یارانه نقدی تاثیری در تامین مخارج زندگی دارد؟/ سهم هزینه دهک نهم و دهم از کل هزینه‌ها
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، در سال گذشته مجموع سهم هزینه دهک نهم و دهم به مخارج کل ، 47.5 درصد بوده که به معنای آن است که سهم دهک‌های پایین‌تر از دهک نهم در مجموع 52.5 درصد از کل هزینه‌ها را تشکیل داده است. به طورکلی نیز در 16 سال گذشته سهم دو دهک بالا از کل هزینه‌ها بالاتر از 40 درصد بوده است.
اعداد و ارقام حاکی از آن است که تخصیص یارانه در دو نوبت که در سال‌های 89 و 98 اتفاق افتاده موجب شده تا سهم دهک‌های پایین از مخارج کل افزایش و طبعا سهم دهک‌های نه و ده کاهش یابد. از طرف دیگر نسبت هزینه 20 درصد پرهزینه‌ترین به 20 درصد کم هزینه‌ترین به علت تخصیص یارانه در کوتاه مدت کاهش یافته است. البته این اتفاق چون اقتصاد ایران معمولا با تورم بالایی روبرو بوده طولی نکشیده که روندی معکوس پیدا کرده و ارزش یارانه تخصیص داده شده کاهش یافته و مجدد سهم دو دهک بالا از کل هزینه افزایش یافته است. همچنین نسبت هزینه 20 درصد پرهزینه‌ترین افراد جامعه به 20 درصد کم هزینه‌ترین‌ها بالاتر رفته است.
مشاهدات نشان می‌دهد روند این دو متغیر تقریبا همسو بوده و نشان از آن دارد که وقتی سهم دو دهک بالا از کل هزینه در یک جهت تغییر می‌کند، نسبت هزینه این دو دهک به دو دهک پایین نیز به همین طریق تغییر می‌کند.
مفهوم سهم دو دهک بالا از کل هزینه و نسبت پر هزینه‌ترین به کم هزینه‌ترین جمعیت
یکی از شاخص‌هایی که نابرابری درآمدی را نشان می‌دهد، سهم دهک‌های هزینه‌ای از کل هزینه است. اگر تمام خانوارهای کشور به ترتیب میزان هزینه از کمترین به بیشترین مرتب شوند و هر ۱۰ درصد آنها در یک گروه قرار گیرند، دهک‌های هزینه‌ای ایجاد می‌شوند. به این ترتیب، دهک اول شامل فقیرترین خانوارها در جامعه و دهک دهم شامل ثروتمندترین آنها است. در این گزارش نسبت هزینه 20 درصد پرهزینه‌ترین به 20 درصد کم هزینه‌ترین جمعیت بررسی شده است که در واقع بیانگر شکاف طبقاتی و اختلاف توزیع درآمد میان فقیرترین و ثروتمندترین خانوارهای کشور است.
باید گفت منظور از 20 درصد پر هزینه‌ترین جمعیت همان دهک 9 و 10 و منظور از 20 درصد کم هزینه‌ترین جمعیت همان دهک اول و دوم است.
دلیل اهمیت شاخص هزینه این است که معمولا خانوارها متناسب با درآمدشان خرج می‌کنند. به همین دلیل، هزینه می‌تواند شاخص مناسبی برای سنجش رفاه خانوارها باشد. البته مبنا قراردادن سطح هزینه به‌عنوان درآمد کاملا هم درست نیست، زیرا که ممکن است قسمتی از افزایش هزینه‌ها به دلیل تورم باشد، نه مصرف حقیقی.
برهه اول : هدفمندسازی یارانه‌ها
دولت دهم در سال 89 اقدام به اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها کرد. براساس این طرح قیمت حامل‌های انرژی افزایش یافته و مابه التفاوت ناشی از این افزایش قیمت به صورت نقدی به همه مردم پرداخت می‌شد.
این مبلغ با اینکه رقم بالایی برای خانوارهای دهک دهم و نهم که ثروتمندترین قشر جامعه هستند، محسوب نمی‌شود اما برای دهک‌های پایین‌تر مانند دهک اول و دوم اهمیت زیادی دارد. از همین رو وقتی امکان هزینه‌کرد بیشتر برای دهک‌های پایین‌تر به وجود آید سهم هزینه این دهک‌ها از کل هزینه افزایش و بالطبع سهم هزینه دو دهک بالا از هزینه کل کاهش می‌یابد.
بنابراین سهم دو دهک نه و ده از کل هزینه که در سال 89 برابر با 48.2 درصد بوده در سال 92 به 44.6 درصد رسیده است. در همین مدت نسبت مخارج دو دهک بالا به دو دهک پایین از رقم 8.5 به 6.6 کاهش یافته است.
با این‌حال روند این کاهش سهم دهک‌های نهم و دهم و نسبت هزینه‌ها پایدار نبوده و بعد از کاهش ارزش حقیقی یارانه 45 هزار تومانی در طی سال‌های بعد، مجددا سهم هزینه دو دهک بالا از کل هزینه افزایش داشته و در سال 97 ، 48.5 درصد برآورد شده است. مخارج 20 درصد پرهزینه‌ترین‌ها 8.4 برابر 20 درصد کم هزینه‌ترین‌ها در سال 97 محاسبه شده که در مقاسبه با سال 92 افزایش یافته است.
برهه دوم: افزایش قیمت بنزین و تخصیص یارانه
افزایش پر هیاهوی قیمت بنزین در سال 98 موجب شد تا دولت دوازدهم در نتیجه این سیاست به تخصیص یارانه جهت جبران اثر این رشد قیمت بپردازد. از همین‌رو سهم دهک‌های پایین از کل هزینه‌ها افزایش و سهم دهک نهم و دهم کاهش یافت. به بیان دقیق‌تر سهم دو دهک بالا از هزینه کل که در سال 97 ، 48.5 درصد بود در سال 1401 به 46.2 درصد رسید. نسبت مخارج 20 درصد پرهزینه‌ترین به 20 درصد کم هزینه‌ترین نیز کاهش یافته و از 8.4 به 7.7 رسیده است.
با این وجود تورم بالای اقتصاد ایران دوباره موجب شد تا اثر این یارانه نیز خنثی و سهم دهک‌های پایین از کل هزینه‌ها کاهش و سهم دهک نهم و دهم افزایش یابد. از همین‌رو سهم دو دهک بالا که در سال 1401 ، 46.2 درصد از کل هزینه‌ها را شامل می‌شد در سال گذشته به 47.5 درصد افزایش یافت. نسبت 20 درصد پرهزینه‌ترین به 20 درصد کم‌هزینه‌ترین‌ها از 7.7 به 8 افزایش یافت.
