حرکت به سمت «توافق محدود هسته ای» بعد از صدور قطعنامه شورای حکام

این قطعنامه که اولین قطعنامه صادر شده در شورای حکام در طول دو سال اخیر علیه جمهوری اسلامی است، در شرایطی به تصویب رسیده که مذاکرات احیای برجام در آخرین ایستگاه خود با بروز اختلاف میان طرفین گفتگوها از ماه مارس متوقف مانده است.

حال به نظر می رسد صدور این قطعنامه کار احیای برجام را بیش از پیش با پیچیدگی روبرو کند. متن  پیش نویس این قطعنامه از سوی کشورهای ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان ارائه شده بود که همه آنها عضو توافق برجام هستند.با این حال نماینده آمریکا در نشست روز چهارشنبه شورای حکام ادعا کرد که این اقدام با هدف تقابل برای اهداف سیاسی صورت نگرفته است.

استقبال غرب و اسرائیل از تصویب قطعنامه

بلافاصله پس از تصویب این قطعنامه، نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل ضمن استقبال از این صدور این قطعنامه با انتشار بیانیه ای آن را «قطعنامه ای مهم» توصیف کرد. در شرایطی که برخی تحلیلگران با توجه به متن این قطعنامه و اشاره به عدم ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل لحن آن را ملایم توصیف کرده اند، بنت در بیانیه خود ادعا کرده: «اگر ایران به فعالیتهای خود ادامه دهد، پرونده ایران باید به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شود».

بنی گانتس، وزیر دفاع اسرائیل هم با ابراز رضایت نسبت به صدور قطعنامه، خواستار گام های ملموس و اتحاد و همکاری نزدیک بین المللی در این زمینه شده است.

وزارت خارجه عربستان سعودی هم با استقبال از تصویب قطعنامه شورای حکام، از جمهوری اسلامی خواست بدون تاخیر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند. نماینده دائم این کشور در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم مدعی شده ایران همچنان به رویکرد غیرشفاف در خصوص برنامه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد.

کشورهای اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به همراه ایالات متحده هم با صدور بیانیه ای مشترک ضمن استقبال قطعنامه شورای حکام از ایران خواستند «به تعهدات قانونی خود عمل کند و با آژانس همکاری کند». آنها مدعی شده اند اکثریت قاطع آرا در تصویب این قطعنامه در شورای حکام پیامی صریح برای ایران است که باید به تعهدات پادمانی خود عمل کند و شفاف‌سازی‌های فنی معتبری درباره موضوعات پادمان باقی‌مانده ارائه کند.

در مقابل، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بین‌المللی مستقر در وین هم به تصویب قطعنامه علیه ایران واکنش نشان داد. او در صفحه توئیتر خود نوشت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای را با حمایت آلمان، فرانسه، انگلیس و آمریکا درباره ایران تصویب کرد.  ٣٠ رای موافق، ٢ (روسیه و چین) مخالف و ٣ (هند، لیبی، پاکستان) رای ممتنع دادند.  بنابراین کشورهایی که بیش از نیمی از بشریت را نمایندگی می‌کنند از این قطعنامه حمایت نکردند».

تقبیح قطعنامه و واکنش عملی ایران

در واکنش به تصویب این قطعنامه، وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز با صدور بیانیه ای آن را به عنوان اقدامی «سیاسی، نادرست و غیرسازنده» تقبیح کرد. این بیانیه تصریح می کند ایران طی سالهای گذشته همواره با آژانس همکاری سازنده‌ای داشته و انجام بخش قابل توجهی از بازرسی‌های آژانس در سطح جهانی در ایران موید این نکته است که ایران درحال حاضر از شفاف‌ترین برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای در میان کشورهای عضو آژانس برخوردار است. بیانیه متذکر شده که تصویب قطعنامه بر اساس گزارش شتابزده و غیر متوازن مدیرکل آژانس و مبتنی بر اطلاعات دروغین و ساختگی رژیم صهیونیستی صورت گرفته و نتیجه‌ای جز تضعیف روند همکاری و تعاملات ایران با آژانس در بر نخواهد داشت.

