شکاف در میان حکام عرب/ بازی از پیش باخته محمد بن سلمان/ ائتلاف جنجالی در آستانه فروپاشی!
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، طی یک دهه گذشته، ائتلافی از حکام عرب تمام تلاش خود را بکار بسته‌اند تا مبارزه رو به جلو و برگشت‌ناپذیر در دفاع از حقوق بشر را در جهان عرب متوقف سازند. این حاکمان به منظور حفظ حکومت‌های منحط خود موجب ویرانی ملت‌هایی شده‌اند که زمانی سربلند و متمدن بودند. این ائتلاف در یمن، لیبی، و سوریه جنگ به راه انداخته و این کشور‌ها را ویران ساخته است. ائتلاف مزبور کودتا در مصر را تأمین مالی کرد و دست به تلاش‌های نافرجام مشابهی در تونس و ترکیه زد.
آغشته بودن دستان حکام عرب به خون صد‌ها هزار نفر مردم بی‌گناه
این جنگ‌ها به بهانه دفاع از منطقه در برابر اسلام‌گرایی و افراطی‌گری به راه افتادند. خون صد‌ها هزار نفر از مردم بواسطه این مداخلات ریخته شده است. آنها بدین طریق حمایت ساده‌لوحانه یا بدبینانه قدرت‌های استعماری سابق یعنی فرانسه و انگلیس را جلب کردند. این حکومت‌ها در خصوص بهره‌گیری از نیرو‌های مذهبی در راستای تحقق اهداف سیاسی ذره‌ای تردید به دل راه نمی‌دادند. آنها به دنبال کسب سلطه بودند، یا اینکه چگونه استبداد را از نسلی به نسل دیگر منتقل کنند. از نظر آنها، قدرت بخشی از میراث خانوادگی بود.
توطئه برای منطقه در یک کشتی تفریحی
در اواخر سال ۲۰۱۵، دو سال پس از اولین موفقیتشان که همانا کودتای نظامی در مصر بود، رهبران ائتلاف فوق‌الذکر ــ ولیعهد‌ها و حاکمان عربستان، امارات، بحرین، مصر، و اردن ــ مخفیانه در یک کشتی تفریحی با هم دیدار کردند تا نقشه‌های خود برای منطقه را طرح‌ریزی کنند. با این حال، اکنون که شش سال گذشته است، گردهم آوردن این شخصیت‌ها بر روی یک کشتی تفریحی در دریای سرخ کاری بس دشوارتر خواهد بود.
از یک سو، شخصی که این اجلاس مخفیانه را ترتیب داد اکنون در زندان بسر می‌برد. جورج نادر به خاطر اتهامات مرتبط با سوءاستفاده جنسی از کودکان مشغول سپری کردن حکم حبس ۱۰ ساله خود است. از سوی دیگر، شرکت‌کنندگان در آن اجلاس اکنون تا حد زیادی از یکدیگر دلخورند.
پول دیگر برای عربستان علف خرس نیست
میدل‌ایست‌آی در ادامه عنوان کرد: روابط میان عربستان و مصر سریع‌تر از همه به سردی گرایید. برخلاف آنچه که عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر زمانی به عباس کامل رئیس دفتر خود گفته بود، سعودی‌ها اکنون دیگر برایشان «پول علف خرس» نیست. به هر حال، ملک سلمان به اندازه برادر فقیدش عبدالله سخاوتمند نیست، حتی اگر پولش را داشت، که البته ندارد.
سیسی تلاش کرد خط تأمین مالی جدیدی از ریاض دریافت کند و در این راستا دو جزیره غیرمسکونی، اما برخوردار از موقعیت راهبردی واقع در دریای سرخ به نام‌های تیران و سنافیر را علیرغم اعتراضات فراوان در داخل به عربستان واگذار کرد. اما سعودی‌ها دیگر به کانال سوئز و خلیج عقبه علاقه‌ای ندارند.
عصبانیت مصر از دور زدن کانال سوئز توسط عربستان
آنها به دنبال مسیر‌های ارزان‌تر و سریع‌تر به سمت دریای مدیترانه ــ از طریق اسرائیل ــ هستند. مصر حرفی نزده است، اما بطور فزاینده‌ای از طرح‌ها در خصوص دور زدن کانال سوئز خشمگین است. این کشور کانال سوئز را با هزینه ۲/۸ میلیارد دلار بسط و گسترش داده است.
فرقی نمی‌کند طرح مزبور احیا و توسعه بنادر و مناطق آزاد در اسرائیل یا احداث یک خط کابل نوری جدید برای خاورمیانه موسوم به بلو رامان، این‌ها همگی برای قاهره یک معنا و مفهوم واحد دارند ــ از دست رفتن مقادیر هنگفتی پول و نفوذ منطقه‌ای.
