حفره‌های مرگ زیر پای اصفهان

بر پایه مطالعات این سازمان ۱۴۵ هزار هکتار در محدوده شهر اصفهان و شهرهای اطراف آن (دشت اصفهان-برخوار) درگیر فرونشست است که نرخ نشست ۳۵۰۰ هکتار آن بالای ۱۰ سانتی‌متر در سال برآورد می‌شود. بالاترین نرخ فرونشست شهر اصفهان ۱۸.۵ سانتی‌متر در سال بوده اما کارشناسان از این حیث فرونشست اصفهان را پر مخاطره می‌دانند که دامنه آن به درون منطقه شهری و جمعیتی و زیرساختی و تاسیساتی کشیده شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در زون فرونشست اصفهان زندگی می‌کنند.

در حوادث ۱۰ روز اخیر و همچنین موارد مشابهی که تقریباً هر هفته طی ۲ سال گذشته اتفاق افتاده مسئولان استان اصفهان دلیل این حوادث را فرسودگی شبکه آب و فاضلاب این شهر عنوان می‌کنند. این در حالی است که مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از تصویب و تخصیص اعتبار ۶۰ میلیارد تومانی برای مقابله با فرونشست اصفهان خبر می‌دهد. منصور شیشه فروش با اشاره به برگزاری جلسات کمیته فرونشست کشور در اصفهان گفت: با توجه به مطالعات سازمان زمین‌شناسی و همچنین مطالعات مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی مقرر شد ۶۰ میلیارد تومان به استان اصفهان برای اجرای بخشی از راهکارهای کنترل فرونشست اختصاص یابد و اکنون از سازمان برنامه و بودجه کشور درخواست داریم نسبت به تأمین این اعتبار اقدام کنند.وی با بیان اینکه این مطالعات بر احیای رودخانه زاینده رود و جبران کسری منابع آب زیرزمینی استان نیز تاکید دارد، افزود: فرونشست اصفهان مسئله ملی است و نیاز است که ستاد ملی احیای رودخانه زاینده‌رود تشکیل و برای تالاب گاوخونی برنامه احیایی مشابه دریاچه ارومیه عملیاتی شود.شیشه فروش می‌گوید؛ ما تأثیر فرونشست زمین بر تسریع فرآیند حوادث شبکه آب و فاضلاب را رد نمی‌کنیم و لازم است مطالعاتی روی این حوادث انجام شود ضمن اینکه از وزارت نیرو درخواست دادیم اعتباراتی برای بازسازی شبکه‌های فرسوده آب و فاضلاب تخصیص دهد.

واقعیت‌های انکار ناپذیر را مخفی نکنیم

علی بیت الهی مدیر بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که مطالعات پهنه فرونشست شهر و استان اصفهان را انجام داده است به مهر گفت: این فروریزش‌ها و فروچاله‌ها در سطح شهر اصفهان که به وفور رخ می‌دهد و شاید بسیاری هم رسانه‌ای نمی‌شود، متولیان در توجیه این حوادث اعلام می‌کنند فرسودگی لوله‌ها و آب شستگی ناشی از نشت آب از لوله‌ها موجب این فروچاله‌ها می‌شود اما نکته این است که بسیاری از کلانشهرهای ما نیز لوله‌های فرسوده دارند و حتی در شهر تهران قدمت لوله‌های آب به مراتب بیشتر از شهر اصفهان است. چطور این لوله‌ها فقط در اصفهان دچار گسیختگی و موجب فروریزش می‌شوند؟ دلیل گسیختگی لوله‌ها آیا نمی‌تواند فرونشست زمین باشد؟ وی ادامه داد: فرونشست زمین در زیرساخت‌های طولی مانند لوله‌های آب و گاز، ریل قطار، باند فرودگاه و جاده‌ها یک انحنای ایجاد می‌کند و در اثر این انحنا تنشی به لوله‌ها وارد می‌شود و لوله‌ها از مفاصل خود جدا می‌شوند و ممکن است آب شستگی هم ایجاد شود. بنابراین حتی این حوادث گسیختگی لوله‌ها نیز بنظر می‌رسد مرتبط با فرونشست بوده و دلیل اصلی این حوادث فرونشست است. مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تصریح کرد: اگر اقدامی برای کاهش خطرات فرونشست زمین در اصفهان به طور ملموس و نه در حد حرف انجام نشود متأسفانه مطمئن باشید از این حوادث در اصفهان زیاد خواهیم دید حتی در نقاطی که لوله آبی هم نباشد کمااینکه ما در ضلع مجاور ورزشگاه نقش جهان که آنجا دیگر لوله آبی نبود شکاف‌های فرونشست را مستندنگاری کردیم.

