معضل غیرقابل تحمل این روزهای تهران

دردسر «جای پارک» در تهران از ابتدای سال ۹۹ بخاطر «هجوم خودروهای شخصی به خیابان‌ها ناشی از تغییر شکل رفت و آمدها در عصر کرونا»، به لیست چالش‌‌های زندگی در پایتخت اضافه شد و تا الان هم ادامه دارد. شهروندان برای در امان ماندن از خطر ابتلا به ویروس کرونا در شبکه حمل و نقل عمومی، به استفاده از وسایل نقلیه شخصی برای تردد کاری در سطح شهر رو آورده‌اند که البته کاهش نرخ طرح ترافیک نیز در این تغییر سبک سفر نقش موثر داشته است. با این حال، ازدحام خودروها در طول ساعات روز و عصر در معابر شهر تهران از یک‌سو و معضل تامین پارکینگ کنار خیابان در مناطق مرکزی شهر - محل تجمع مراکز شغلی- از سوی دیگر باعث شکل‌گیری «سفرهای شهری فرسایشی و تخریب روحیه شهروندان» در طول ساعات کار در دفاتر شده است. جریمه‌های روزانه شهروندان به‌خاطر پارک دوبله، تنها بخشی از این دردسر ترافیکی است.

بررسی‌های «دنیای اقتصاد» درباره اوضاع شهروندان شهرهای بزرگ  و به‌خصوص پایتخت‌های مهم جهان از بابت نحوه رفت و آمدهای شهری (شغلی) در عصر کرونا نشان می‌دهد، چالش «هجوم خودرو» در شهرهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی نیز بروز کرده است اما در آن شهرها، با ضدحمله شهرداران، این چالش تا حدود زیادی تحت کنترل قرار گرفته است. شهرداران ۱۰ شهر بزرگ‌ جهان با اجرای طرح ترافیک ویژه کرونا، هندسه خیابان‌ها را تغییر داده‌اند.

با شیوع ویروس کووید-۱۹ در جهان، شهرها و سیاست‌گذاران شهری عزم خود را جزم کردند تا تلفات گسترده و تاثیرات مخرب اقتصادی و اجتماعی ناشی از شیوع ویروس را مهار کنند. بسیاری از شهرها، خصوصا شهرهای کشورهای پیشرفته در راستای تأمین نیازهای بهداشتی فوری و ترسیم یک مسیر ‌ایمن جهت بازگشایی مشاغل‌‌، موسسات و خدمات‌‌، ابتدا در جهت سازگاری خود با شرایط جدید گام برداشتند و سپس به سیاست‌های نوآورانه روی آوردند. در این ایام که سایه ویروس بر جوامع انسانی گسترده شده، شهرها و سیاست‌های شهری نقشی مهم در تسهیل یا بالعکس، در تشدید این بحران داشتند.  بنا به تحقیقات انجمن ملی مقامات حمل و نقل شهری (NACTO)، که محفلی برای سیاست‌گذاران شهری در آمریکای شمالی است، با گذشت بیش از یک سال از شیوع همه‌گیری، تغییر خیابان‌ها از طریق تغییر نحوه تخصیص یا تقسیم فضا و همچنین اولویت‌بندی کاربری‌های شهری، انجام گرفته است.‌ هر شهر باید زمینه‌ها و نیاز‌های محلی‌‌ و همچنین سیر شیوع بیماری همه‌گیر در جامعه را برای مدیریت استراتژی‌های خود ارزیابی کند.

سرعت حمل‌ونقل و زمان سفر نه تنها بر رضایت عموم مردم تاثیر می‌گذارد‌‌، بلکه هزینه‌های عملیاتی آن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. هرچه سرعت سفر ترانزیت کندتر و متغیر باشد‌‌، آژانس‌های حمل‌ونقل باید هزینه بیشتری را برای ارائه همان میزان خدمات صرف کنند. بنا بر گزارش NACTO، بیشتر شهرها می‌توانند از طریق یک یا چند مورد از تغییر مکان‌های زیر‌‌، فضایی را برای تحرک و فاصله فیزیکی ‌ایمن ایجاد کنند: ایجاد پارکینگ‌های جداگانه یا برداشتن خط پارکینگ کنار جاده؛ اختصاص خطوط باریک برای وسایل نقلیه موتوری؛ تغییر مکان پارکینگ، حتی در مواردی که به بستن لاین خودرو احتیاج دارد؛ تعیین یک خیابان به‌عنوان دسترسی محلی برای کاهش حجم وسایل نقلیه؛ ارائه بروشور یا انتشار اطلاعیه‌ها از شبکه‌های آنلاین برای آگاهی از روند تغییرات؛ نظرسنجی‌های متناوب برای شناسایی موانع و اصلاحیه‌های مراحل بعدی، استفاده از اسپری‌‌، گچ اسپری یا نوار ترافیکی برای ترسیم خط موقت برای پیاده‌روی‌‌، دوچرخه‌سواری‌ و حمل‌ونقل عمومی.

