ایران و آمریکا بر سر برجام سازش می کنند؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران و دکتر احمد زیدآبادی، کارشناس مسائل سیاسی در رابطه با برجام و آینده و گذشته آن به بحث پرداختند.
برجام همچنان محل اختلاف دو جریان اصلی در ایران است؛ گروهی نسبت به این توافق که در زمان دولت حسن روحانی به امضا رسید، انتقاداتی دارند و گروهی نیز آن را یک دستاورد مهم ارزیابی می‌کنند. در این برنامه «اکوایران» دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران و دکتر احمد زیدآبادی، کارشناس مسائل سیاسی در رابطه با برجام و آینده و گذشته آن به بحث پرداختند.
متقی در بخش اول این مناظره در پاسخ به اینکه برجام در دولت قبلی در چه فضای کاربردی محقق شده بود، گفت که زمینه این مذاکرات در دولت احمدی‌نژاد کلید خورده بود و اینگونه نبود که دولت روحانی با یک ابداع جدید کار را شروع کرده باشد.
ذات برجام توازن نداشت
این کارشناس با بیان اینکه در دولت روحانی دو بحث اساسی نسبت به مذاکرات وجود داشت، تاکید کرد:« دولت ایران می‌خواست در پی این مذاکرات بخشی از تحریم‌ها برداشته شود اما نگاه آمریکا این بود که قابلیت هسته‌ای ایران را در چارچوب میزان غنی‌سازی، صفحه سوخت و قابلیت‌های تکمیلی مانند نوع سانتریفیوژها کنترل کند.»
به گفته این استاد دانشگاه دو انحراف در تیم روحانی نسبت به مذاکرات وجود داشت:« انحراف نخست اینکه در مذاکرات راهبردی، اعتماد خطرناک‌ترین گزینه ادراکی مقامات است و دیگر اینکه آنها فکر می‌کردند که خروج ترامپ از برجام یک گزینه فردی است اما این مسئله امری ساختاری بود.»
همچنین متقی معتقد است که ذات برجام توازن نداشت و هرچه که در فضای روابط بین‌الملل در وضعیت عدم توازن قرار داشته باشد در زمان محدودی در وضعیت ناپایداری و گریز قرار می‌گیرد. لذا طبیعی به نظر می‌رسید که بعد از اوباما شرایط برای تغییر در جهت‌گیری سیاست خارجی آمریکا به وجود آید.
وی می‌گوید که حتی اگر هیلاری کلینتون هم در انتخابات 2016 به پیروزی می‌رسید باز مسئله گریز از برجام در سیاست خارجی آمریکا اجتناب ناپذیر بود.
این کارشناس با بیان اینکه ما به قدرت و قابلیتی دست پیدا کردیم و سپس مذاکرات برجام شد، افزود:« اما بعد موازنه قدرت تغییر کرد و وقتی موازنه قدرت متزلزل باشد توافق ناپایدار خواهد بود.»
در آن مقطع مجبور به توافق بودیم
در مقابل احمد زیدآبادی، کارشناس مسائل سیاسی معتقد است که قدرت تک‌بعدی نیست و دارای ابعادی است؛ یعنی فقط داشتن قدرت نظامی به معنای این نیست که کشوری جزء قدرت‌ها محسوب می‌شود. این کارشناس تاکید کرد که قدرت سیاسی، قدرت اقتصادی، داشتن یک جامعه پیشرفته و قدرت حمایت مردمی در پشت هر دولتی از ملزومات قدرتمند شدن است. وی همچنین این پرسش را مطرح کرد که چرا در جمهوری اسلامی مولفه‌های قدرت سخت‌افزاری تعریف شده است.
زیدآبادی با اشاره به مذاکرات زمان دولت حسن روحانی گفت:« تهران در آن مقطع نمی‌توانست بیش از این مذاکرات را طول دهد چرا که تحریم‌های فلج‌کننده‌ای از راه رسیده بود که حتی اگر پرونده هسته‌ای‌مان پیشرفت می‌کرد در جاهای دیگر دچار ضعف و نارضایتی عمومی می‌شدیم.»