بیانیه وزارت خارجه در پایان هشدار داده که جمهوری اسلامی ایران به دلیل رویکرد غیرسازنده آژانس و تصویب قطعنامه یادشده گام های عملی متقابلی را اتخاذ نموده که نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و غیرفعال سازی دوربین های فرا پادمانی از جمله آنهاست.

این بند در واقع اشاره به اقدامات متقابلی دارد که از ساعاتی پیش از تصویب قطعنامه از سوی جمهوری اسلامی اتخاذ شده بود. از جمله این اقدامات این که روز گذشته با حضور سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در یکی از مراکز هسته‌ای، فعالیت دو دوربین فرا پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوقف شد. همچنین خبرگزاری رویترز هم مدعی شده که ایران می‌خواهد سانتریفیوژهای جدیدی را در سایت‌های هسته‌ای زیرزمینی خود نصب کند.

سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز در واکنش به قطعنامه آژانس در توئیتر نوشت: «آمریکا و سه کشور اروپایی با تلاش برای پیشبرد یک قطعنامه برآمده از سومحاسبه و مشاوره غلط علیه کشوری با شفاف‌ترین برنامه هسته ای صلح آمیز در جهان، اغراض کوته‌ بینانه خود را فراتر از اعتبار آژانس قرار دادند. بانیان این قطعنامه مستقیما مسئول تبعات بعدی هستند. پاسخ ایران قاطع و متناسب است».

امید به احیای توافق همچنان زنده است؛ احیای برجام از پنجره عقبی؟

در شرایطی که با تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی انتظار می رود تنش ها افزایش یافته و امکان رسیدن به توافقی بر سر برنامه اتمی جمهوری اسلامی بیش از پیش دشوارتر شود، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید مدعی شده که واشنگتن مساله ایران با آژانس را در مسیری متفاوت از مذاکرات احیای برجام می‌بیند. 

فلیسیا شوآرتز، خبرنگار فایننشال تایمز در توئیتر نوشته جیک سالیوان (مشاور امنیت ملی دولت آمریکا) می‌گوید موضوع پایبندی ایران به توافقنامه پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ان پی تی و گفت و گوها با رافائل گروسی یک مسیر، و مذاکره درباره حل‌ و فصل موضوع هسته‌ای ایران مسیری دیگر به شمار می آید. ما باید این دو را مسیرهای جداگانه ببینیم و این گونه امور را پیش خواهیم برد. او درباره گفت و گوهای (هسته ای) ایران گفت: از دید ما توافقی روی میز وجود دارد که می‌تواند امکان بازگشت به تبعیت متقابل از برجام را بدون پرداختن به مسائل خارج از این توافق، فراهم کند. این به آنها (ایران) بستگی دارد.

از سوی دیگر، حسین امیرعبدالهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران هم گفته تهران طی دو روز گذشته یک بسته سیاسی جدید برای احیای برجام ارائه کرده است. به گفته او: «به طرف مقابل به صراحت اعلام کردیم می توانید بین این دو مسیر یکی را انتخاب کنید. ترجیح ما مسیر دیپلماسی و سیاسی است».  با این حال او جزئیاتی در مورد این «بسته سیاسی جدید» ارائه نکرد.

توافق محدود در راه است؟

پیش از این گزارش شده بود که دولت بایدن درصدد است که با توجه به بحران حاکم بر بازار انرژی، حتی در صورت عدم احیای توافق هم مجوز صادرات نفت ایران را به صورتی محدود صادر کند. این درست در حالی است که صبح امروز خبرگزاری رویترز خبر داده دادگاهی در یونان حکم دادگاه پیشین را که به ایالات متحده اجازه مصادره محموله نفتی ایران را می‌داد، لغو کرد. زمزمه هایی نیز به گوش می رسد که علی رغم بالا گرفتن اختلافات بر سر احیای برجام، با توجه به شدت گرفتن درگیری ها در اوکراین ممکن است دو طرف اصلی توافق برجام در شرایط کنونی به سوی نوعی توافق محدود گام بردارند.