راهکار شهرهای جهان

در دوران همه‌گیری، متداول‌ترین اقدامات شهرها برای حرکت در راستای ایجاد ثبات و بی‌خطر حمل و نقل، شامل سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ویژه‌‌، مانند خطوط دوچرخه‌سواری و گزینه‌های حمل‌ونقل با انتشار کمترین میزان آلودگی، همچون وسایل نقلیه الکتریکی و اسکوترها است. شهرهای سراسر جهان به‌طور گسترده‌ای از این دست سیاست‌ها و تدابیر استفاده کرده‌اند که در ادامه به برخی از آنان خواهیم پرداخت: کلودیا لوپز‌‌، شهردار بوگوتا پایتخت کلمبیا‌‌، به تازگی ۳۵ کیلومتر به ۵۵۰ کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری اضافه کرده تا حجم ترافیک و احتمال انتشار ویروس در میان شهروندان را کاهش دهد. جوزپه سالا‌‌، شهردار میلان در ایتالیا نیز اعلام کرد این شهر ۳۵ کیلومتر خیابان را در تابستان برای استفاده عابران پیاده برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی مقاوم‌سازی می‌کند. در همین راستا شهردار پاریس از اختصاص ۵۰ کیلومتر از خطوط معمول استفاده شده توسط اتومبیل‌ها، به دوچرخه‌سواران خبر داد.

علاوه بر ‌این‌‌، برای جلوگیری از تجمع گروه‌های زیادی از مردم در پیاده‌روها‌‌، بالغ بر ۳۰ خیابان مخصوص عابر پیاده‌‌، به ویژه در اطراف مدارس تعبیه کرده است. شهر رم نیز دستورالعمل‌هایی  برای تسهیل استفاده از اسکوترهای برقی مشترک به تصویب رسانده است. شهر مادرید در اسپانیا در اواخر ماه می، پارکینگ جدیدی را که کاملا مخصوص وسایل نقلیه عمومی است‌‌، افتتاح کرد. ‌این شهر همچنین ۴۵ کیلومتر به لاین ویژه اتوبوس افزود. در میان کشورهای آسیایی نیز، پایتخت کره جنوبی با پیاده‌سازی وسایل نقلیه بدون راننده‌‌، تحویل کالا از طریق روبات‌ها و پارکینگ‌های هوشمند نشان داد که در حوزه استفاده از انرژی‌های پاک تا چه میزان پیشتاز است. روتردام هلند نیز با هماهنگی شرکت حمل‌ونقل عمومی   RET و چهار شرکت تهیه‌کننده دوچرخه‌‌؛ اسکوتر‌‌‌ها و دوچرخه‌های برقی را در سراسر شهر تعبیه کرده است.

در اوایل ماه می‌‌، دوبلین پایتخت ایرلند با همکاری اداره حمل‌ونقل ملی شروع به ‌ایجاد فضای اضافی برای رفت و آمد عابران پیاده و امکانات دوچرخه‌سواری ‌ایمن و همچنین با تغییرات در مسیر اتوبوس‌ها، رفت و آمد افراد پیاده و دوچرخه‌ها را تسهیل کرد.

واشنگتن دی سی، پایتخت ایالات‌متحده همچنین اقدامات خاصی برای تجدید نظر در سیاست‌های فضاهای عمومی‌ در پیش گرفته که شامل اولویت‌بندی برای پیاده‌روهای وسیع‌تر‌‌، افزایش خطوط دوچرخه‌سواری و تعیین خطوط بیشتر برای راهروهای اتوبوس‌های شبکه حمل و نقل است. شهرداری نیویورک نیز متعهد شده که در طول بحران کرونا حدود ۱۶۰ کیلومتر خیابان را عریض‌تر کند. تورنتو کانادا نیز با مسدود کردن بخش‌هایی از خط حاشیه‌‌، پیاده‌روهای بزرگ‌تری را در چند مکان ‌ایجاد کرده تا کسانی که پیاده هستند بتوانند با خیال راحت در شهر تردد کنند. این شهر همچنین به دنبال آن است که با افزایش دفعات توقف قطار و اتوبوس‌‌، شیوع ویروس در حمل‌ونقل عمومی ‌را به حداقل برسانند. شهر شیکاگو با همکاری وزارت حمل‌ونقل عضویت در ایستگاه‌های دوچرخه سواری را با تخفیف‌های ویژه به شهروندان ارائه کرده است.

