چرا تجارت با چین به انتقال دانش فنی به ایران کمک نکرد؟

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اتاق بازرگانی تهران؛ براساس آمار سازمان توسعه تجارت، ایران در سال 1400 برابر با 4.3 میلیارد دلار کالا به چین صادر کرده است. مجموع کل صادرات ایران به چین در سال 99، 9 میلیارد دلار بوده است. این رقم در سال 98،  9.6 میلیارد دلار گزارش شده و در سال 97، کل مجموع صادرات ایران به چین به 9.2 میلیارد دلار رسیده است.

ارزش کل واردات ایران از چین در ماه ای گذشته از سال 1400، به 3 میلیارد دلار می رسد. در سال 99، ایران 9.6 میلیارد دلار کالا از چین وارد کرده است. این رقم در سال 98، 10.9 میلیارد دلار و در سال 97 ،10 میلیارد دلار بوده است.

چین یکی از شرکای جدی تجاری ایران و از خریداران سنتی نفت آن است. یکی از امیدها به توسعه تجارت با چین، کاهش شکاف فناوری بین دو کشور است چراکه تجارت را یکی از راه های انتقال دانش فنی می دانند. با این حال، تجارت ایران و چین نتوانسته به کاهش این شکاف کمک کند چراکه از نوع تجارت درون صنعتی نیست. نکته دیگر اینکه در اینجا یک چرخه ایجاد می شود، به این معنا که شکاف فناورانه، خود مانع شکل گیری تجارت درون صنعتی و عاملی بازدارنده در انتقال دانش فنی در این مسیر است.

بررسی ها نشان می دهد بالاترین سطح تجارت بین صنعتی چین با کشورهایی مثل ژاپن، کره و تایوان انجام می شود. این روابط تجاری از سال 2000 تاکنون روند صعودی داشته است. چین در این سال ها، نه تنها در قالب مذاکرات تجاری بلکه با توسعه مشارکت اقتصادی منطقه ای خود، با دستیابی به حمایت ها و همکاری با این کشورها نقش خود را در منطقه تقویت کرده است. هم چنین بررسی روند تجارت درون صنعتی بین هند و چین از سال 1999 تا 2018 نشان می دهد تجارت این دو کشور به طور عمده از جنس تجارت بین صنعتی بوده با این حال بیشتر صادرات هند به چین از نظر ماهیت، مواد خام است که  مواد اولیه و بعضی کالاهای نیمه تمام را شامل می شود.

در مورد ایران، چند عامل نقش تعیین کننده ای در توسعه تجارت درون صنعتی دارد. نوسان های نرخ ارز که نابه سامانی اقتصادی را ایجاد کرده و ریسک تجارت را افزایش می دهد و تحریم های اقتصادی از عوامل اثرگذار و تعیین کننده در تجارت ایران و چین است. از دهه 1990، تحریم های متعددی علیه ایران به اجرا درآمده و هر سال بر تعداد و قدرت آن ها افزوده شده است. این تحریم ها تغییرات زیادی را در الگوی تجارت ایران و چین ایجاد کرده است از جمله اینکه شرکای تجاری ایران به شدت محدود شده اند که چین هم از جمله آن هاست. در سال های امضا و اجرای برجام، تجارت ایران از این منظر بهبود یافت با این حال، خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم های بی سابقه علیه اقتصاد ایران، حتی تجارت با چین را به هم به شدت محدود کرده است.

بررسی ها نشان می دهد به دلیل زیاد بودن شکاف فناوری ایران و چین، ایران به علت عدم توانایی تولید کالاهایی با فناوری بالا نتوانسته در مسیر افزایش صادرات پیش برود. نکته مهم در این بین، نوسان های شدید نرخ ارز است که باعث شده صادرکنندگان و واردکنندگان در هنگام عقد قرارداد در مورد درآمد حاصل از صادرات و هم هزینه واردات به پول داخلی به برآورد دقیقی نرسند. کارشناسان توصیه می کنند ایران با فراهم کردن شرایط رقابت و حمایت از مخترعان و ثبت حق انحصاری اختراع برای آن ها، ظرفیت فناوری و نوآوری را در کشور افزایش دهد. ارتقا و به روز رسانی مهارت، دانش و تخصص نیروی انسانی و گسترش دانش و فناوری اطلاعات وارتباطات و فراهم کردن بسترهای لازم برای بهره گیری از دانش متخصصان داخلی، نقش مستقیمی در دستیابی به فناوری های جدید و در پر کردن شکاف فناوری دارد.