دلایل ضروری بازگشت سریع به برجام برای اجتناب از یک بحران جدید
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا، سید حسین موسویان در یادداشتی نوشت: اگر آمریکا بخواهد به برجام برگردد، بایدن باید ۱۶۰۰ تحریم اعمال شده در دوره ترامپ را بردارد. درحالی که یک مقام آمریکایی گفته بخشی از تحریم‌های دوره ترامپ، را لغو می‌کند نه همه آنها را.به فرض حصول توافق برای بازگشت به برجام، سئوال این است که آیا بایدن خواهد توانست به تعهدات برجام عمل کند.
حدود ۸۰ روز بعد از ریاست جمهوری بایدن، اولین مذاکرات احیای برجام در وین بین ایران و قدرت‌های جهانی برگزارشد. دیپلمات‌های مذاکره کننده، گفت و گوهای دوگروه کاری برای بازگشت آمریکا و ایران به برجام رامثبت ارزیابی نموده و قرار گذاشتند این هفته مذاکرات بعدی در وین برگزار شود. با این وجود دولت بایدن برای احیای به موقع برجام باید با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم کند. اما اگر آمریکا اقدامات بازگشت به برجام را سریع انجام ندهد، ممکن است مذاکرات با شکست مواجه شده، ایران هم برنامه غنی‌سازی خود را خارج از برجام خود به پیش برد و نهایتا بحران جدیدی ایجاد شود.
درجولای ۲۰۱۵، ایران و شش قدرت جهانی، بحران هسته‌ای ایران را با توافق برجام حل کردند طبق آن قرارشد تحریم‌های ایران برداشته شود و متقابلا ایران هم بازرسی ها و محدودیت‌هایی فراتر از ان پی تی را بپذیرد.منتهی درماه می ۲۰۱۸، ترامپ از برجام خارج شد و تحریم‌ها را مجددا علیه ایران اعمال کرد.
با این وجود ایران، یک سال بعد از خروج ترامپ هم برجام راکامل اجرا کرد و سپس تعهدات خود را کاهش داد تا جایی که تونی بلینکن وزیرخارجه آمریکا در ژانویه ۲۰۲۱ گفت که ایران فقط سه چهار ماه تا عبور از نقطه گریز هسته ای فاصله دارد. بایدن سپتامبر سال پیش گفت که ترامپ گستاخانه برجام را دور انداخت در حالی که برجام کار می‌کرد و به نفع امنیت آمریکا هم بود. با این وجود سه ماه ازریاست جمهوری بایدن گذشته و او هنوز به برجام برنگشته است زیرا او با سه چالش اساسی زیر مواجه است:
اول: تیم او دچاراختلاف است. رابرت مالی مسئول مذاکرات هسته ای و جان فاینر معاون شورای امنیت ملی آمریکا معتقد به بازگشت صحیح به برجام هستند درحالیکه سولیوان مشاور امنیت ملی و بلینکن وزیر خارجه مواضع سخت‌تری برای بازگشت به برجام دارند.
دوم، فشارهای سنگین لابی اسرائیل به دولت بایدن برای عدم پیوستن به برجام است،
سوم،حزب دمکرات درکنگره دچار اختلاف است. حدود ۱۶۰ تن از اعضای هردو حزب جمهوریخواه و دمکرات در کنگره طی نامه‌ای به بلینکن خواستار ادامه فشار به ایران شدند. سناتور حزب دمکرات، باب منندز، رئیس کمیته سیاست خارجی سنای آمریکا، مخالف احیای برجام است.سناتور اینهوف هم به بایدن هشدار داده که درصورت بازگشت او به برجام، کنگره با احیای برجام مخالفت خواهد کرد.
اگر آمریکا بخواهد به برجام برگردد، دولت بایدن باید ۱۶۰۰ تحریم اعمال شده علیه ایران دردوره ترامپ را بردارد. درحالی که یک مقام دولت بایدن گفته بخشی از تحریم‌های دوره ترامپ، را لغو می‌کند اما نه همه آنها را. لذا به فرض حصول توافق تهران و واشنگتن به بازگشت به برجام، سئوال بزرگ این است که آیا بایدن خواهد توانست به تعهدات برجام عمل کند؟
با حدود دو دهه تجربه‌ای که درموضوع هسته‌ای ایران دارم، معتقدم که باتوجه به شرایط سیاسی فعلی درتهران و واشنگتن، چنانچه دولت بایدن دراین دورازمذاکرات اقدام سریع و به موقع برای بازگشت به برجام نکند، این توافق ازهم خواهد پاشید و مذاکرات جدی هسته ای بعدی زمانی صورت خواهد گرفت که ایران با افزایش سرعت برنامه هسته ای خود، از نقطه گریز هسته ای عبور کرده باشد.