شرایط اضطراری، زیرساخت اضطراری

برخلاف زیرساخت‌های دائمی‌‌، خطوط اضطراری به سرعت و در بعضی مواقع یک شبه و بدون روندهای اداری سنگین مستقر می‌شوند؛ کووید-۱۹ همان چیزی بود که شهرها را وارد مرحله زیرساخت‌های اضطراری کرد. این قبیل زیرساخت‌ها باعث ‌ایجاد جابه‌جایی در منابع موجود مانند مخروط‌های ترافیکی‌‌، تیرهای پلاستیکی‌‌، جداکننده‌های ساختمانی و استفاده از خطوط موقتی می‌شوند. اجرایی کردن این زیرساخت‌ها تحت قواعد و قوانینی که برای انحراف ترافیک مربوط به ساخت‌وساز‌هاست، قرار می‌گیرد. در پایتخت آلمان و برخی دیگر از شهرهای بزرگ اروپایی، عرض خیابان‌ها برای تردد خودرو نصف شده و به همین میزان به مسیر عبور دوچرخه و پیاده‌ها افزوده شده است.

هندسه خیابان‌ها در قبل و بعد از کووید--۱۹ در برلین نشان می‌دهد باریک شدن مسیرهای عبور اتومبیل، به عابران پیاده، فضایی برای پیمودن می‌دهد که در آن فاصله اجتماعی رعایت می‌شود.برخی از شهرها مانند بروکسل برای کمک کردن به اجرایی کردن چنین اقداماتی، زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی در شهر را تغییر داده‌اند تا زمان بیشتری برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران فراهم شود و از ازدحام در محلات جلوگیری کنند.

بنا بر گزارشی که سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه موسوم به OECD پیش از این منتشر کرده بود، زیرساخت‌های اضطراری موسوم به LIT برای اولین بار در اواسط مارس سال ۲۰۲۰ در شهرهایی مانند برلین‌‌، مکزیکو سیتی و نیویورک اجرا شد و به سرعت گسترش یافت. بیش از ۱۵۰ شهر از اواخر آوریل سال ۲۰۲۰ زیرساخت‌های اضطراری دوچرخه‌سواری و پیاده ایجاد کرده‌اند‌‌. در برخی موارد‌‌،‌ ایجاد زیرساخت LIT باعث کاهش فشار در شاهراه‌های حیاتی یا بهبود دسترسی به مقاصد خاص مانند بیمارستان‌ها در برلین‌‌، بوداپست‌‌، دوبلین‌‌، گرنوبل‌‌، مون پلیه و تیرانا شده است. والنسیا در اسپانیا نه تنها روی حمل‌ونقل بلکه به همان ‌اندازه روی تقاطع‌ها و میادین بزرگ تمرکز دارد. سومین شهر بزرگ اسپانیا برای ‌ایجاد فضای ترافیکی عابران پیاده، مجموعه‌ای فوق‌العاده از بلوک‌های موقت را‌ در شهر تعبیه کرده است. میلان با طرح Strade Aperte که ترکیبی از زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری، تعریض پیاده‌رو‌‌ها، گسترش سریع ۳۰ کیلومتر مسیردوچرخه در مناطق ترافیکی‌‌ و پیاده‌رو کردن چندین خیابان‌‌ در پی مدیریت بحران برآمده است.

با همه این احوال استقبال شهرهای جهان از وسایل حمل و نقل عمومی در سالی که گذشت، بسیار کاهش یافت و بسیاری از شهروندان ترجیح دادند که از وسایل نقلیه شهری استفاده کنند که نمونه بارز آن چین است. از اواسط آوریل سال ۲۰۲۰، سطح ترافیک جاده‌ای در ۷۰ درصد از شهرهای چین، حداقل ۹۰ درصد بیشتر از سطح سال ۲۰۱۹ شده بود. در چین از یک سو فروش اتومبیل افزایش یافته و از سوی دیگر سفر با دوچرخه در بسیاری از شهرها رونق یافته است. استفاده از دوچرخه‌های اشتراکی در پکن تقریبا سه برابر شده است. در این میان آنچه همچنان نامحبوب است، حمل و نقل عمومی است.