری‌ها توسط یک دستگاه واحد و صدور مجوزها با در نظر گرفتن پارامترهای سایر دستگاه‌ها انجام شود. به این ترتیب ایستاهایی‌های مضاعفِ ناشی از نمونه‌گیری‌های مکرر حذف شد.

ارونقی تشریح کرد: طبق این مصوبه، زمانی که چند دستگاه برای یک کالا باید نمونه‌برداری انجام دهد و مجوز صادر کند، یک دستگاه با لحاظ کردن همه معیارها، این کار را انجام می‌دهد. به طور نمونه، پیش از این درخصوص میزان آفلاتوکسین، وزارت جهادکشاورزی و سازمان استاندارد آزمایش انجام می‌دادند اما اکنون با لحاظ کردن الزامات، صدور مجوز تحت مدیریت یک سازمان انجام می‌شود.  

معاون گمرک، حذف مسیر قرمز برای کالاهای اساسی و خروج آن کالاها از طریق مسیر سبز را از دیگر اقدامات انجام شده برای تسریع روند ترخیص کالا برشمرد و افزود: ایستایی بعدی، به خود سازمان گمرک و ارزیابی فیزیکی کالاها توسط  گمرک برمی‌گشت که براساس سیاستگذاری جدید، قرار شد این کالاها در مسیر سبز قرار گیرد و سامانه گمرک، مجوزها را به زمان خروج کالا محول کند؛ به این معنی که نیاز نیست گمرک همه فرایندهای کنترلی را حتما در سرویس ارزیابی و زمان اظهار انجام دهد؛ کالا پیش از خروج، مجوزش را می‌گیرد و درب خروج گمرک به صورت سیستمی قادر خواهد بود که اجازه خروج را به کالاهایی که مجوزهای لازم را به صورت سیستمی به گمرک ارسال کرده‌اند بدهد؛ یعنی مرحله اخذ و کنترل مجوز را در هنگام خروج کالا قراردادیم که صاحبان کالا مشکل خاصی نداشته باشند و ایستایی خاصی در گمرک ایجاد نشود.

ارونقی، ترخیص کالاهای اساسی که در صف تخصیص ارز هستند را اقدام دیگر دولت در زمینه سرعت دادن به ترخیص کالاهای اساسی بیان کرد و افزود: این اقدام برای نخستین‌بار در دستور کار قرارگرفته است.
وی تشریح کرد: به دنبال این تصمیم، صاحبان کالاهای در صف تخصیص ارز، یعنی کالاهایی که هنوز در صف تامین ارز قرار نگرفته‌اند، می‌توانند کالاهای خود را به‌صورت اعتباری به گمرکات وارد کنند و از زمانی که به گمرکات وارد کردند، اگر در انتظار تامین ارز قرار گیرند می‌توانند نسبت به ترخیص همه کالاهای خود اقدام کنند.

به گفته وی، یکی از مهمترین اقداماتی که به تسهیل روند ترخیص کمک کرد، «حمل یک سره» کالاهای اساسی بود؛ به این ترتیب که اگر کالایی مجوزهای قانونی لازم را داشته باشد، به سرعت نسبت به حمل یک سره این کالاها اقدام شود. حمل یک سره یعنی کالایی که با کشتی وارد بنادر و گمرکات می‌شود، به صورت مستقیم (به طور مثال از کشتی در کامیون، که قرار است بار را تا مقصد حمل کند) تخلیه می شود؛ در حالی که پیش از این، کالا یک بار در گمرک تخلیه می‌شد و بعد برای ارسال به نقاط مختلف کشور دوباره بارگیری می‌شد.

رکوردشکنی در ترخیص کالا

معاون گمرک با تاکید بر اثربخشی سیاستگذاری‌های جدید بر روند ترخیص کالاهای اساسی از گمرکات کشور، گفت: به‌دنبال اقدامات انجام شده، رکورد ترخیص کالا در گمرکات کشور شکسته شد؛ برای مثال در ماه گذشته در مدت ۲۴ ساعت، ۷۵ هزار تن کالای اساسی از بندر امام(ره) خارج شد، در حالی که حدود ترخیص کالای اساسی از گمرک بندر امام(ره) در اوج خروج کالا حدود ۴۰ هزار تن بوده است.

به گفته وی، در کنار خروج کالاهای اساسی از بندر امام(ره) در همان ۲۴ ساعت، ۴۰ هزار تن کالا هم از سایر بنادر ترخیص شد که به این ترتیب ۱۲۰ هزار تن کالای اساسی از گمرکات خارج شد و به این ترتیب رکورد جدیدی ثبت شد.
ارونقی اضافه کرد: دومین نشانه سرعت گرفتن ترخیص کالا از گمرکات این است که در سه ماه گذشته میزان بار خروجی کالا بیشتر از ورودی کالا بود.

وی ادامه داد: روند فعالیت در بنادر به این شکل است که کشتی‌های متعددی کالاهای اساسی خود را در بنادر تخلیه می‌کنند و به ناگزیر، بخشی از این کالاها مدتی در گمرکات ماندگاری دارند تا عملیات ترخیص انجام شود. در مدت ۲ ماه گذشته، خروجی کالا بیشتر از ورودی به بندر بود؛ چنین شرایطی به این مفهوم است که ترخیص تسهیل شده؛ یعنی میزان کالای خارج شده بیشتر از میزان کالایی است که در بندر تخلیه می‌شود و این شاهدی است که نشان می‌دهد روند کاهش رسوب کالاها در گمرک آغاز شده است.