این کارشناس به اضطرار توافق در آن زمان با دو نگاه مختلف نسبت به برجام اشاره کرد و گفت:« طرف ایرانی یک نگاه تاکتیکی به موضوع داشت به این معنا که در روند تحول نظام جمهوری اسلامی به نقطه‌ای رسیدیم که مجبور هستیم انعطافی نشان دهیم تا خطر تحریم‌ها رفع شود و محدودیت‌هایی که ایران در حوزه هسته‌ای پذیرفته بود نیز موقتی بود. اما آمریکا، ایران را به عنوان یک حکومت یاغی تعریف می‌کرد و با این مسئله مشکلات همه‌جانبه ای داشتند. تلقی آنها این بود که از طریق درگیر کردن ایران در موضوع برجام یک تعهد امنیتی متقابل ایجاد و راه برای رفع اختلافات دو کشور هموار می‌شود. » وی افزود تعارض این دو نگاه برای برجام مشکل ایجاد کرد.
زیدآبادی ادامه داد:« دولت آقای روحانی تمایل داشت اختلافات را در این مسیر حل کند اما کانون‌های قدرتمندتری وجود داشتند که نمی‌خواستند چنین اتفاقی بیفتد و به نوعی هم عمل کردند که به این موضوع به گونه‌ای که چیزی در ایران به واسطه برجام تغییر کرده نگاه نشود.»
تاثیر برجام بر اقتصاد
در ادامه متقی درخصوص تاثیر برجام و سپس خروج آمریکا از این توافق بر اقتصاد کشور و امید جامعه توضیح داد:« وقتی یک توافق هسته‌ای شکل می‌گیرد و تحریم‌ها جابجا می‌شود اقتصاد برای یک مدت به تثبیت می‌رسد اما زمانی که توافق ناپایدار باشد و تحریم‌ها بازگردد امید جامعه و شرایط اقتصاد جامعه از بین می‌رود.»
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه برجام شکل گرفت و تاثیر خود را در محبوبیت آقای روحانی و اصلاح‌طلبان نشان داد، افزود:«همچنین این توافق و خروج ترامپ از آن ثابت کرد وقتی دولتی نتواند یک موضوع مهم سیاسی را در فضای سیاست بین‌الملل شکل دهد و به نتیجه برسد ممکن است فقط دوره کوتاهی به نتایج خوب برسد اما در بلندمدت تزلزل آن نمایان می‌شود.»
وی افزود:« در نتیجه به دنبال خروج ترامپ از برجام و اثرات آن بر اقتصاد کشور، پایگاه اجتماعی حتی اصلاح‌طلبان نیز در فضای انتخابات 1400 به شدت افول کرد.»
به گفته این استاد دانشگاه، مبنای تفکری که پشتوانه برجام بود و فضای تفکری که لیبرال دمکراسی ایران در یک فضای تخیلی برای جامعه و ساخت قدرت سراب درست می‌کند در حوزه عملی واقعیت‌های دیگری را نشان داد.
