آژیر قرمز در اقتصاد ایران/کاهش سهم‌خالص صادرات

آمارها نشان می دهد بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی ایران براساس اجزای هزینه ای(سمت تقاضا) متعلق به مصرف خصوصی است، به بیان ساده تر نزدیک به نیمی از کیک اقتصاد ایران صرف مصرف مردم شده است.

همچین سهم مخارج دولت از کل نیز با توجه به رشد بالای مصرف دولتی در سال گذشته افزایش یافته است. این در حالی است که سهم تشکیل سرمایه از کل در سال 1400 نسبت سال 99 کاهش یافته است و رشد انباشت سرمایهنیز در سال گذشته صفر درصد برآورد شده است.

حجم اقتصاد از روش هزینه ای

به طور کلی تولید ناخالص داخلی از دو روش ارزش افزوده(تولید) و هزینه ای محاسبه می شود. روش ارزش افزوده به بررسی حجم اقتصاد از سمت تولید و عرضه در 4 گروه اصلی کشاورزی، نفت و گاز، صنعت و خدمات می پردازد و محاسبه می کند هر بخش چه میزان ارزش افزوده داشته است.

اما روش هزینه حجم اقتصاد را از سمت تقاضا و مخارج بررسی می کند، به بیان دیگر این روش محاسبه می کند هر کدام از گروه های خصوصی(مردم)، دولت، تشکیل سرمایه و خالص صادرات چه میزان هزینه و مصرف داشته اند. در این گزارش به بررسی تولید ناخالص داخلی بر حسب روش هزینه ای در سال 1400 پرداخته شده است. لازم به ذکر است اعداد این گزارش حقیقی بوده و اثر تورم و افزایش قیمت ها از آن ها گرفته شده است.

کاهش سهم مردم از کیک اقتصادی

بررسی ها نشان می دهد در سال گذشته 47.8 درصد از مخارج کل اقتصاد ایران را مصرف خصوصی یا مخارج مردم تشکیل داده است، این در حالیست که این سهم در سال 99 حدود 48.2 درصد بوده است. این کاهش در سهم مصرف بخش خصوصی از مصرف کل در سال 1400 در حالی رخ داده است که مصرف خصوصی در این سال نزدیک به 4 درصد رشد داشته است. به بیان ساده تر با وجود اینکه مصرف مردم در سال گذشته رشد داشته اما به علت رشد بیشتر مخارج در سایر بخش ها، سهم آن کاهش یافته است.

افزایش سهم دولت از مخارج کل

 مخارج دولت در سال گذشته بالغ بر 8 درصد رشد داشته است، به همین علت سهم هزینه های دولت از مخارج کل از 14.2 درصد در سال 99 به 14.7 درصد در سال 1400 افزایش یافته است. رشد بالای مخارج دولت در سال گذشته در حالی رقم خورده است که رشد این شاخص در سال 99 با وجود تمامی فشار های هزینه ای کرونا به دولت منفی به ثبت رسیده بود.

به عبارت دیگر در سال 99 با وجود کرونا نه تنها مخارج دولت افزایش نیافته بود بلکه کاهش هم یافته بود، اما در سال 1400 مخارج دولت عدم رشد در سال 99 را جبران کرده و رشد بالایی را به ثبت رساند. آمار ها نشان می دهد مخارج دولت در نیمه دوم سال گذشته به شکل چشمگیری بیش از نیمه اول بوده است که نشان از خرج کردن بیشتر دولت رئیسی نسبت به دولت روحانی دارد.

آژیر سرمایه در اقتصاد ایران

رشد انباشت سرمایه در اقتصاد ایران در سال 99 پس از چندین سال مثبت شد و رقم 3.2 درصد را به ثبت رساند. اما این روند در سال گذشته تکرار نشد و رشد تشکیل سرمایه صفر درصد بوده است. بر همین اساس سهم مخارج سرمایه ای یعنی هزینه هایی که صرف خرید سرمایه شده است(ماشین آلات و ساختمان) از 17.6 درصد در سال 99 به 16.8 درصد در سال 1400 رسیده است.

چنانچه شاهد ادامه این روند در ادامه نیز باشیم، نمی توان انتظار رشد های اقتصادی مثبت و مناسب را در سال های بعدی از اقتصاد ایران داشت، چراکه در اقتصاد کلان تشکیل سرمایه به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی شناخته می شود و چنانچه این شاخص رشد نداشته باشد، اقتصاد پتانسیلی برای رشد نخواهد داشت.

کاهش سهم خالص صادرات

خالص صادرات یکی از اجزای محاسبه تولید ناخالص داخلی به روش هزینه ای است. خالص صادرات عبارت از کل حجم صادرات منهای کل حجم واردات. حجم خالص صادرات در سال 1400 نسبت به سال 99 حدود 14 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. همین امر باعث شده است تا سهم این جز از مخارج کل در سال گذشته 1.2 درصد کاهش یابد و به 6.1 درصد برسد. علت کاهش خالص صادرات در سال 1400 را می توان رشد بالای واردات دانست چراکه در این سال میزان واردات بالغ بر 24 درصد رشد داشته است. کرونا و همچنین جهش ارزی رخ داده در سال 99 باعث شده بود تا میزان واردات در سال مذکور به شدت کاهش یابد و در سال 1400 با عادی شدن نسبی شرایط و ثبات نسبی نرخ ارز، میزان واردات افزایش یافت.