شمارش معکوس برای آغاز مذاکرت هسته‌ای؟
علیرغم اعلام زمان از سوی ایران برای پیوستن به مذاکرات وین تا قبل از پایان ماه نوامبر، ایالات متحده همچنان بر مواضع غیرسازنده و مخرب خود در این موضوع اصرار می ورزد. با سفر علی باقری کنی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به بروکسل و مسکو و استقبال طرفین از گفتگوها، رابرت مالی نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران معتقد است که پاسخ سوالات ایران در وین است و نه بروکسل. ایالات متحده که در سال ۲۰۱۸ به طور یکجانبه از توافق هسته ای خارج شد اصرار بر آن دارد تا مذاکرات آتی هر چه زودتر برگزار شده و تهران و واشنگتن به طور مستقیم در آن گفتگو کنند. شکی نیست که برای رفع تنش ها و سوتفاهم ها و رسیدن به حداقل تفاهم ها هیچ مذاکره ای نمی تواند به اندازه مذاکره مستقیم نقش داشته باشد اما تحرکات اخیر دولت بایدن نشان می دهد که تاکتیک آمریکا در دوره جدید نیز تغییری پیدا نکرده و به جای اقدامات سازنده دیپلماتیک در راستای تخریب آن گام بر می دارد.
در حین سفر باقری کنی به بروکسل و دیدار با انریکه مورا هماهنگ کننده جلسات کمیسیون مشترک برجام و پس از آن سفر به مسکو و دیدار با سرگئی ریابکوف بود که آمریکا تحریم هایی علیه ایران اعمال کرد و با این اقدام پیامی دیپلماتیک به ایران ارسال کرد. واشنگتن در این اقدام نام چهار فرد و دو شرکت در شهرهای اصفهان و قم ایران و نیز یک نفتکش عمانی با پرچم لیبریا را به فهرست تحریم های دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا اضافه و دلیل آن را حمایت از برنامه توسعه پهپادی ایران عنوان کرد.
در ادامه تصمیم غیرسازنده خزانه داری آمریکا با واکنش ایران روبرو شد. سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد اعمال تحریم های جدید نشان دهنده رفتار کاملا متناقض کاخ سفید است. دولتی که از قصد بازگشت به برجام سخن می گوید و همان روش ترامپ را در تداوم اعمال تحریم ادامه می دهد این پیام را ارسال می کند که واقعا قابل اعتماد نیست.
انتقاد تنها از جانب ایران نبود چرا که چین و روسیه نیز از اقدام آمریکا ابراز نارضایتی کردند. میخائیل اولیانوف نماینده دائم روسیه نزد سازمان های بین المللی در واکنشی تاکید کرد که طرف‌های مذاکرات وین باید از اقداماتی که بازگشت به رایزنی‌ها را پیچیده‌تر می‌کند، پرهیز کنند. در همین راستا واسیلی نبنزیا نماینده روسیه در سازمان ملل در یک کنفرانس خبری در پاسخ به سوالی درباره چشم انداز از سرگیری مذاکرات وین تاکید کرد که فشار بر ایران کمکی به تسریع بازگشت این کشور به مذاکرات نمی کند.
واکنش ها به تحریم ایران در حالی صورت گرفت که پیش تر باقری کنی با بیان اینکه تهران در مذاکرات جدید وین برای لغو تحریم های ظالمانه علیه ملت ایران به دنبال کسب نتیجه ملموس برای مردم کشورمان است، گفت: روسیه و چین نیز از مذاکرات «نتیجه محور» از ایران حمایت کرده اند.
واشنگتن به جای اقدامات قهرآمیز و فراهم کردن زمینه گفتگوهای مستقیم می توانست سیگنال هایی از تغییر رفتار و گام برداشتن در مسیر درست به ایران بدهد. همین چند هفته پیش بود که ایالات متحده گامی کوچک اما مثبت را در راستای ترغیب ایران برای مذاکرات مستقیم برداشت و آن لغو تحریم ها از دو شرکتی بود که به باور آنها از برنامه تولید موشک‌های نظامی ایران پشتیبانی می کردند. چنین اقدامی می توانست زمینه ساز قدم های مهمتر دیگر و سیگنالی دیگر از سوی دیپلمات های آمریکایی برای خارج شدن موضوعات موشکی و منطقه ای از پیش شرط مذاکرات هسته ای باشد.
اما همانطور که پیش بینی می شد واشنگتن بار دیگر بر مسیر اشتباه و تنش زا حرکت کرد و انتشار بیانیه اخیر آمریکا و تروئیکای اروپایی به خوبی بار دیگر این مساله را نمایان کرد. سران آمریکا و سه کشور اروپایی عضو برجام روز شنبه با صدور بییانیه‌ای مشترک بدون اشاره به نقش خود در مشکلات کنونی اجرای این توافق ادعا کردند که بازگشت به برجام منوط به تغییر رفتار ایران است. سه کشور اروپایی همچنین بدون اشاره به خروج یکجانبه واشنگتن از برجام یادآور شدند که پایبندی آمریکا منوط به اجرای تعهدات برجامی از سوی ایران است.