البته اینگونه نیست که قبلاً هیچگاه میان این دو کشور اختلاف‌نظر وجود نداشته باشد. امتناع مصر از اعزام نیرو به جنگ فاجعه‌بار عربستان در یمن یکی از این موارد اختلاف‌نظر بود. مصر نپذیرفته که به اندازه عربستان نسبت به ایران و متحدانش در لبنان خصومت بورزد. اما دو عامل مشخص موجب شده‌اند تا مصر به این نتیجه برسد که متحدان منطقه‌ای همیشه منافع ملی این کشور را به بهترین نحو تأمین نمی‌کنند.
سیسی نمی‌خواهد به اردوگاه دیکتاتور‌های منفور بپیوندد
اولین عامل همانا روی کار آمدن جو بایدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا و بیزاری وی از محمد بن سلمان ولیعهد عربستان است حتی با اینکه از تحریم وی امتناع می‌کند. سیسی علاقه‌ای ندارد به تبعیت از محمد بن سلمان به اردوگاه دیکتاتور‌های منفور بپیوندد. برعکس، او قویاً انگیزه دارد که از این جماعت فاصله بگیرد.
اعتبار بین‌المللی بن سلمان بواسطه انتشار گزارش دستگاه اطلاعاتی آمریکا در خصوص قتل جمال خاشقچی لطمه خورده است. پس از انتشار این گزارش، محمد بن سلمان انتظار داشت تک‌تک اعضای محفلش و حتی دیگرانی نظیر قطر پیام حمایت بفرستند.
اکثر آنها همین کار را کردند. ملک عبدالله دوم پادشاه اردن و عبدالله حمدوک نخست‌وزیر سودان به ریاض سفر کردند. برخی دیگر نظیر بحرین و امارات بیانیه صادر کردند. تنها کشوری که سکوت اختیار کرد، مصر بود.
عامل دوم نیز شکست نظامی ژنرال خلیفه حفتر در لیبی بود. نیرو‌های وی از طرابلس عقب رانده شدند و به شهر سرت عقب‌نشینی کردند. مداخله ترکیه و کارآمدی پهپاد‌های این کشور موجب غافلگیری مصر شد که رسالتش در لیبی تابع امارات بود. با این حال، مصر سرمایه‌گذاری‌های شایانی در زمینه تعلیم، مسلح‌سازی، و تأمین تدارکاتی نیرو‌های حفتر صورت داد.
هنگامی که امارات و مصر دریافتند که در طرف بازنده قرار دارند، برخی از رسانه‌های مصری علنأ شروع کردند به طرح این سؤال که چرا مصر از چنین موضعی برخوردار است.
لیبی برای همسایه‌اش اهمیت دارد، نه فقط به خاطر میلیون‌ها مصری که ــ در زمان صلح ــ در آنجا کار می‌کنند. رونق و شکوفایی در لیبی به معنای رونق و شکوفایی در مصر است. شکست حفتر راه را برای گفتگو‌های مستقیم با دولت طرابلس و گفتگو‌های پنهانی با سران اطلاعاتی ترکیه هموار ساخت.
در نتیجه، فهرست نامزد‌های پست نخست‌وزیری که در انتخابات ناکام ماندند، پیشاپیش مورد توافق هر دوی ترکیه و مصر قرار گرفته بود. هنگامی که مردم لیبی آن نامزد‌ها را نپذیرفتند، این امر به تفاهم ضمنی میان آنکارا و قاهره لطمه‌ای نزد.
روابط میان قاهره و ابوظبی نیز چندان نزدیک نیست. روابط میان این دو کشور در بدو امر بر سر مسئله پول به سردی گرایید و این روند در پی اقدام ابوظبی در به رسمیت شناختن اسرائیل شتاب گرفت.
بن سلمان دست به یک بازی مجموع صفر زده است
در بخش دیگری از این مقاله آمده است: موج دوم عادی‌سازی روابط با اسرائیل جایگزین موج اول شد. مصر و اردن نفوذ خود را به‌عنوان متولیان دروازه ورودی اسرائیل به جهان عرب از دست دادند و امارات جای این دو را گرفت.
هنگامی که ابوظبی اعلام کرد که قصد دارد ۱۰ میلیارد دلار در بخش‌های انرژی، تولید، آب، فضا، خدمات سلامت، و فناوری‌های کشاورزی در اسرائیل سرمایه‌گذاری کند، خودداری اولیه اردن از صدور مجوز عبور هواپیمای بنیامین نتانیاهو از حریم هوایی این کشور به‌هیچ‌وجه تصادفی نبود. نتانیاهو مجبور شد سفرش را لغو کند. دفتر نتانیاهو در این باره گفت که اختلاف با امان به خاطر تصمیم اسرائیل مبنی بر لغو برنامه‌های ولیعهد اردن جهت دیدار از مسجدالاقصی یک روز قبل از آن بود.
