سیگنال سفر رئیسی به پکن

به باور تحلیل‌گر المانیتور، پیام این حرکت برای ناظران ایرانی روشن بود. تنها دو ماه پیش بود که شی جینگ‌پینگ، رئیس‌جمهور چین و اعضای شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه‌ای مشترک ادعا کردند که خواهان حل اختلاف ایران و امارات متحده عربی بر سر جزایر ایرانی سه‌گانه تنب‌بزرگ، تنب‌کوچک و ابوموسی هستند. این بیانیه باعث رنجش مقامات ایرانی شد و در نتیجه، احضار سفیر چین را به همراه داشت که با توجه به متمایل‌شدن ایران به شرق و چین، توبیخ نادری محسوب می‌شد.

پیام رئیسی به داخل کشور و مقامات چینی روشن بود؛ هر ضرورتی که باعث شده ایران به سمت شرق گرایش پیدا کند، باز هم مسائلی وجود دارد که به هیچ وجه برای جمهوری اسلامی قابل مذاکره نیستند.

البته چرخش نرم ایران به شرق به نظر نمی‌رسد ارتباط مستقیمی با مسئله این سه جزیره در نزدیکی تنگه استراتژیک هرمز ندارد. بلکه به دنبال کاهش سرمایه‌گذاری و تجارت غرب با ایران، تهران به دنبال تأمین منافع اقتصادی خود از طریق متحدین جدید شرقی است. به نظر حامیان دولت، دیدار سه‌روزه رئیسی با هدف کمک به اجرای همکاری استراتژیک ۲۵ساله ایران و چین انجام شد. گفته شده مطابق با این طرح بلندپروازانه، چین میلیاردها دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده و در عوض نفت ایران با تخفیف به آن فروخته می‌شود. ایران در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۱۵ میلیارد دلار با چین تجارت داشت، در حالی که این عدد بین چین و آمریکا ۶۱۵ میلیارد دلار بود.

فارغ از اجرایی‌شدن توافقات اقتصادی، حامیان دولت ارزش این سفر را بیشتر نمادین می‌دانند. بیست سال پیش، محمد خاتمی اولین رئیس‌جمهور ایرانی بود که برای دیداری رسمی به چین دعوت شد. پیش از آن نیز، دیدار رئیس‌جمهورهای چین و ایران در حاشیه ملاقات‌های منطقه‌ای سران کشورها انجام گرفته بود. حامیان دولت می‌گویند که این سفر به تنهایی نشان‌دهنده اهمیت ایران در منطقه است.

به گفته حامیان دولت، سفر رئیسی به چین این پیام را ارسال کرد که نباید ایران را به خاطر کشورهای عرب خلیج فارس کنار بگذارد. حجم تجارت چین با عربستان سعودی بسیار بیشتر از چین با ایران است. در سال ۲۰۲۰ تجارت عربستان و چین ۶۵ میلیارد دلار بود. حتی رابطه تجاری چین و سعودی‌ها نسبت به ایران با سرعت بیشتری در حال رشد است؛ زیرا عربستان تحت تحریم‌های آمریکا نبوده و چین نیز مجبور نیست که همانند رابطه با ایران از هزارتوی تحریم‌ها عبور کرده و دائماً با خزانه‌داری آمریکا سروکله بزند. اگر تمام این نکات را با هم ببینیم، زمانی که چین بخواهد بین ایران و کشورهای عربی یکی را انتخاب کند، روشن به نظر می‌رسد که مزیت رابطه تجاری با ایران دندان‌گیر نخواهد بود. هم‌چنین برای پکن دیدگاه تحلیل‌گران ایرانی در مورد جایگاه ژئوپلیتیک این کشور در منطقه  چندان چشمگیر نخواهد بود. با این حال، چین هم‌چنان بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران بوده و سفر رئیسی به پکن، در کنار سایر اهداف اقتصادی، به دنبال حفظ وضعیت موجود بود.

به گفته مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی و صنعت ایران و چین، هدف اصلی رئیسی امضای قراردادهایی مبتنی بر طرح تفاهم همکاری ۲۵ساله بود. این طرح که سند سرمایه‌گذاری چین در ایران است، تا ۴۰۰ میلیارد دلار در صنعت نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی، تولید، کشاورزی و حمل‌ونقل در این کشور سرمایه‌گذاری خواهد کرد. حریری گفت که ۱۵ قرارداد بر اساس سند همکاری ۲۵ امضا شد؛ اما تاکنون جزئیاتی ارائه نشده است. وی افزود که وزیر امور خارجه بعداً جزئیات آن‌ها را به اشتراک خواهد گذاشت. خبرگزاری ایرنا گفته که تعداد قراردادها ۲۰ تا است. حریری با اشاره به سبقه تجارت ایران چین در عصر امپراطوری پارت، اذعان کرد که وضعیت تجاری دو کشور هنوز ایده‌آل نبوده و پتانسیل واقعی دو طرف سه برابر وضعیت موجود است. حتی با این حساب نیز، رابطه اقتصادی ایران و چین به پای رابطه سعودی‌ها با چین نخواهد رسید.

فارغ از جزئیات قراردادها، اهمیت این دیدار نه امروز بلکه در آینده مشخص می‌شود. رئیسی با اشاره به آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی گفت: برخلاف مخالفت دشمنان، ایران و چین گام‌های مهمی برداشتند. این دو کشور، دوست دوران دشواری بوده و دوستی‌های دوران سخت، در آینده محکم‌تر خواهد شد.

در حالی که رئیسی به آینده نگاه می‌کند، وضعیت اقتصاد ایران برای مردم به سختی می‌گذرد. با توقف مذاکرات هسته‌ای تهران و غرب، تحریم‌های بانکی و نفتی در جریان بوده و هیچ گشایش اقتصادی زودهنگامی در انتظار کشور نیست. امروز، رهبران و مردم ایران به جای وعده‌‌های دور و دراز، به نتایج عینی نیاز دارند.