پایان مذاکرات وین؛ به نام روحانی به کام رئیس جمهور بعدی

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین، کارشناسان سیاست خارجی در گفتگوی مجازی خبرآنلاین، با موضوع "پایان مذاکرات وین؛ به نام روحانی به کام رئیس جمهور بعدی" حال و هوای این گفتگوها را با توجه به نزدیک شدن به توافق بین طرفین مورد بحث و بررسی قرار دادند.

روز چهارشنبه ۱۲ خردادماه حسن روحانی رئیس جمهورکشورمان پایان مذاکرات وین را اعلام کرد. به همین منظور  شب گذشته در کلاب هاوس با حضور کارشناسان مطرح روابط بین الملل و سیاست خارجی نتایج حاصل شده از گفتگوهای برجامی را زیر ذره بین قرار دادند. این نشست با حضور میهمانانی از جمله: دکتر حسن بهشتی پور(کارشناس مسائل هسته‌ای)، دکتر مجید تفرشی(تاریخ نگار و پژوهشگر و کارشناس مسائل اروپا)، روح‌الله جمعه‌ای(مشاور رسانه وزیر کشور و فعال سیاسی و روزنامه نگار و استاد دانشگاه)، دکتر علیرضا سلطانی (استاد دانشگاه و کارشناس ارشد حوزه اقتصاد سیاسی بین الملل)، سعید جعفری روزنامه نگار حوزه دیپلماسی، مهرداد پشنگ پور حقوقدان بین الملل، مقداد آقایی، حسین سپهوند و  هادی موسوی کارشناس. با موضوع روم :

مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:

سوال آغازین از سوی یکی از مدیران اتاق کلاب هاوس خبرآنلاین آغاز شد که به پایان مذاکرات وین و دستاوردهای مهم و وضعیت آینده آن با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری در ایران اشاره داشت و این پرسش مطرح شد که دلیل تغییر موضع برخی نامزدها نسبت به توافق هسته ای چیست؟

محمد مهاجری با خوشامدگویی به میهمانانان بیان کرد: این روزها آقای رئیس جمهور می گوید تحریمها برداشته شده است. این سخن یعنی خیلی نمی توان روی آن در فضای انتخابات مانور داد و هم اینکه توافقات قابل ملاحظه ای به دست آمده است. شاید معنی این کار این باشد که سود آن به نفع دولت آینده است. تقریبا همه نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری هیچ یک علی رغم همه مخالفتهایی که در ماههای گذشته درباره برجام می کردند درباره مخالفتها حرف نمی زدند. بخشی شاید به این برمی گردد که نمی خواهند رای مردم را از دست بدهند و نشان دهنده علاقه مردم به برجام است. دوم آن که به عنوان راهبرد مثبت، برجام را قبول دارند ولو آنکه بحثهای زیادی قبلا کرده باشند.

در ادامه یکی از مدیران اتاق کلاب هاوس خبرآنلاین سوالی درباره خبر فوری الجزیره به نقل از یک منبع آگاه مطرح کرد که در آن از توافق طرفین برای یک پیش نویس خبر داده شده بود.

حسن بهشتی پور کارشناس مسائل هسته ای عنوان کرد: این مذاکرات به نام کردم ایران ثبت می شود. آقای روحانی یا هر عزیز دیگری که تلاش کرده این مذاکرات به نتیجه برسد، نتیجه اش به کام مردم ایران می رود و مربوط به رئیس جمهور آینده نیست. فشار روی گرده مردم است و با تصویب برجام، فشار از گرده مردم برداشته می شود. مسئله مذاکرات فراجناحی و کل جمهوری اسلامی ایران است. از خوب یا بد است برای همه است. بی خود گردن این و آن نیندازیم.

درباره مذاکرات خیلی وقت است در کلیات به توافق رسیده اند منتهی جزییات مشکل زا است. مثلا آمریکا چطور به اردیبهشت ۹۷ برگردد و تعهداتش کجاست؟ ما گفتیم آمریکا باید کل تحریمها را بردارد و ما دست بالا را گرفته ایم. اگر قرار است هر آنچه ایران می گوید تحقق پیدا کند در هیچ مذاکره ای اینطور شکل نمی گیرد. آمریکا از تحریم به عنوان اهرم فشار علیه ایران استفاده می کند و نمی آید کل اهرمهایش را کنار بگذارد. باید واقع بینانه نگاه کنیم. باید تحریمها نفت و پتروشیمی، کشتیرانی و بانک مرکزی که باید بتواند پولهای نفت را به ایران برگرداند را برداشت. اگر این تحریمها لغو شود دستاورد بزرگی است. اگر در این مرحله اعلام شد آمریکا به وضعیت اردیبهشت ۹۷ برگردد یک موفقیت بزرگ است ولو اینکه همه تحریمها که بین ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ عنوان است باقی بماند. این مهم است به وضعیت اردیبهشت۹۷ بازگردیم و بتوانیم نفت صادر کرده و پولش را به کشور برگردانیم.

طرف ایران هم بازگشت به تعهدات است. در اردیبهشت ۹۸ ایران طی ۵ مرحله تعهداتش را کاهش داد و به خاطر اجرای قانون مجلس هم بخش دیگری از تعهداتش را کاشت. سرنوشت بیش از ۳ هزار کیلو اورانیوم غنی شده ۵ درصد و ۵۰ کیلو اورانیوم ۲۰ درصد چه می شود و نظارت و کنترلها چطور باشد، اینها جزییات است و توافق درباره آن سخت است.

برخی می گویند در همین دور در جزییات توافق می شود که خیلی خوب است. هر روز که دیرتر توافق کنیم ضررش به دوش ملت است ولی پیش بینی من این است که بعید است در این دور به نتیجه برسیم. امیدوارم هر چه زودتر این توافق حاصل شود. چه دولت آینده اجرا کند و چه دولت فعلی امیدوارم مجلس این را تصویب کند و بازیهایی که در برجام بوده را شاهد نباشیم. همه بپذیریم این توافق ملی است و هر چه به دست می آید همه از آن حمایت کنیم.

سوال بعدی در خصوص روند گفتگوها در وین بود که پرسیده شد آیا انتخابات در آن تاثیر خواهد داشت؟

سعید جعفری روزنامه نگار بیان کرد: در رابطه با چیزی که در وین می گذرد تصورم این است که از اظهارنظر مقامات کشورهای حاضر در مذاکرات برمی آید اساسا در این دور خبر مهمی نیست و مذاکرات به دور بعدی ارجاع می شود. ارتباط مستقیمی بین تحولات داخل ایران و مذاکرات وین می گذرد، وجود دارد. دو هفته پیش و قبل از ماجرای صلاحیت ها گفته بودم توافق هسته ای به بعد از انتخابات موکول می شود چون فشارهای زیادی روی دولت آقای روحانی است و این نگرانی وجود دارد که نتیجه بخش بودن مذاکرات پیش از انتخابات باعث بهره برداری نامزدهای نزدیک به دولت آقای روحانی می شود. با منتفی شدن نامزدی آقایان جهانگیری، ظریف و لاریجانی این سناریو تغییر کرد و خوشبینی های بیشتری برای به نتیجه رسیدن مذاکرات پدید آمد.