تجربه تاریخ هسته‌ای ایران بعد از انقلاب نشان می‌دهد که فشارهای آمریکا نتیجه معکوس داشته و برنامه هسته ای ایران را گسترش داده است. همانطور که درکتاب بحران هسته ای خود تشریح کرده ام، بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ درایران، آمریکا سیاست "منع تکنولوژی صلح آمیزهسته ای" علیه ایران را اتخاذ کرد. لذا آلمان نیروگاه بوشهر را تکمیل نکرد؛ فرانسه سوخت هسته ای به ایران نداد و آمریکا هم سوخت هسته‌ای راکتور تهران را نداد.با شکست ۱۵ سال مذاکره هسته ای ایران با اروپا، در نیمه ۱۹۹۰، ایران تصمیم به خودکفایی در امر سوخت هسته ای گرفت و توانست در سال ۲۰۰۲ به غنی سازی دست یابد.
با دست‌یابی ایران به غنی سازی و فراهم شدن زمینه خودکفایی ایران درسوخت هسته ای، درسال ۲۰۰۳ سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلیس مذاکرات هسته ای را با ایران آغاز کردند. دراین مقطع سیاست آمریکا از "تکنولوژی هسته ای صفر" به "غنی سازی صفر" تغییر کرد چون ایران به غنی سازی دست یافته بود. همانطور که جک استراو، وزیرخارجه وقت انگلیس تصریح کرد، مذاکرات هسته ای ایران با سه کشور اروپایی بخاطر مخالفت آمریکا با غنی سازی در ایران به شکست انجامید.
بعد از آن آمریکا و سایر قدرت‌های جهانی، شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را با اجماع از تصویب شورای امنیت سازمان ملل گذراندند و تحریم‌های وسیعی علیه ایران اعمال شد. ایران هم درپاسخ،برنامه غنی سازی خود را توسعه داد تا اینکه درسال ۲۰۱۳، جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا گفت که ایران به اورانیوم غنی شده برای ساخت ۸ تا ۱۰ بمب هسته ای دست یافته است. این واقعیت موجب شد که سیاست آمریکا مبتنی بر"عدم غنی‌سازی در ایران" به سیاست "عدم عبور از نقطه گریز" تبدیل شد که درواقع برجام هم بر همین اساس شکل گرفت. درچهارچوب برجام، ایران توانست غنی سازی را به قدرت‌های جهانی بقبولاند و متقابلا محدودیت‌هایی را بپذیرد که تا "زمان گریزهسته ای" یکسال فاصله داشته باشد.
اکنون ما با وضعیت جدید مواجه شده ایم. ترامپ از برجام خارج شده، تحریم‌های گسترده علیه ایران اعمال کرده، ایران متقابلا تعهدات برجامی اش را کاهش داده و مجلس ایران هم قانونی گذرانده که طبق آن ظرف چند ماه آینده کاهش تعهدات ایران گسترش زیادی یافته و میزان ذخائر و سطح غنی سازی ایران گسترش خواهد یافت. مقام معظم رهبری ایران، به سطح غنی سازی ۶۰ درصد اشاره کردند که دراین صورت ایران خواهد توانست به سرعت به غنی سازی ۹۰ درصد برسد. از طرف دیگر سولیوان مشاور امنیت ملی آمریکا با همتای اسرائیلی خود دیدار و توافق کرده اند همکاری‌های مشترک خود برای مقابله با ایران را گسترش دهند.
اگر این مسیر طی شود، طی چند ماه آینده، آمریکا و اسرائیل فشارهای خود را افزایش خواهند داد اما ایران ، همانطور که در۴۰ سال گذشته ثابت کرده، مقاومت نموده و تسلیم فشارها نخواهد شد اما از نقطه گریز هسته ای عبور خواهد کرد. دراین دوره زمانی انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز انجام خواهد شد که شانس پیروزی اصولگرایان بیشتر است، همانطور که در انتخابات گذشته مجلس پیروز شدند. در این صورت مذاکرات هسته ای بعدی با دولت جدید ایران در شرایطی انجام خواهد شد که ایران از نقطه گریز هسته ای عبور کرده و لذا آمریکا مجبور خواهد شد سیاست خود را از "عدم گریزهسته ای" به "عدم بمب هسته ای" تغییر داده و امتیازات زیادی بدهد که ایران بمب هسته‌ای نسازد.
لذا بهتر است که دولت بایدن از ورود به این روند خطرناک اجتناب کرده و با برداشتن کلیه تحریم‌های هسته ای و تحریم‌های دوره ترامپ، سریعا به برجام برگردد تا ایران هم به اجرای کامل برجام بازگردد. چنین وضعیتی کمک خواهد کرد که بعدا بتوان راجع به سایر موضوعات گفت و گو کرد.