مشروعیت سلسله هاشمی اردن تا حدود زیادی از نقش این سلسله به‌عنوان متولی اماکن مقدسه در بیت‌المقدس ناشی می‌شود، نقشی که اکنون از طرف پسرعموی سعودی‌شان به تشویق اسرائیل آشکارا در معرض تهدید قرار دارد. بن سلمان دست به یک بازی مجموع صفر زده است. او از طریق ارتقای روابط خویش با اسرائیل، ثبات ایمن‌ترین مرز‌های اسرائیل را تضعیف می‌کند.
ترکیه و عربستان به یکدیگر نزدیک می‌شوند
اجلاس در کشتی تفریحی با هدف مقابله با مقاومت ترکیه و ایران با طرح‌هایشان برگزار شد. بنابراین، تلاش دو کشور حاضر در آن اجلاس در جهت کاستن از خصومت خود نسبت به آنکارا به‌هیچ‌وجه تصادفی نیست.
نزدیکی ترکیه و عربستان به یکدیگر بدان خاطر است که رئیس‌جمهور آمریکا از ولیعهد عربستان و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه بیزار است. مشاوران محمد بن سلمان به او گفته بودند که در صورت پیروزی بایدن باید به دنبال گشایش روابط با ترکیه باشد.
بن سلمان متقاعد نشده و نمی‌تواند فراموش کند که اردوغان به دنبال آن بود تا او را به خاطر دستور قتل خاشقچی به دام بیندازد. اما روابط میان پدرش ملک سلمان و اردوغان هیچگاه برهم نخورد و بنابراین تلاش‌های پراکنده‌ای در خصوص گشایش روابط در حال انجامند.
قطر پیشنهاد میانجی‌گری داده که نکته طنزآمیزی است، زیرا زمانی که کشور‌های شبه‌جزیره عربستان اقدام به تحریم قطر کردند نیز ترکیه پیشنهاد میانجی‌گری داده بود. ترکیه روابط محکمی با عمان و کویت دارد و آنکارا و ریاض هر دو علاقه‌مندند به واشنگتن نشان دهند که از بازیگران منطقه هستند.
اما آیا در پس پرده اتفاقات بیشتری در جریان هستند؟ حوثی‌ها اخیراً مدعی شدند پهپادی را سرنگون کرده‌اند که قبلاً «ارزش خود را در آذربایجان نشان داده بود». این یک اشاره تلویحی به ترکیه بود. پهپاد مذکور یک پهپاد ترکیه‌ای بود، اما در آذربایجان استفاده نشده بود. دولت عربستان پارسال توافقی جهت تأمین پهپاد‌های مسلح با یک شرکت محلی منعقد نمود. شرکت مذکور فناوری مربوطه را از یک شرکت ترکیه‌ای فعال در حوزه دفاعی موسوم به وستل کارایل دریافت کرده بود. شش پهپاد به عربستان تحویل داده شدند.
ترکیه هرگونه انتقال رسمی فناوری را تکذیب می‌کند. یک منبع ترکیه‌ای آشنا با صنایع دفاعی در این باره گفت که شرکت وستل در راستای انتقال این فناوری به ریاض از دولت مجوز نگرفته است. با وجود این، رویداد مزبور موجب تعجب و شگفتی شد. وب‌سایت اخبار دفاعی جِینز در این باره نوشت که کارایل در گذشته به ارتش عربستان خدمات ارائه نداده است. در هر صورت، تحریم کالا‌های ترکیه‌ای توسط عربستان همچنان ادامه دارد.
ترمیم روابط با مصر
موج اظهارات چند هفته پیش مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه، ابراهیم کالین مشاور ارشد رئیس‌جمهور، و شخص رئیس‌جمهور در خصوص فصل جدیدی از روابط با مصر از طرف قاهره کم‌اهمیت شمرده شده است. سامح شکری وزیر امور خارجه مصر بر تماس با چاووش اوغلو صحه گذاشت و گفت که قبل از آنکه روابط به حالت عادی بازگردند، ترکیه باید با «اصول مصر همسو گردد.» سردبیر روزنامه مصری الوطن نیز ۱۰ شرط احیای روابط را منتشر کرد.