بحث بر سر کلیات و موضوعات اساسی توافق شده است. جزییاتی باقی مانده است که برداشتم این است بخشی از حساسیتها ناشی از ماجراهای سیاسی است. طرفین و آمریکا پذیرفته اند تحریمهای نفتی، بانکی و پتروشیمی در چهارچوب برجام برداشته شود. گروه دیگری از تحریمها موضوع هسته ای ندارند مانند تحریمهای سپاه یا شخصیتها. بخش دیگر ماجرا بحث نوع استفاده از سانتریفیوژهایی است که تعهد داده بودیم از آن استفاده نکنیم ولی با توجه به کاهش تعهداتمان از آنها استفاده کردیم. باید نتیجه بخش بودن مذاکرات وین را در کمپین رقابتهای انتخاباتی نگاه کنیم.

کمپین آقای همتی تغییر کرده و روند حرکتی شان مثبت تر شده است. این دو با همدیگر ارتباط مستقیم دارند. مشکلات در روند مذاکرات جدی تر می شود. آقای روحانی هم گفت می شد تا قبل از عید توافق حاصل شده باشد. امروز هم گفت ازنظر ما توافق حاصل شده است. با توجه به شناختی که از ایشان وجود دارد، جمع بندی این است که جریانها و گروههای سیاسی درون مجموعه نمی خواهند ریسک کنند که نتیجه بخش بودن مذاکرات به سود یک کاندیدا استفاده شود.

نگاه آمریکا به توافق هسته ای و اثر انتخابات 

دیاکو حسینی کارشناس سیاست خارجی و روابط بین الملل نیز گفت: از بخش اول شروع کنم با این فرض که روند احیای برجام به نتیجه می رسد و ممکن است به کام رئیس جمهور بعد برود. مزایای اجرای برجام برای ایران با فرض اینکه مذاکرات بتواند به نتیجه برسد، قطعی نیست. شروطی وجود دارد که می تواند مزایایی برای ایران داشته باشد.

از نگاه آمریکا احیای برجام و اجرای توافق ۲۰۱۵ مقدمه برای رسیدگی به سه انتقاد کلیدی درباره برجام در آمریکا است و موجب توقف اجرای برجام شد. اول برنامه موشکی ایران و دوم حمایت ایران از گروه های مقاومت و سوم محدودیتهای ایران در فعالیتهای هسته ای ایران.

دولت بایدن قصد رسیدگی به این موضوعات را دارد. آقای ترامپ فکر می کرد با خروج از برجام می تواند به این سه موضوع رسیدگی کند. دولت بایدن می گوید بدون توافق رسیدگی به این سه موضوع ممکن نیست. از نگاه بایدن اگر دولت بعدی ایران تندرو قلمداد شود یا آماده مذاکره درباره این سه موضوع نباشد، دولت بایدن در معرض انتقاد جمهوریخواهان قرار می گیرد که ایران به دارایی های بیشتر دست پیدا کرده و سیاستهای منطقه ای خودش را علیه آمریکا ادامه می دهد. چنین فشاری ممکن است روی دولت بایدن بیاید. اگر دولتی در ایران به سر کار بیاید، دو راه حل در مقابل آمریکا است. یکی تحریمهای غیرهسته ای است و دوم فشار سیاسی با کشورهای دیگر برای منصرف کردن آنها از تجارت با ایران تا تهران را وادار به مذاکره درباره آن سه موضوع کند.

دولت بعدی ایران با دولت بایدن در ۲۰۲۳ برخورد خواهد داشت که شامل ممنوعیت تجهیزات موشکی می شود که در ضمیمه قطعنامه ۲۰۲۱ است. همچنین زمان ازاد شدن دارایی های ایران و همچنین آزادسازی موشکی ایران است. در ۲۰۲۴ هم مساله فاز بعدی غنی سازی در ایران است. برای همین بایدن باید هر چه سریعتر ایران را تحت فشار بگذارد تا بتواند با ایران به توافق برسد. لذا اگر ما هم به توافق برسیم استفاده از آن ممکن نیست. ضمنا در نوامبر ۲۰۲۲ انتخابات کنگره را داریم که ممکن است به دست جمهوریخواهان بیفتد و مانع اجرای برجام شود. لذا دولت بایدن وقت کمی برای کنترل دولت ایران دارد. اگر دولت بعدی ایران از سوی آمریکا تندرو تلقی شود آنها به اشکال مختلف جلوی استفاده از مزایای برجام را می گیرند. بنابراین فرض را باید اینطور بگیریم که دولت بایدن اجازه استفاده از مزایای برجام را به سادگی نمی دهد.

مذاکرات همه مشکلات ایران را حل می کند؟

مجید تفرشی: وقتی درباره مذاکرات صحبت می کنیم باید به مذاکرات قبلی برجام نگاه کنیم و تجربه آن ماجرا و درس های دوطرف را به یاد بیاوریم. در برخورد با قضیه مذاکرات کنونی مانند هر رخداد بین المللی با سه لایه تحولات ملی، منطقه ای و بین المللی روبرو هستیم.

در بعد ملی ما در آستانه انتخاباتی هستیم که احتمالا روند بعدی دولت را تغییر می دهد. البته غیر ممکن نیست ولی جزییات آن را کاری نداریم. کمتر کسی بخت زیادی را به دو رقیب نیمه اصلاح طلب که مانده در رقابتها هستند، قائل است. در این شرایط گمانه زنی ها باید روی معیار انتخاب یک رئیس جمهور اصولگرا بنا شود. چه این مذاکرات قبل از انتخابات و قبل از آغاز دولت بعدی و چه بعد از آن، طبیعتا ساز و کار اجرایی شدن آن به دولت بعدی موکول می شود.

در بعد منطقه ای تجربه داریم علی رغم اینکه برجام قبلی اگر تردیدی برای اعراب منطقه و حامیان غرب وجود داشت که ایران به دنبال جنگ افزار هسته ای است و در برجام این شبهه از بین رفت ولی کشورهای عربی بعد از برجام جری تر شدند و بیشتر ترسیدند. دلیلش این بود که آنها شاهد بودند ایران با ۶ قدرت جهانی سر میز نشسته و علی رغم فشار آنها حیثیت و اعتبار ایران بیشتر شده است.