اروپایی ها که در سالهای اخیر تنها به طور لفظی از برجام حمایت کرده اند و گام مثبتی در راستای بهره مندی ایران از مزایای توافق نداشته اند این بار نیز بدون در نظر گرفتن سیاست مستقلانه با آمریکا همراهی کردند و در قامت طرف بدهکار موضع طلبکاری گرفتند.
به نوشته خبرگزاری سی ان ان و به نقل از یک منبع، جو بایدن در سفر اروپایی خود برای شرکت در اجلاس جی ۲۰ به دنبال بالا بردن هزینه های ایران است. وی افزود که نشانه‌های کمی وجود دارد که ایران قصد عملگرایی داشته باشد و مسائل باقیمانده را حل کند. مساله که می تواند بر آتش تنش ها دمیده و اختلافات را افزایش دهد. ایالات متحده که دیگر اهرم فشاری علیه ایران ندارد و تیغ تحریم ها را کند می بیند به دنبال اجماع سازی سیاسی مجدد علیه جمهوری ایران است. به ویژه آنکه اعتراف اخیر وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا نیز درخور توجه بود که طی مصاحبه ای اظهار داشت: دولت‌های آمریکا به دنبال تعطیل کردن کل برنامه غنی‌سازی ایران بوده‌اند اما باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا به این نتیجه رسیده که نمی‌توان دانشی که ایجاد شده را پس گرفت. نکته حائز اهمیتی که می تواند قدرت چانه زنی ایران در مذاکرات پیش رو را افزایش دهد. دولت بایدن خواه یا ناخواه اگر به مسیر دولت ترامپ بازگشته به زودی به این نتیجه خواهد رسید که زورگویی در قبال ایران جواب نخواهد داد. اگرچه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا، این کشور را به طور رسمی از توافق هسته ای در سال ۲۰۱۸ خارج کرد و واشنگتن دیگر عضوی از این توافق به شمار نمی رود، اما باید در نظر داشت که ماهیت گفتگوها و رایزنی ها بر سر مساله ای یافتن راه حلی به منظور بازگرداندن آمریکا به این توافق و بازگشت ایران به محدودیت های قبلی است تا بار دیگر توافق سال ۲۰۱۵ بدون کم و کاست احیا شود بنابراین تهران و واشنگتن هستند که باید به هر شکل ممکن بر چالش های پیش رو غلبه کنند. به ویژه آنکه حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در یک نشست خبری اعلام کرد که ایران از نقطه بن بست وارد مذاکرات نخواهد شد و دولت بایدن حداقل در شرایط کرونا برای نشان دادن حسن نیت باید ۱۰ میلیارد دلار از دارایی های ایران را آزاد کند. درخواستی که می تواند آزمون مهمی برای کاخ سفید باشد پس از آنکه جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که کشورش حاضر است مذاکرات بر پایه حسن نیت را از سر بگیرد.
رسیدن به درک درست از شرایط موجود و اهمیت احیای اصل توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ مساله ای است که واشنگتن باید دیر یا زود به آن برسد. شرایط از سال ۲۰۱۵ به این سو تغییرات چشمگیری داشته است و بازگشت ایران از دانشی که طی این سالها کسب کرده امکان پذیر نیست. تیم امنیت ملی و سیاست خارجی بایدن باید مسیر راه انتخاب کند؛ اینکه فشارهای حداکثری دولت ترامپ را تداوم بخشد یا اینکه مسیری تازه را در باب گفتگوهای سازنده فراهم کند. موضوع مهمی که هم ایران و ایالات متحده بدان نیازمند هستند. بازگشت آمریکا به تعهداتش می تواند وجهه خراب شده این کشور را به تدریج بازسازی کند و این کشور را از مسیر یکجانبه گرایی خارج کند. ضمن اینکه به لحاظ داخلی به دستاورد دیپلماتیکی برای بهبود وضعیت خود نیازمند است و احیای توافق هسته ای می تواند نمونه ای قابل توجه برای این موضوع باشد. ضمن اینکه بازسازی اعتماد بین طرفین می تواند منجر به آغاز همکاری های اقتصادی و بهره گیری از ظرفیت های موجود بین دو طرف شود.
در آن سو تصمیم برای ادامه مذاکرات و لغو تحریم ها ضروری ترین نیاز ایران برای رسیدن به ثبات اقتصادی و بهبود وضعیت معیشت مردم است که علاوه بر تأثیر بر سیاست داخلی نقش مهم و تعیین کننده ای در نحوه روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه ای دارد که کم و بیش خود را تحت نفوذ قدرت های غربی می بینند و از همین رو تنش زدایی با غرب می تواند تسهیل کننده این روابط و راهبرد "تقویت با همسایگان بر پایه روابط خارجی متوازنی" باشد که دولت سیزدهم به نتایج حاصل از آن نگاه ویژه ای دارد.