تأثیر این شروط بر آنکارا همانند تأثیر ۱۳ خواسته‌ای است که کشور‌های تحریم‌کننده قطر برای این کشور وضع کردند. خوش‌بینی آنکارا هنگامی آغاز شد که مصر مناقصه بهره‌برداری از نفت و گاز در مدیترانه شرقی را اعلام کرد، مناقصه‌ای که بر مختصات فلات قاره که از طرف آنکارا اعلام شده بود، صحه می‌گذاشت. نیکوس دندیاس وزیر امور خارجه یونان مدعی شده که مختصات مذکور پس از سفرش به قاهره «تغییر» داده شده است.
روابط ترکیه و مصر: در پسِ تلاش دیپلماتیک جدید آنها چه چیزی قرار دارد؟
با این حال، سران اطلاعاتی ترکیه چند بار با همتایان مصری خود دیدار کردند. جدای از لیبی، ترکیه پیشنهاد کمک به مصر در مناقشه این کشور با اتیوپی بر سر سد رنسانس بزرگ اتیوپی را داده است. امارات برعکس عمل کرده و به آبی احمد نخست‌وزیر اتیوپی پیشنهاد کمک داده است.
محمد دحلان رئیس سرویس امنیتی سابق جنبش فتح که در ابوظبی سکونت دارد، در بازدیدی از قبل اعلام شده از آدیس‌آبابا دیدن کرد. اما آنچه اعلام نشد این بود که رئیس وی ولیعهد محمد بن زاید نیز به گفته یک مقام آگاه او را همراهی می‌کرد. مصر در تلاش است تا گشایشات ترکیه را بی‌اثر سازد و تاکنون هیچ دستاوردی در این زمینه نداشته است. یک مقام در گفتگو با پایگاه میدل‌ایست‌آی اظهار داشت: «مصر از آنکارا می‌خواهد تا در خصوص حضور اخوان‌المسلمین در ترکیه حداقل یک گام نمادین بردارد.»
اگر چنین چیزی یک لازمه باشد، پس محقق نخواهد شد. اخوان‌المسلمین حضور فیزیکی در ترکیه ندارد و فاقد هرگونه دفتر منطقه‌ای در آن کشور است. بنابراین، چیزی آنجا نیست که بخواهند تعطیلش کنند. پیگرد اعضای جامعه بزرگ مصریانی که ترک وطن کرده‌اند و در استانبول سکنی گزیده‌اند، به معنای استرداد این افراد است و ترکیه چنین قصدی ندارد.
ترکیه همچنین به رسانه‌های مصری مخالف که در استانبول فعالیت می‌کنند، هیچگونه فشار مشهودی نمی‌آورد. قاهره بدش نمی‌آید که پخش تلویزیون الشرق متوقف شود. دکتر ایمن نور سیاستمدار مخالف مصری و مالک شبکه تلویزیونی الشرق به پایگاه میدل‌ایست‌آی گفت: «مقامات ترکیه در خصوص کانال الشرق چیزی ندارد که به ما عرضه کنند یا از ما دریغ کنند، زیرا ما از طرف ترکیه یا قطر تأمین مالی نمی‌شویم. ما از جانب ترکیه هیچ تغییر رفتاری در قبال الشرق مشاهده نکرده‌ایم.»
بعلاوه، هر یک از این اقدامات به مثابه تغییر راهبردی نه فقط در سیاست خارجی بلکه همچنین در سیاست داخلی است. با اینکه ترکیه یک جمهوری سکولار است، اما اردوغان همانند رهبرانی عمل می‌کند که به اسلام گرایش دارند.
یکدیگر را در آغوش می‌کشند و روز دیگر از پشت خنجر می‌زنند
این پایگاه انگلیسی در پایان گزارش خود به سرانجام این ائتلاف نوشت: هیچکدام از این تنش‌های موجود در محوری که تا این حد تلاش کرده دموکراسی و انتخابات آزاد را سرکوب کند، قطعی و مسلم نیستند. آنها شاید از گشایشات در قبال دشمنان اعلامی خود به‌عنوان ابزار چانه‌زنی در تعامل با یکدیگر بهره می‌گیرند. اما این محور رو به تضعیف گذاشته و درس‌هایی که همگان در منطقه می‌توانند از آن بگیرند، واضح و شفافند. هرگاه که روابط خارجی مبتنی بر عهدنامه‌های مخفیانه میان رهبرانی است که دلیل خوبی برای ترس از مردم خود دارند، این روابط متزلزل و بی‌ثباتند. هرگاه که روابط مزبور بر پایه منافع راهبردی مردمشان استوارند، دوام بیشتری دارند. هرچه که منافع منطقه‌ای بیشتر بر پایه منافع مردم باشند تا منافع حاکمان، منطقه از ثبات بیشتری برخوردار است. تا به اینجای کار، یک روز به گرمی یکدیگر را در آغوش کشیده‌اند و روز دیگر از پشت به هم خنجر زده‌اند.