در اوج اقتدار آقای اوباما در کنگره و سنا با ترفندهای حقوقی و قانونی مانند فیلیباستر و قانون های دور زننده ماجرا به تصویب رسید و به سادگی پیش نرفت. لابی اسراییل و سعودی و نئوکانهای اروپایی علیه برجام فعال بود. از این طرف هیچ نامزدی جرات نکرد بیان کند که ایران از برجام خارج می شود. صحبتهای رویایی زیاد زده می شود که آمریکا را وادار به قبول تمام خواسته هایمان می کنیم ولی گفتمان عمومی در بین دست راستی ها اینطور نیست که ایران توان نادیده گرفتن تحریم ها را دارد. از آن دوره صحبتهای آسمانی عبور کرده ایم. تصوری که برخی از نامزدها می گویند این است که ما مذاکره می کنیم تا دنیا بگوید چشم که این تصورات رویایی است. این که همه دوست دارند تمام ثمرات را ببرند ولی امتیازی ندهیم آن هم به کسانی که به ما صدمات زیادی زده اند رویایی است که شاید به کابوس منجر شود.

یکی از مشکلات اینجاست که در دوران اخیر از زمان روی کارآمدن خاتمی و کلینتون شاهد آن بودیم زمانی که دولت های میانه رو سر کار بودند از طرف تندروها کارشکنی شده است و در زمان حضور دولتهای تندرو، فرصت سوزی ها باعث شد مذاکرات به ثمر نرسد. در چند ماه کوتاه باقیمانده خواستن برای توافق در دو طرف است ولی زمان کافی و امیدی به آینده وجود ندارد. به نظر می رسد در صورت توافق، باز هم دولت بعدی مشکلاتی را برای آن به وجود می آورد. مسئله ایران با جامعه بین المللی فقط مساله تحریم های هسته ای نیست. مسئله موشکها، حقوق بشر، مسایل منطقه ای و ابزارهای جدی برای فشار علیه ایران وجود دارد که بخشهایی حتی از دست دولت های اروپایی و آمریکا خارج است که حتما ادامه خواهد یافت.

تصوری که خیلی ها دارند و حتی در رسانه های بین المللی می شنویم تحریم های ایران از زمان برنامه های هسته ای آغاز شده است. یادآوری می کنم تحریمهای نظامی و مالی حتی قبل از پیروزی انقلاب در زمان دولت بختیار آغاز شد و سبب شد تا بخش هایی از معاهدات ایران با غرب لغو شود. و مهمتر از قراردادهای جنگ آورها و حتی ۴ ناوبالگردی که ایران از انگلیس خریداری کرده بود و بعد از سالها دروغگویی و کلاهبرداری یکی از این ناوها را به ایران داد که دیروز غرق شد (ناو خارک) بخش دیگری به خروج بختیار از پیمان سنتو بود که بسیاری اشتباها می گویند تصمیم جمهوری اسلامی ایران بود. اجرایی شدن این خروج به بعد از انقلاب موکول شد و طبیعتا بر اساس آن برخی از پیمانهای ایران با غرب لغو شد.

طبیعتا توافق هسته ای مربوط به همه تحریمها نیست و توافق هم همه تحریمها را برنمی دارد ولی تحریمهای هسته ای گسترده ترین، عمیق ترین و کارامدترین تحریمها علیه ایران بوده است. ما متاسفانه در بسیاری موارد همه هستی خود را در گرو لغو تحریم های هسته ای و توافق با آمریکا گذاشته بودیم ولی واقعیت دوران محدود برجام قبل از خروج ترامپ نشان داد اگر به معضلات جدی مانند کمبود شفافیت، حسابرسی، نظارت و عدالت در اجتماع و اقتصاد وسیاست توجه نکنیم و بی اعتنا به حس تعلق ایرانیان باشیم صدها برجام نمی تواند مشکلات ما را حل کند. نشستن برای اینکه برجام تمام مشکلات ما را حل کند تفکر نادرستی است. ضمن این که نمی شود همه چیز را در داخل حل کرد و به خودکفایی فکر کنیم. بی اعتنایی به بین الملل و انزوا هم مشکلات ما را حل نمی کندو صدها برابر مشکلاتمان را افزایش می دهد. زمانی ایران می تواند از تحریم بیمی نداشته باشد که سهمی در تولید اقتصاد جهانی داشته باشد که نبود ایران به جامعه بین المللی ضرر بزند.

تا ایران تبدیل به یک بازیگر مهم اقتصادی و سیاسی در جامعه بین المللی نباشد، ماجرای تحریم ایران می تواند بارها تکرار شود. تصور این که مذاکرات می تواند همه مشکلات را حل کند بدون تغییر جدی تصوری واهی است.

وظیفه ای که متوجه دولت بعدی است

مهرداد پشنگ پور حقوقدان نیز گفت: طبیعتا چیزی که در این دولت رخ می دهد دولت بعدی به آن ملتزم است. این بر اساس اصل تداوم دولتها است. به نظر می رسد کام گرفتن دولت بعدی از زحمت دولت کنونی وابسته به مشی و شیوه دولتهای بعدی است. این موضوع خیلی ویژگی های حقوقی را تحت تاثیر قرار می دهد و خیلی نمی توان با اطمینان گفت دولت بعدی از اقدام دولت آقای روحانی کام بگیرد.

اثرات گزارش مدیر کل آژانس بر مذاکرات وین

بهشتی پور در دوم تحلیل خود بیان کرد:  بخش دوم عرایضم درباره گزارش آقای گروسی مدیر کل آژانس است. این گزارش به مواردی اشاره می کند که اشکالاتی را از ایران گرفته که در روند مذاکرات تاثیرگذار است. آژانس دارد اصرار به اقدامی سیاسی می کند. اگر در چهارچوب حقوقی و فنی آژانس با ایران کار کند هیچ مشکلی پیش نمی آید ولی وقتی مسئله سیاسی می شود مشکلاتی بین ایران و آژانس و ایران و مذاکراتش با کشورهای دیگر ۴_۱ پیش می آید. سیاسی شدن آژانس را باید توضیح بدهیم. یعنی وقتی سئوالی که مربوط به ۲۰۰۳ است با اصرار می آید مطرح و پیگیری می کند و انتظار دارد ایران پاسخ دهد برای همه تعجب می کنند موارد مشابه برای کره جنوبی ظرف یک ماه حل و فصل شود. برای همه جای این سئوال است چرا آژانس دنبال پیدا کردن پاسخ برای پرسشهای ۲۰ سال پیش است. اصل بحث مهم است ولی اصرار بر موضوع جزئی مانند آلودگی انسانی که زیر ۵ درصد غنی سازی است، آخر این چه نکته انحرافی است؟ فقط و فقط بحث سیاسی است. اگر مسئله سیاسی و فشار سیاسی نباشد نباید اینقدر درباره سوالاتی که بحث عمده ای نیست و تخلف بزرگ محسوب نمی شود، در سالهای بعد از برجام با این همه نظارت و کنترل نباید برای آژانس این همه حساسیت باشد مگر اینکه بخواهند به عنوان اهرم فشار استفاده کند.

