سناریوهای احتمالی درصورت شکست مذاکرات برجامی وین

مذاکرات وین که از اسفند ماه سال گذشته متوقف شده بود، حال پس از پنج ماه دوباره از سر گرفته شده است. به منظور تحلیل این دور از مذاکرات و اینکه چه‌قدر شانس احیای برجام در این دور امکان‌پذیر است، «انتخاب» با کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل به گفت و گو نشسته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

با توجه به اظهارات طرف‌های مذاکرات چه قدر امکان احیای برجام در این دور از مذاکرات وجود دارد؟

جواب: بر مبنای شواهد و قراین موجود می توان گفت که این دور از مذاکرات بر عکس مذاکرات چند هفته پیش در دوحه بسیار جدی است و طرفین در حال انجام گفتگوهایی جدی و کاربردی هستند و به نظر می رسد که درجاتی از واقع گرایی در هر دو طرف دیده می شود. پیش نویسی که از ماه مارس گذشته روی میز بود و هفته گذشته، جوزپ بورل آنرا با برخی تغییرات به طرفین ارائه کرد و همزمان طی مقاله ای در فایننانشال تایمز توضیحات در مورد آن داد، شرایط جدیدی را ایجاد کرده است و طرفین را بر سر دو راهی توافق فوری یا منتفی شدن قطعی کار قرار داده است.

*آیا راه برون رفتی برای مسئله اختلافات پادمانی ایران با آژانس وجود دارد؟

جواب: در شرایطی که برخی شواهد حاکی از حصول پیشرفت هایی در جهت رفع برخی از دیگر موانع مانند مسئله خروج نام سپاه از لیست گروه هایی تروریستی و خارج شدن برخی از نهادهای اقتصادی سپاه از لیست تحریم ها و نیز بحث تضمین های اقتصادی است، ظاهرا مسائل ناشی از ادعاهای آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد نقض موافقتنامه پادمان بین ایران و آژانس و از جمله  ادعای انجام برخی فعالیت ها در برخی از مراکز اعلام نشده به آژانس به مانع اصلی بر سر راه تبدیل شده است.

مقامات ایرانی، از جمله رئیس جمهور طی دو سه هفته گذشته به کرات بر رفع این مانع و حل این مشکل به عنوان یکی از  شروط ایران برای توافق در مورد احیای برجام تاکید کرده اند. سه کشور اروپایی نیز متقابلا دیروز طی بیانه ای با اشاره به این موضوع  از ایران خواستند از طرح خواسته های فرابرجامی خودداری کند. مسئله این است که ایران قبلا به آژانس اجازه بازدید از سه سایت مورد بحث را داده و متعاقبا آژانس مدعی یافتن ذرات اورانیوم در این سایت ها شده و از ایران توضیح خواسته بود.

طی دو سال گذشته این موضوع به مهمترین موضوع در دستور کار ایران و آژانس تبدیل شده و شورای حکام دو قطعنامه در این رابطه در ژوئن 2019 و ژوئن 2022 صادر کرده بود. دشواری این کار از این جهت است که این قضیه رسما در حوزه اختیارات دبیرخانه آژانس و شورای حکام آژانس است. و 1+5 راسا اختیاری برای اقدامی در این رابطه را ندارد. اما در این رابطه مسئله PMD یا ابعاد احتمالا نظامی برنامه هسته ایران در جریان مذاکرات منتهی به برجام در 1394 تجربه خوبی است و باید راهنمای تیم مذاکره کننده کنونی باشد. همزمان با نهایی شدن برجام در اواسط ژوئیه، توافقی نیز بین ایران و مدیر کل آژانس تحت نام "نقشه راه برای روشن سازی مسائل گذشته و حال" امضا شد که ترتیبات و نحوه رسیدگی به  "ابهامات" در برنامه اتمی ایران را  ظرف شش ماه یعنی تا قبل از اجرایی شدن برجام در ژانویه 2016 مشخص می کرد. به یاد داریم که در مقطعی آمانو، دبیر کل وقت آژانس، حتی دیداری رسمی و عمدتا تشریفاتی از سایت پارچین نیز که در مرکز توجه آژانس بود، انجام داد. درایت و مهارت تیم مذاکره کننده در آن زمان در این بود که ضرورت محترم شمردن رسمی اصل غیر سیاسی بودن کار آژانس را  مد نظر داشت و می دانست که آژانس به عنوان یک نهاد تخصصی و فنی رویه هایی  دارد که نمی تواند د آنها را رسما و آشکارا و پیش چشم جهانیان نقض کند. روشن بود که به این خاطر حل PMD نمی توانست در یک مذاکره سیاسی و به عنوان پیش شرط یک توافق سیاسی مطرح شود. البته همزمان روشن بود که طبعا اعضای برجام که شامل قدرت های بزرگ شرقی و غربی بودند، می توانستند از نفوذ خود در آژانس برای حل مسئله استفاده کنند و چنین نیز شد.

به این ترتیب این بار نیز از هر گونه موضع گیری که شائبه نقض اصل بی طرفی و غیرسیاسی بودن آژانس (صرفنظر واقعی بودن یا نبودن آن) را ایجاد کند باید اجتناب شود و باید اجازه داده شود که کار از کانال خاص خود پیش برود. البته چند تفاوت وجود دارد یکی اینکه در 94 آژانس شش ماه برای حل مشکل PMD فرصت داشت. آیا اینبار نیز می توان یک فرصت چند ماهه به آژانس داد یا خیر و دوم  اینکه آیا ابهامات موجود نیز به راحتی ابهامات آن زمان قابل حل هستند یا خیر. و نهایتا این را نیز باید در نظر داشت که گروسی امروز با آمانو آن روز فرق دارد. اما  قطعا برای حل هر مشکلی امکان یافتن فرمول های خاصی وجود دارد که آشنایان به حوزه کار آژانس و دیپلماسی به خوبی به  آن واقف هستند.

*اگر در این دور از مذاکرات توافقی صورت نگیرد، چه سناریویی محتمل است؟

به نظر می رسد که این روزها را می توان برای برجام سرنوشت ساز توصیف کرد به این معنی که اگر توافقی در این مقطع زمانی حاصل نشود، طرفین ممکن است دست به پاره ای مانورهای سیاسی و اعمال فشارها علیه یکدیگر بزنند، به نحوی که کار تا روشن شدن نتیجه این مانوورها به تعویق بیافتد.  به عبارت روشن تر در صورت شکست مذاکرات وین، ایران ممکن است به سمت غنی سازی بیشتر و مانوورهای بیشتر در حوزه هسته ای و اشارات بیشتر به برخورداری از توان ساخت بمب اتمی پیش برود و برخی نیز در داخل فشارهایی در این رابطه اعمال کنند. طرف مقابل نیز ممکن است به سمت اعمال تحریم های بیشتر و از جمله بستن راه صدور نفت ایران برود و همچنین در نشست یک ماه بعد آژانس برای ارسال پرونده ایران به شورای امنیت اقدام کند. باید امیدوار باشیم که کار به آنجاها نکشد و در همین وین کار احیای برجام نهایی شود.