بیت‌الهی ‌افزود: نباید سعی کنیم که این واقعیت انکار ناپذیر را مخفی کنیم بلکه باید تلاش کنیم اقداماتی با هدف کاهش این خطر در کلان‌شهر تاریخی کشور انجام دهیم. وی با اشاره به اینکه مطالعات وضعیت فرونشست اصفهان را در ۱۶۵ صفحه و ۸۸ نقشه تهیه و به مسئولان استانی و کشور ارائه دادیم، گفت: طبق مطالعات ما در سمت غربی بزرگراه شهید آقابابایی که در روزهای اخیر حفره‌ای بزرگ در آن پدیدار شد، گرادیان نشست یا نشست نامتقارن در این ناحیه بشدت بالاست. بیت‌الهی تصریح می‌کند: بناهای تاریخی گرانبهای کشور که در این مناطق شهر اصفهان قرار دارند به طور روزمره در معرض خطر هستند و آثار این خطر صورت ترک خوردگی و آسیب‌دیدگی‌ها در ساختمان‌های قدیمی مشاهده می‌شود و اگر پل‌های تاریخی و مساجد این شهر آسیب ببیند حتی دیگر ارزش فرهنگی آنها از بین می‌رود و این بناها نمی‌توان دوباره ساخت‌.

فرونشست هنوز قابل کنترل است

وی با بیان اینکه پدیده فرونشست قابل کنترل است، اضافه کرد: نرخ فرونشست سالانه دشت توکیو ژاپن تا چند سال پیش تقریبا مانند اصفهان بود عددی حدود ۱۲ سانتیمتر در سال نشست زمین داشت اما با اجرای یک برنامه جدی، نرخ فرونشست این دشت اکنون به صفر رسیده است. بنابراین تجربیات جهانی نشان می‌دهد این پدیده قابل کنترل است و در اصفهان نیز می‌شود انجام داد زیرا جمعیتی بالغ بر ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در این پهنه‌های فرونشست در شهر اصفهان و مراکز جمعیتی اطراف زندگی می‌کنند و جمعیت نمی‌تواند به جای دیگر منتقل شود و لازم است که در راستای کاهش این پدیده اقدامات جدی صورت گیرد. وی افزود: در شهرداری اصفهان می‌دانیم کدام نقاط شهر و کدام ساختمان‌های تاریخی و نوساز در معرض فرونشست است، مکاتبات آن را نیز با فرمانداری و اداره کل راه و شهرسازی انجام دادیم اما چون مسئول مستقیم این مسئله شهرداری نیست به نوعی خیلی نتوانستیم به جواب برسیم و در این میان مردم متضرر می‌شوند.

به گفته این مقام مسئول، تمامی راهکارهای کنترل فرونشست اصفهان به صورت طرح تهیه و برای شروع آن اعتباری دیده شد و قول مساعد دادند که این کار را انجام دهند اما متاسفانه یک طرح از آن ۲۲ طرح حتی کم هزینه‌ترین آن صورت اجرایی به خود نگرفت.

ملاحظات برداشت آب در بخش کشاورزی و صنعت

محمد درویش کنشگر محیط‌زیست نیز در گفت‌وگو با مهر گفت: ۲ سال پیش مهم‌ترین درخواست ما این بود که به سرعت هرنوع بارگذاری جدید بر روی حوضه آبخیز زاینده رود متوقف شود و به سمتی حرکت کنیم که تمام چاه‌های غیر مجاز پلمب شده و چاه‌های مجاز با کنتور هوشمند باشد و اجازه برداشت غیر مجاز از چاه‌های مجاز داده نشود. هر نوع کشت آب بر به‌خصوص زراعت چوب و کشت‌های پرمصرف از جمله جالیزها و برنج متوقف شود.