امیدوارم با درایت و مدیریت ۴ سئوالی که در گزارش آقای گروسی به شورای حکام بود حل و فصل شود و دوشنبه آینده در جلسه شورای حکام نتیجه مثبتی به دست بیاید. برای ایران و آژانس شایسته نیست سر یک سری موضوعات بسیار جزئی اینقدر حساسیت به خرج داده شود. یکی از مسایلی که در گفتگو ها مطرح است گزارشهای آقای گروسی است و نوع فشاری است که از طریق آژانس روی ایران وارد می شود. در واقع این گزارشها یک عمل متقابلی است که ایران بر اساس قانون مجلس انجام داده. این موضوع باید یکبار برای همیشه حل شود چون به زیان ایران و آژانس است. در زمانی که بحث پروتکل الحاقی و این که دارد نوبت بعدی آن هم به پایان می رسد، کار را مشکل تر می کند.

رویکرد تازه و مهم ایران نسبت به برجام

 سلطانی: به نظر می رسد تحولات وین در حال به نتیجه رسیدن است علی رغم سختی آن اما شواهد حاکی از این است که میتوان امیدوار به جمع بندی در آینده نزدیک باشیم. در واقع می توان به یک وضعیت تثبیت شده و پله اولیه رسید تا مذاکرات همچنان تداوم یابد. دلیل آن هم این است که طرفین مذاکره اراده قوی برای به نتیجه رساندن این مذاکرات دارند. شواهد و قرائن هم نشان می دهد بر خلاف دوره اول مذاکرات برجامی تا قبل از ۲۰۱۵ شرایط محیطی جامعی برای رسیدن به یک توافق با ایران شکل گرفته است. این همه در سطح مقامات سیاسی ایالات متحده و کشورهای اروپایی و در منطقه قابل مشاهده است. در درون حاکمیت سیاسی ایران هم اراده وجود دارد. اگر قرار بود ایران با تجربه گذشته وارد مذاکره برجامی شود و همان تجربه گذشته را بعد از اجرای برجام دنبال کند قدم به مذاکرات نمی گذاشت. ت جربه برجام و هزینه های خروج آمریکا از برجام ایران به درجه ای از عقلانیت رسانده که باید دور جدید مذاکرات را با قدرت و اراده متمایزی دنبال کند. به همین دلیل تصور می کنم اراده کنونی حاکمیت سیاسی برای رسیدن به نتجه در برجام بالاست چرا که تجربه گذشته برجام هزینه های بسیار سنگینی را برای حاکمیت به همراه دارد و زمینه آن را فراهم کرده که آسیبهای ایران از قبل عدم اجرای برجام به شدت افزایش یابد. نمونه آن کاهش ارزش پول ملی و صدمات اقتصادی است که به دلیل تحریمهای دوره ترامپ متحمل شده ایم.

با توجه به این تجربه و آن که می دانیم مذاکرات این دو اگر به نتیجه نرسد یا زمینه شکست برجام جدید فراهم شود ایران و طرف مقابل به گونه ای در حال مذاکره هستند که برای خروج طرفین از برجام منفعت فراهم نشود. اگر ایران به این نتیجه برسد که مذاکرات جدید زمینه ای برای خروج یا عدم توافق فراهم کند پای در مذاکرات نمی گذاشت. ضمن این که عوامل زمینه ای از جمله انتخابات ریاست جمهوری وجود دارد که می توانست ایران را از مذاکرات دور کند.

اما این که ایران تصمیم گرفته وارد مذاکرات شود به این معنی است که اراده قوی برای به نتیجه رساندن برجام دارد. شاید یکی از دلایل این مهم آن است که نظام سیاسی ایران به دنبال آرامش اقتصادی است. از یک سال گذشته این حرکت آغاز شده است. با انتخابات مجلس یازدهم و روندی که درباره انتخابات ریاست جمهوری در حال تجربه است و تشکیل یک دولت همراه و قابل اعتماد با حاکمیت و ایجاد اجماع همگانی در سطح کلان سیاسی، اقتصادی، سیاست خارجی، امنیتی و اجتماعی است. آنچه می تواند این همراهی را به آرامش سیاسی برساند برداشته شدن تحریمهای اقتصادی با اجرای برجام است و شرایط به نسبه اقتصادی آرامی حاکم شود تا زمینه رضایتمندی معیشتی مردم را فراهم کند. اگر به این اعتقاد برسیم که ایران به دنبال گام گذاشتن در یک دوره آرامش سیاسی و اقتصادی است قطعا مذاکرات برجامی که حتی ممکن است به برجامهای ۲ و ۳ منتهی شود برای این شرایط مهم است. این اراده در ایران شکل گرفته که فارغ از اینکه چه دولتی در ایران باشد، این اتفاق بیفتد. هر چند نباید نادیده گرفت دولتها به دنبال این هستند که موفقیت برجام را به نام خود ثبت کنند. می توان نسبت به مذاکرات برجام و پایداری آن در بازه زمانی میان مدت امیدوار بود و نظام سیاسی ایران هم می تواند در این بازه زمانی میان مدت از آن بهره برداری کند.

برجام دیگر مورد جدال و نزاع در بین گروه های سیاسی نیست

آهنگران:  یک تفاوت بین این مذاکرات و دوره قبلی مذاکرات وجود دارد. به واسطه ایستادگی نظام جمهوری اسلامی در مقابل آمریکا و قدرتهای بزرگ در مسئله تحریمها و سیاستهای دولت ترامپ علیه ما، ایران به یک بلوغ سیاسی در حل و فصل مشکلات خود با کشورهای دیگر رسیدیم. در ماههای ابتدایی که برجام به تصویب رسیده بود خدمت آقای دکتر روحانی عرض کردم خوب بود نسبت به تصمیم سیاسی برجام در داخل یک کشور وفاق ایجاد می کردیم. یعنی قبل از برجام خارجی در داخل ایران یک اجماع داشتیم تا بسیاری از کارشکنی ها تاب و توان دولت را نمی گرفت و با تمرکز بیشتری سراغ استفاده از دستاوردهای برجام می رفتیم. به نظر می رسد در این دوره مجموعه حاکمیت در مساله مذاکره با ۵+۱ به اجماع رسیده است. برجام دیگر مورد جدال و نزاع در بین گروه های سیاسی نیست. رهبر انقلاب مذاکره را سیاست کلی نظام دانستند. گروه های سیاسی هم دیگر بحث آتش زدن برجام را نمی گویند و معتقدند باید با عزت مذاکره کنیم. در مجلس کسانی ایستادند و برجام را آتش زدند و افتخار می کردند. الان دیگر صحبت از آتش زدن برجام نیست.