برجام فی‌نفسه مشکلی ایجاد نکرده است
از سوی دیگر احمد زیدآبادی درباره برجام و آثار آن گفت:« برجام فی‌نفسه مشکلی ایجاد نکرده آنچه در حوزه اقتصاد مشکل ایجاد کرده عدم اجرای آن و بازگشت تحریم‌ها بوده است. »
وی با اشاره به این صحبت دکتر متقی که گفت برجام چرا تثبیت نشد تا طرف مقابل نتواند از آن خارج شود، ادامه داد:« باید گفت این مسئله اساسا خیلی دست دولت روحانی نبود. هر چند می‌توان آقای روحانی را متهم کرد که چرا در ساختاری به عنوان رئیس‌جمهور حضور یافته که می‌داند در این ساختار وقتی می‌خواهد یک تعهد متقابل را بپذیرد از داخل سیستم هزاران دشمن وجود دارد که شب و روز علیه دولت و این توافق تبلیغات خواهند کرد. »
زیدآبای با اشاره به اینکه توافق برجام متوازن بود تاکید کرد:« اگر عدم توازن برجام به سود طرف آمریکایی بود که آن را برهم نمی‌زد.» همچنین این کارشناس گفت:« همه کاسه و کوزه‌ها را بر سر تیمی که مذاکره کرد و به نتیجه رسید خرد کردن اشتباه است؛ زیرا عدم امضای برجام در آن مقطع می‌توانست وضعیت را مخاطره‌آمیز کند و حتی ممکن بود با یک برخورد نظامی روبرو شویم. »
سازش یا توافق
در ادامه دکتر متقی با بیان اینکه برجام نتیجه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و نتیجه دیپلماتیک بعدی دارد، گفت:« وقتی که آمریکایی‌ها در توافقشان به تعهدشان عمل نکردند طبیعی است که در دوره آینده یک انگاره جدیدی وجود داشته باشد.»
وی در پاسخ به اینکه چرا اکنون جو بایدن صحبت از برجام پلاس می‌کند، توضیح داد:« چون طبیعی است وقتی که از یک مرحله عبور کنی و طرف مقابل متزلزل شود فشار افزایش خواهد یافت. به بیان دیگر اگر بازیگری سازش کرد دچار ضعف است و فشارهای بیشتری بر آن اعمال خواهد شد. »
همچنین زیدآبادی در واکنش به این صحبت‌های متقی گفت:« اگر آمریکا به صورتی است که دکتر متقی تفسیر می‌کند این کشور نباید طرف هیچ قراردادی قرار بگیرد زیرا زیر همه قراردادها خواهد زد.»
این کارشناس ادامه داد:« اکنون بحث بر سر این است که ما با آمریکا می‌خواهیم چه کنیم؟ در پاسخ باید گفت توافق باید به گونه‌ای باشد که منافع مشترکی تعریف شد تا طرف مقابل نتواند زیر آن بزند.»
در نهایت متقی، استاد دانشگاه تهران درباره زمان احتمالی آغاز مذاکرات گفت:«من موافقم هر چیزی فرسایشی شود مشکلات بیشتری را ایجاد می‌کند اما دیپلماسی هسته‌ای در وضعیت فرسایشی قرار نخواهد گرفت.»
احمد زیدآبادی نیز درباره چشم‌انداز گفتگوهای وین و سناریوهای پیش‌رو گفت:« توافقی بین قدرت‌های اصلی جهانی برای کاهش تنش‌های منطقه خاورمیانه صورت گرفته و اکنون نیز می‌خواهند بین نیروهای منطقه‌ای توازن ایجاد شود.» این کارشناس با اشاره به اینکه برنامه هسته‌ای ایران به سیاست منطقه‌ای‌اش گره خورده افزود:« ورود به این مذاکرات بستگی به میزان اراده روشن ایران دارد که آیا می‌خواهد وارد این مناسبات جدید شود یا می‌خواهد راه گذشته را ادامه دهد. »
این پژوهشگر معتقد است که ادامه راه گذشته منجر به هیچ توافقی نخواهد شد و وضعیت اقتصاد نیز وخیم‌تر خواهد شد. اما اگر ایران آمادگی تجدیدنظر در برخی سیاست‌هایش را داشته باشد که برای مصالح کشور لازم است و قدرت ملی‌مان را نیز بالا خواهد برد، در این صورت توافقی صورت خواهد گرفت.
در نهایت زیدآبادی نیز تاکید کرد:« هر توافقی شود تحریم‌ها لغو و هر دولتی در آمریکا روی کار بیاید توافق را اجرا خواهد کرد. زیرا در این تصویر ارائه شده، منافع مشترکی شکل می‌گیرد و دلیلی وجود ندارد که طرف مقابل بخواهد این توافق را رها کند. »