این کنشگر محیط‌زیست ‌افزود: در حوزه صنعت نیز لازم است همه طرح‌های توسعه صنایع آب بر با رعایت ملاحظات زیست محیطی به سواحل خلیج‌فارس و عمان منتقل شود و فقط اجاره توسعه‌های مبتنی بر کسب‌وکارهای سبز در اصفهان داده شود و برویم به سمت استحصال انرژی خورشیدی و بادی تقویت و زیرساخت‌های گردشگری با حمایت از شهرک سلامت در اصفهان و نیز با حمایت از صنایع های‌تک و استارت‌آپ‌ها بتوانیم برای یک دوره ۱۰ ساله تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی را به دشت اصفهان- دولت آباد- برخوار بازگردانیم.

درویش با بیان اینکه متاسفانه هیچ‌کدام از این مطالبات انجام نشده و است، خاطرنشان می‌کند: فکر می‌کنند می‌توانند فقط با نمایش شرایط بحرانی فرونشست در اصفهان مقاومت را بشکنند و بتوانند مثلا طرح‌های انتقال آب بهشت آباد، خرسان و کوهرنگ سه را اجرا کنند اما همه اینها مسکن است و درمان درد اصفهان نیست و با توجه به وضعیت گرمایش زمین و تغییر اقلیم ما شاهد کاهش محسوس یخچال‌ها در شاهان کوه و حتی زرد کوه هستیم. این کنشگر محیط‌زیست ‌افزود: حتی به تونل کوهرنگ یک و دو و چشمه لنگان و خدنگستان نیز هیچ امیدی وجود ندارد که تا ۱۰ سال همین آبی که الان منتقل می‌کنند را از سرشاخه‌های دز و کارون باز هم به زاینده رود انتقال دهند و این در حالی است که علاوه بر این‌ها شاهد دو طرح انتقال آب دیگر به نام گلاب به سمت نطنز و کاشان و دیگری بن بروجن به سمت چهارمحال و بختیاری از زاینده‌رود هستیم.

درویش گفت: جریان حداقلی و دائمی زاینده‌رود در اصفهان شدت خطر فرونشست را کاهش می‌دهد و اگر بتوانیم جریان دائمی زاینده رود را برقرار و آب را در گاوخونی جاری کنیم علاوه بر مهار بحران می‌توانیم چشمه‌های گردوخاک در شرق اصفهان را مهار کنیم. خطرات جریانات مونسون در همین تابستان با توجه به خشکی گاوخونی خیلی شدید خواهد بود و ممکن است طی روزهایی در شرق تا خود شهر اصفهان در اثر گردوخاک هوا تیره و تار شود که مجبور باشند مثل اهواز چراغ‌ها را روشن کند و اگر همچنان حقابه ۱۷۶ میلیون مترمکعبی گاوخونی را به بهای توسعه کشاورزی و صنعت تخصیص ندهند همه بخش‌ها به‌ویژه کشاورزی و صنعت نیز دچار بحران جدی خواهند شد.

سخن پایانی

۲ سال از هشدارهای جدی درباره فرونشست دشت اصفهان- برخوار و سایر دشت‌های استان گذشت و این در حالی است که کارشناسان تاکید داشتند برای کنترل پیشروی فرونشست در دشت اصفهان- برخوار حتی یک روز هم دیر است. ۲۲ راهکار برای کنترل فرونشست اصفهان در حالی بر زمین مانده و معطل بروکراسی‌های اداری است که این سرطان بدخیم زیر پای اصفهان را خالی کرده است از یک سو نه تنها اقدام ویژه‌ای برای مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و کنترل برداشت چاه‌های مجاز نشده که شاهد بهره‌برداری از چاه‌های آب شهر اصفهان برای تامین آب شرب شهری در فصول گرم هستیم. از سوی دیگر در زمینه کشت‌های آب بر الگوی کشتی که تدوین شده اجرایی نمی‌شود و نظارتی وجود ندارد. به نظر می‌رسد شهر اصفهان برای جبران بیش از سه میلیارد مترمکعب کسری آبخوان خود هزار راه نرفته دارد اما مسئولان تنها راه نجات را در طرح‌های انتقال آبی می‌بینند که زمینه‌ساز تحمیل جمعیت و مصارف بیشتر و تکرار چرخه‌ای معیوب است. / روزنامه صمت