اگر با آن ترتیبی که صورت گرفته برجام اجرا شود هر دولتی که روی کار بیاید و مسئولیت را بر عهده بگیرد به مرور زمان با واقعیتهای عرصه سیاسی آشنا می شود و می فهمد باید همین شیوه ادامه یابد. در گذشته برخی از برجام تعبیر شکلات را مطرح می کردند ولی وقتی خودشان مسئولیت بر عهده گرفتند در حمایت از برجام هزینه دادند.

ج مهوری اسلامی چاره ای جز مذاکره مطابق با شرایط روز و منافع ملی ندارد. دولت بعدی که ممکن است دولتی متفاوت از روحانی باشد فهمیده است برای حل مشکلات اقتصادی باید گره های سیاست خارجی را باز کرد. برای بازکردن این گره ها باید از شعارهای تند بی ثمر خودداری کرد و اجازه ندهند قطعنامه علیه ایران به تصویب برسد. نگاهی که قطعنامه را کاغذپاره می داند و می گفت تحریم ها اثری ندارد زمانی در بین دولتمردان بود. الان همه می دانند ما باید با دنیا مذاکره و روابط داشته باشیم و دولت بعدی هم از این تجربیات استفاده زیادی خواهد برد.

باید آمریکا را از لحاظ اقتصادی در کشور زمین‌گیر کنیم

آقایی: در برجام با تمام سختی ها شرایط بعدی در دنیا داشتیم و مجبور بودیم امتیازات بیشتری بدهیم. خیلی از دوستان در داخل با برجام مشکل داشتند و کسی هم نگفت برجام املای بدون ایراد بود. هر چه بود نوشته شد و سایه جنگ را از سر کشور دور کرد. یکی از ایرادات برجام قبل این بود که نتوانستیم امریکا را در داخل اقتصاد کشور زمینگیر کنیم. کاری کنیم که عربستان در آرامکو با آمریکا کرد. دستهایی در ایران بود که نمی گذاشت شرکتهای آمریکایی به ایران ورود کنند.

الان اخبار خوبی داریم که برجام به نتیجه رسیده و مسئولان و تیم ایرانی دست بالاتری نسبت به قبل دارند. نامزدهای انتخاباتی هم همگی صحبت از برجام می کنند و رئیس جمهور هم گفت حداقل دستاورد برجام این بود که آقایان فهمیدند مشکلات با دنیا را می توان با گفتگو حل کرد.

همچنان معتقدم باید آمریکا را از لحاظ اقتصادی در کشور زمینگیر کنیم و آنها بیایند سرمایه گذاری کنند. ترامپ هم گفت برجام برای ما آمریکایی ها سودی نداشته است. امیدوارم فضا آماده شود تا برجام موقعیت خوب اقتصادی را در کشور ایجاد کند.

باید برجام را تبدیل به یک سند ملی تبدیل کنیم

روح الله جمعه ای مشاور وزیر کشور گفت: برجام را نباید محدود به یک نام و توافق نامه کنیم. برجام مرحله ای از فرآیند پرونده هسته ای ایران بود که منجر به بالا بردن هزینه های جمهوری اسلامی شد ولی قطعا با سیاست مشخصی بود. برجام در قالب این سیاست بود. این که برجام را به توافقی محدود کنیم که صرفا بعد از فشارهای قطعنامه ای یا تحریمها محدود کنیم تنزل دادن یک پرونده بسیار بزرگ است. این پرونده برای ما جایگاه و شرایط خاصی را در منطقه ای و جهان ایجاد کرد و قدرت بازدارندگی در اختیار ما گذاشت. هزینه هایی را پرداختیم ولی دستاوردهایی را هم داشتیم. بنابراین برجام مرحله ای بود که متوقف نشود. مذاکرات الان هم ادامه یافته است و نقدها این است که باید برجام را تبدیل به یک سند ملی می کردیم. برجام سندی بین المللی بود که ما را در کنار پرچمهای بزرگ بین المللی قرار دارد و باید در داخل هم آن را تبدیل به یک سند ملی می کردیم. این اتفاق فضای رسانه ای را به سمتی برد که حس شد برجام دستاورد و یک نقطه قوت شده تا جریانی آن را برای خود مصادره کند.

اگر برجام به تمام دستاوردهای خود می رسید قطعا مذاکرات کنونی وین باز هم اتفاق می افتاد و خیلی موارد هزینه هایی که پرداختیم را نمی پرداختیم. مذاکرات وین ارتباطی به دولت کنونی یا بعدی ندارد. چه دولتی مستقر شود که در طول این مدت آتش زدن برجام را دنبال می کردند و با تحریف صریح فرمایش مقام معظم رهبری می گویند ایشان فرمود برجام خسارت محض است و یا دولتی شکل می گیرد که در تداوم سیاستهای فعلی است، فرقی نمی کند. بعد از آنکه شورای عالی امنیت ملی مصوبه مجلس را یک ماه تمدید کرد و به عنوان یک سند پرقدرت آن را تبلیغ می کرد، نشان داد این سند مربوط به یک قوه یا جریان نیست بلکه پرونده ای در چهارچوب مصالح عمومی کشور است. اگر می خواهیم در دنیا فعالیتی داشته باشیم در ذیل توافق نامه برجام باید عمل کنیم. این هم که برخی از دوستان توافقنامه چین را برای کشور نافع می دانند باید متوجه باشند در قالب برجام باید مشکلات خود را با دنیا حل کنیم.

هیچگاه نفهمیدیم این همه دعوا سر چه محتوایی است 

 سپهوند: این که یک توافقنامه یا معاهده ضعفها یا نقاط قوت، موافقان و مخالفانی دارد طبیعی است. هر جای دنیا کشوری می خواسته هر چیزی را امضا کند همیشه داخل آن کشورها موافقان و مخالفان جدی وجود داشته است. در آمریکا هم درباره برجام موافقان و مخالفان جدی وجود داشت و ما در ۴ سال اخیر این وضعیت را دیدیم.

یکی از ایرادات جدی دولت آقای روحانی در دو دوره، موضوع اطلاع رسانی و رسانه ای شدن این مهم بود.هیچگاه ما نفهمیدیم این همه نزاع بر سر برجام و دعواهای مختلف سیاسی، به خاطر چه محتوایی است. این نیازمند خواندن متخصصان بود. بارها و بارها صدا و سیما به صورت یکطرفه برجام را کوبید خودم به عنوان یک شخص پیگیر اخبار هرگز نفهمیدم ضعفهای برجام یا محاسن آن چیست. مخالفان می گفتند چرا بتن ریختید؟ موفقان می گفتند فلان مقدار دلار آزاد کردیم. خواهش می کنم هر عزیزی می خواهد سکان دولت را به دست بگیرد وقتی در چالش بین المللی میخواهند قرار بگیرند بیایند با مردم صحبت کنند. این اتفاق اگر بیفتد یک ارزیابی دقیقی مطرح می شود که در این ۴ سال دولت چه کار کرد و ترامپ چه کار کرد. این مشکل را درباره مبارزه با کرونا هم داریم که هزار نفر سخنگوی رسمی دارد. باید وضعیت اطلاعرسانی درباره برجام و کرونا مشخص شود.

بدون شک دولت بعدی از منظر حقوقی مکلف به تعهد به برجام است، ولی مشی و شیوه متفاوت است

پشنگ پور: این دوست ما خوب می گوید همه دارد درباره همه چیز حرف می زنند. یکی از مسایل قربانی این وضعیت، علم حقوق در ایران است. در موضوعات حقوقی همه به خود اجازه صحبت می دهند. ما رشته ای به نام مبانی فقه و حقوق اسلامی داریم که نه فقه می دانند و نه حقوق. درباره برجام همه نظر می دهند.

برجام معاهده نیست. یک توافق بین المللی غیرمعاهده ای نیست. مهمترین عامل تبدیل یک توافق به معاهده اراده طرفین است. بنابر اصل برتری حقوق بین الملل بر حقوق داخلی باید معاهدات در حقوق داخلی به تصویب برسد. در حقوق بین المللی حتی ما یک بیانیه داریم که به صورت یکجانبه اعلام موضع یک دولت است که می تواند دولت را محدود کند.

این که می گوییم برجام معاهده نیست انگار توی سرش می زنیم ولی باید توجه داشت معاهده نبودن برجام یک امتیاز است. خروج از برجام یا هر توافق بین المللی شرایط و راهکارهای خود را دارد. اختتام و انتفاع از قراردادها باید رعایت شود. خروج ترامپ از برجام را نباید گفت. طبق اصول بین الملل آمریکا هنوز در برجام است. وقتی اقدامی خلاف قواعد و اصول می کنیم آن عمل فاقد اثر است. از این منظر بدون شک دولت بعدی از منظر حقوقی مکلف به تعهد به برجام است ولی مشی و شیوه متفاوت است. یکی از بزرگترین انتقادات به برجام این است که از منظر ایدئولوژی به آن نگاه کنیم که انتقاد به آقای روحانی و ظریف است که برای برجام دم مسیحایی قائل شدند.

برجام رژیم حقوقی عینی و مشخصی در عرصه حقوق بین الملل ایجاد کرده و اگر دولت بعدی بخواهد بدون ملزومات خاص از این تعهدات سرباز بزند خسران بزرگی را برای ایران ایجاد می کند.

قطعنامه ها را کشورها می توانند اجرا نکنند و تبعات آن هم با خودشان است

 موسوی : برجام قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل است. آمریکا اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل را متوقف کرد همانچنان که ایران زیر بار اجرای قطعنامه ۱۹۲۹ نرفت. قطعنامه ها را کشورها می توانند اجرا نکنند و تبعات آن هم با خودشان است. حالا آمریکا زورش رسید و این قطعنامه را نکرد. ما باید برجام را باید فراتر از معاهدات بین المللی ببینیم. باید برجام را قطعنامه ۲۲۳۱ بنویسیم. برخی می گویند برجام ذیل کنوانسیون وین است. با توجه به عدم امضای برجام خیلی نمی شود آن را معاهده در نظر گرفت و این که خروج آمریکا از برجام بیان می شود هم اشتباه است. آمریکا اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ را متوقف کرد.

برجام یک رژیم و صلابت حقوقی خاص دارد و هیچ کس جرات نمی کند زیر آن بزند

پشنگ پور: درباره معاهده نبودن برجام جدالی نیست. ما معیار کنوانسیون وین را داریم. تفاوتی هم نمی کند ما این را معاهده بدانیم یا قرارداد. این که می گوییم امضا نشده پس تعهدی نداریم این شوخی است. ما در بسیاری موارد تعهدات شفاهی داریم. این مسئله عجیبی است که می شنوم که چون امضا نکردیم تعهد نداریم. درباره قرارداد چین گفتم این عدم اعتماد به نفس را در طرف مقابل اعمال می کند. ما تعهدی را پذیرفتیم و امضا کردن آن اثر اثباتی دارد نه ثبوتی.

برجام یک رژیم و صلابت حقوقی خاص دارد و هیچ کس جرات نمی کند زیر آن بزند. آمریکا ادعا کرد خارج شده ولی همه می دانند کماکان مسئولیت دارد. اثری که قطعنامه به برجام داد این بود که یک توافق بین المللی را تبدیل به یک توافق جهانی کرد و زمینه ای ایجاد کرد که این قرارداد آثار خود را به اشخاص ثالث هم تحمیل کرد. بر این اساس می بینیم برجام موجب داد و فریاد اسراییل یا عربستان شده است. بزرگترین فکت برجام این بود که خیلی ها نخواستند ببینند. برجام رژیم حقوقی خاصی ایجاد کرد که به کسانی که عضو آن نبودند اثر خود را تحمیل کرد.

مخالفان برجام به خوبی آگاه بودند که برای حل مشکلات کشور راهی جز مذاکره نداریم

بهشتی پور: یک نکته را یادآوری می کنم. مخالفان برجام به خوبی آگاه بودند که برای حل مشکلات کشور راهی جز مذاکره نداریم و در مذاکره به آنچه مطلوب ماست صددرصد نمی رسیم و از چیزی که می خواهیم کوتاه می آییم و طرف مقابل هم کوتاه می آید تا به نقطه مشترک برسیم. الان نامزدهای ریاست جمهوری یک دفعه متوجه نشده اند مذاکرات چیز خوبی است. از اول می دانستند. مشکل برجام این است که اسیر بازیهای جناحی و گروهی شده که تاسف بار است. یک طرف می خواست از مزایای آن بهره برداری کند و طرف دیگر معایب آن را برجسته کرد. خوشحالم آقای دکتر جلیلی می گوید برای جهش اقتصادی نیاز به صادرات داریم و برای صادرات نیاز به لغو تحریمها داریم و برای چنین کاری باید مذاکره کنیم. به صراحت حرفی را می زند که سالها مطرح می شد نگاه به اقتصاد درون درست است ولی بدون حل مشکلات بیرون به جهش اقتصادی نمی توانید برسید. جهش اقتصادی در گرو تعامل به جهان است نه تقابل. امیدوارم به وحدت ملی به این موضوع رسیده باشیم که به جای سیاست تقابل، سیاست تعامل را پیش بگیریم و البته جایی که قدرتش را داریم و در هر مذاکره برای تامین منافع اکثریت ملت ایران حرکت کنیم. همه نامزدهای ریاست جمهوری هم اذعان دارند و امیدوارم موضوع اف ای تی اف هم حل شود. ولو اینکه تحریمهای بانکی لغو شود ولی مسئله ما با کنوانسیون پالرمو حل نشود، همچنان مشکلات باقی است. باید ریسک سرمایه گذاری را پایین بیاوریم که میلیون دلار به نفع ملت ایران است.

امیدوارم مذاکرات وین در دوره های بعد به نتیجه برسد و هر چه زودتر به نتیجه برسیم به نفع ملت ایران است چه در دوره آقای روحانی چه بعد از آن هر کسی تحریمها را پایان دهد خدمت بزرگی به ملت ایران کرده است.

توصیه رهبری پیام خوبی داشت

حسینی: جمع بندی مباحث اینطور است که شرایط بعد از احیای برجام به لحاظ سیاسی به طور کلی متفاوت با شرایط ۲۰۱۵ است. در آن زمان کنترل بحران هسته ای با ایران یک هدف اصلی برای ایالات متحده است. امروز به خاطر شرایط ایجاد شده در آمریکا و افق بازگشت ترامپ در ریاست جمهوری و شرایط منطقه بعد از شکست بهار عربی و دست برتر ایران از برخی جهات، چشم انداز را برای واشنگتن تغییر داده است. احیای برجام در این دوره یک آرامش قبل از طوفان در آینده روابط ایران و آمریکا است. به نظر می رسد آمریکا مصمم است شدت عمل درگیری خود را در منطقه کاهش دهد و به موضوع اصلی که از دوره اوباما جدی قلمداد شد یعنی چین رسیدگی کند. اگر این هدف اصلی باشد باید انتظار داشته باشیم آمریکاییها در ترتیبات امنیتی در منطقه و ثبات بلندمدت نیاز بیشتری داشته باشند. در نهایت به سمت این پیش می رویم که احیای برجام مقدمه ای برای رسیدگی به چالشهای دیگر از جمله موضوع برنامه موشکی ایران، محدودیتهای هسته ای ایران و حمایت ایران از گروههای مقاومت است.

رهبری گفتند نباید برنامه نامزدها درباره سیاست خارجی باشد و این پیام خوبی است که نباید سیاست خارجی را تغییر داد. تغییر دادن ناگهانی تیم مذاکره کننده و تغییر رویکرد به مذاکرات نه مطلوب و نه امکان پذیر است. با توجه به سخنان رهبری شاید انتخاب یک تیم تخصصی توسط شورای عالی امنیت ملی که صرفا کارش ادامه این دیپلماسی و سیاستهای عالی نظام فارغ از دولتها باشد محتمل و البته مطلوب است و کمک می کند مسئله تحریمها و برجام و توافقات امروز تحت تاثیر امور سیاسی و جناحی نباشد.

تصور می کنم در آن وضع قرار می گیریم و شرایط غیر سیاسی غالب می شود و می شود این پیچیدگی های درون برجام و منطقه و سایر اختلافات ایران و آمریکا راحتتر حل می شود و دست کم موانع داخلی مذاکرات را آزار ندهد و مواهب آن توسط یک جناح مصادره نشود.

در دولت جناح راستی مذاکرات دچار سکته نخواهد شد

تفرشی:  بیشتر سخنان عنوان شد. یک نکته تکمیلی داریم. توافق قبلی و مذاکرات فعلی ایران و آمریکا و جامعه بین المللی در هر دو طرف دستخوش آمیخته شدن با تحولات داخلی است. در دوران اوباما، ترامپ و بایدن و در ایران از زمان خاتمی تا بعد از روحانی، در هر دو طرف مذاکرات هسته ای وجه المصالحه تحولات داخلی است. اگر چه دولتها سعی دارند این را دخالت ندهند ولی این مسئله بخشی از فوتبال داخلی است. این که مسئله مذاکرات هسته ای به این تعقل رسیده است که جامعه بین المللی می توان آن را به رسمیت بشناسد و شعارهای فضایی به گوش نمی رسد این یک گام به جلو است.

تصور نمی کنم اگر رییسی جمهور از جناح راست انتخاب شود مذاکرات دچار سکته شود. تغییرات طبیعی است و مثلا آقای جلیلی بر سر کار بیاید این نگاه که مذاکره نمی کنیم یا امتیاز نمی دهیم، دوران این توهمات سپری شده و نه در بین سیاستمداران، رسانه ها، نخبگان و افکار عمومی که به دولت هم معترض هم هستند جایی ندارد. تصور می کنم جامعه ایران علی رغم همه موانع و مشکلات پس از خروج ترامپ، متوجه است بدون مذاکرات آینده ای رقم نمی خورد. حضور اقتصادی ایران بدون برجام و اف ای تی اف و پالرمو بی معنا است و سکته انداختن در تصویب اینها جز خسارت بر ایران و تداوم لطمات فایده ای ندارد. ایران محکوم به پذیرفتن اف ای تی اف است.

بارها بیان شده اگر ایران با جامعه بین المللی هم به توافق کامل برسد بدون پذیرش و اجرای اف ای تی اف تحریمها از بین نمی رود. با وجود اف ای تی اف می تواند ایران به جامعه بین المللی تمکین نکند ولی بدون ورود به این معاهده امکان چنین چیزی ندارد. شما ممکن است با گواهینامه از چراغ قرمز رد شوید و جریمه شوید ولی بدون گواهینامه نمی توانید در خیابان سوار خودرو شوید. همه متوجه شدند عدم تصویب اف ای تی اف ابزاری برای تضعیف دولت روحانی بوده است.

کار سخت و دشوار دولت آینده

سلطانی: مذاکرات برجامی در حال حاضر هرچند سخت دنبال می شود ولی آسانترین کار در این مرحله مذاکرات و احیای برجام است. کار سختی که در پیش است در فردای بعد از احیای برجام که ممکن است هفته آینده اتفاق بیفتد بهره برداری از برجام برای ایران و پایداری در آن است که بسیار سخت به نظر می رسد و مستلزم آن است ایران به صورت واحد در داخل کشور و در رویکرد خارجی خود بسته های سیاستی هماهنگ با برجام را تدوین و اجرا کند.

از اف ای تی اف تا مناسبات منطقه ای را می بینیم که باید حتما در فردای بعد از احیای برجام پیش برود. اگر بخواهیم مقایسه کنیم در دوره قبلی برجام بازگرداندن شرکتهای خارجی و فعال کردن آنها کار بسیار سختی است. اگر بتوانیم حداقل کار این مرحله یعنی فروش نفت و تامین منابع مالی کنیم، ولی بحث اصلی در ماندگاری برجام، ایجاد کانالهای اقتصادی و تجاری با دنیاست و با توجه به تجربه قبلی برجام و مشکلاتی که برای بنگاه ها ایجاد شد این شرایط بسیار سخت است. تا ایران بتواند و بخواهد اعتماد شرکتها را جلب کرده و آنها را برای آوردن به ایران تشویق کند هزینه بیشتری باید پرداخت شود. چون ایران نتوانست از فرصت برجام قبلی استفاده کند. برای دولت در سال ۹۴ مهم بود برجام امضا شود. مخالفان دولت هم می خواستند برجام ناقص اجرا شود تا بتوانند از این نواقص استفاده کنند. این تجربه نباید دوباره تکرار شود. باید با اقدامات اعتمادساز در حوزه سیاسی و اقتصادی هم زمینه بهره برداری در دوره آرامش نسبی میان مدت صورت گیرد که این به سادگی ممکن نیست. باید اقدامات سنگین و تصمیمات مهمی گرفته شود که ساده ترین آن اف ای تی اف است. همچنین این مسئله باید در چارچوب ماندگاری برجام دیده شود تا ایران بتواند با ماندگار شدن برجام و نهادینه شدن آن در مسایل ایران با جامعه جهانی کانالهای ارتباطی خود را تقویت کرده و به مرحله ای برسد که برجام در ارتباط با جهان برای ایران موضوعیت نداشته باشد چون کانالهای ارتباطی پایداری بین ایران و جهان شکل گرفته است.

کار سخت دولت آینده در فردای احیای برجام این است که بتواند زمینه بهره برداری پایدار برجام را فراهم کند. با توجه به اینکه در این مرحله حاکمیت پشت برجام ایستاده و اجماع نسبی ایجاد شده می توان خوشبین بود هر چند زمانبر باشد.

اگر مذاکرات تا پایان دولت روحانی به نتیجه نرسد اصولگرایان باید لباس غربگرایی بپوشند!

آهنگران: بعد از پخش فایل صوتی آقای ظریف و واکنش رهبری، محدوده تصمیمات سیاست خارجی مشخص شد و وزارت خارجه اجرا کننده تصمیمات نظام است. به همین دلیل به نظر می رسد احیای برجام از وعده های انتخاباتی حذف شده. سئوال اینجاست احیای برجام دستاورد دولت روحانی است یا دولت بعدی؟ بدون شک مذاکرات با نظر رهبر نظام بوده و احتمالا دولت اصولگرای بعدی خواستار آن است تا پایان دولت آقای روحانی مذاکرات پایان پذیرد. اگر مذاکرات تا پایان دولت روحانی به نتیجه نرسد باید لباس غربگرایی بپوشد و در موافقت با توافقی باشد که تاکنون با آن مخالف بوده و برای همین باید منتظر باشیم تا قبل از سر کار آمدن دولت بعدی، توافق انجام شود و اگر ایرادی هم دارد همچنان منتقد توافق بماند.

اف ای تی اف از گروگانگیری سیاسی خارج شود

آقایی: اول و آخر ما باید در دنیا تعامل کنیم و نمی توانیم در داخل کشور خودمان با خودمان زندگی کنیم. امیدوارم اف ای تی اف از گروگانگیری سیاسی خارج شود. اگر از ابتدا پالرمو را می پذیرفتیم اینقدر دنیا حساس نمی شد. الان هم بپیوندیم راهکارهای زیادی داریم که همه مبادلات خود را با دنیا اعلام نکنیم. باید از تمام مواهب ارتباط با دنیا بهره مند شویم و امیدوارم وارد کشورهای بی خطر و عادی شویم تا مردم از شرایط اقتصادی سخت خارج شوند.

بحث برجام از مقوله اقتصاد و تحریم فراتر رفته است

جمعه ای: بحث برجام و مذاکرات وین از منظر جمهوری اسلامی ایران از مقوله اقتصاد و تحریم فراتر رفته. بحث امنیت است و جمهوری اسلامی ایران به این باور رسیده اگر بخواهد هر فعالیتی را به صورت مشخص و بر اساس منافع ملی انجام دهد حتما باید از گذرگاه برجام عبور کند و ارتباطی به تصمیمات دولت آینده ندارد. این موضوعی کاملا در حوزه سیاستهای کلان نظام است و در آن وادی ارزیابی می شود و قطعا باید به نتیجه مشخص برسد.

برجام ضرورتی انکارناپذیر است

پشنگ پور: برجام دیگر خارج از توان یک گروه سیاسی یا دولت مشخص است و فارغ از هر خط و ربط سیاسی برجام و مذاکره یک ضرورت انکار ناپذیر است و یک انتخاب نیست.

تلاش های خستگی ناپذیر دولت

موسوی: در تایید فرمایش اغلب دوستان که می گفتند مذاکرات وین متعلق به دولت نیست باید گفت دولت هم دنبال بهره برداری از مذاکرات وین نبوده و نیست. در دور سوم مذاکرات در نیمه اردیبهشت به بن بست رسید و رسانه های خارجی گفتند تیم ایرانی پیشنهادهای اجرایی دندانگیری نداشت برعکس هیات آمریکایی ولی ظاهرا در این فاصله فایل صوتی آقای ظریف منتشر و فضای داخلی ملتهب شد و از آتوریته تیم ایرانی کاسته شد. خیلی از رسانه های خارجی گفتند به دلیل این مشکل مذاکرات به بعد از انتخابات موکول می شود. پس از اعلام رد صلاحیتها و مشخص شدن این که دولت آقای روحانی نماینده ای ندارد، جو مذاکرات عوض شد و گشایشهای بسیار خوبی رخ  داد. نتیجه این که آن زمان که حاکمیت خیالش راحت شد دولت روحانی در انتخابات نماینده ندارد مجوزهای بیشتری داد و دولت توانست گشایش کند. این نشان دهنده آن است که دولت تا آخرین لحظه به دنبال باز کردن قید و بندهای تحریم است و تمام تلاش خود را می کند تا مجوز لازم را بگیرد و بن بست مذاکرات را باز کند.

اتفاق خوبی رخ داده است

مهاجری: این مذاکرات الان با توجه به اینکه دولت و جناح طرفدار برجام نامزدی در انتخابات ندارد، بغضها و کینه ها درباره برجام دارد فروکش می کند و این اتفاق خوبی است. شاید کار درستی باشد از زحمات چند ساله آقای ظریف و آقای دکتر عراقچی و بقیه اعضای تیم مذاکره که بیشتر از داخل ضربه خوردند تشکر کنیم. از همه کسانی که در موضوع توافقات هسته ای و برجام کار کردند ممنونم.