نفس‌های نظام آموزشی ایران به شمارش افتاد/ فاصله معنادار دانش‌‌آموزان با الگو شدن در جهان؟

به گزارش اقتصادنیوز، گزارش‌ها درباره وضعیت آموزش در کشور ناامیدکننده است اما مقامات رسمی معتقدند ما در اوج قرار داریم و آموزش و پرورش ایران تبدیل به الگوی جهانی شده است. ادعای الگو شدن در حالی مطرح می‌شود که شاخص‌های مختلف نشان می‌دهند آموزش در کشور ما در حال پیمودن مسیر برعکس است. به‌طور مثال، شاخص میانگین نمرات نشان می‌دهد کیفیت آموزش به میزان زیادی نزول کرده است.

وزیر آموزش و پرورش گفت: «همه حکمرانی و اداره کشور برخاسته از آموزش و پرورش است؛ ما در آستانه الگو شدن برای جهان هستیم؛ ما به قله نزدیک شده‌ایم و کسی که می‌تواند این الگو شدن را رقم بزند، نظام تعلیم و تربیت کشور است.»

افت کیفیت آموزش در 10 شاخص اصلی

این صحبت رضا مرادصحرایی در حالی مطرح شد که ناظران از افت کیفیت آموزش در 10 شاخص اصلی سخن می‌گویند. بر اساس پژوهش‌هایی که کارشناسان بین‌المللی انجام داده‌اند، سیستم آموزشی در یک کشور زمانی می‌تواند موثر تلقی شود که به نتایج و اهداف کلیدی نظیر دسترسی و برابری، کیفیت آموزش، نتایج یادگیری دانش‌آموزان، ارتباط با بازار کار، رشد اجتماعی و عاطفی، فراگیری و تنوع، بهبود مستمر، همسویی با اهداف توسعه ملی، رقابت جهانی و اعتماد عمومی و حمایت دست یافته باشد.

ویژگی های سیستم آموزشی موثر چیست؟

بر اساس گزارش تجارت فردا، این نتایج، حاصل یافته‌های ساشی گوندالا، مدیر ارشد تولید محتوای درسی ایالت فلوریداست که دکترای خود را از دانشگاه ایالتی نیوجرسی گرفته و از سال 2005 در حوزه تولید محتوای تحصیلی مدارس ایالات‌متحده فعالیت می‌کند. بر اساس یافته‌های گوندالا و همکارانش، یک سیستم آموزشی موثر، تضمین می‌کند همه افراد، صرف نظر از پیشینه یا شرایطشان، به آموزش با‌کیفیت دسترسی برابر داشته باشند. این دسترسی، شامل فراهم کردن فرصت آموزش برای گروه‌های به حاشیه رانده‌شده مانند دختران، کودکان خانواده‌های کم‌درآمد و افراد دارای معلولیت برای دریافت آموزش می‌شود. از سوی دیگر، نخستین هدف هر سیستم آموزشی این است که اطمینان حاصل شود دانش‌آموزان، دانش، مهارت‌ها و شایستگی‌های مورد نیاز برای موفقیت در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود را کسب می‌کنند. نتایج یادگیری دانش‌آموزان، مانند خواندن و نوشتن، محاسبه، تفکر انتقادی، حل مسئله و سواد دیجیتالی، شاخص‌های کلیدی اثربخشی یک سیستم آموزشی به‌شمار می‌روند.

یک سیستم آموزشی موثر همچنین باید دانش‌آموزان را با تجهیز به مهارت‌ها و دانش مورد نیاز برای اشتغال یا ادامه تحصیل، برای تقاضاهای بازار کار آماده کند. این رویکرد سبب می‌شود نظام آموزشی توجه ویژه‌ای به پرورش خلاقیت، نوآوری، کارآفرینی و سازگاری با شرایط متغیر اقتصادی داشته باشد. پژوهش‌های دانشگاه نیوجرسی نیز به این نتیجه دست یافته که آموزش، فقط پیشرفت تحصیلی نیست و نقشی حیاتی در ارتقای رشد اجتماعی و عاطفی ایفا می‌کند.

الگوهای جهانی

زمانی که از نظام‌های آموزشی با‌ کیفیت و الگو صحبت می‌کنیم، نام پنج کشور در صدر فهرست قرار می‌گیرد. فنلاند، کره‌جنوبی، ژاپن، سنگاپور و کانادا، پنج کشوری به‌شمار می‌روند که همواره در ارزیابی‌های بین‌المللی مانند برنامه ارزیابی بین‌المللی دانش‌آموزان (PISA) رتبه‌های بالایی را کسب کرده‌اند و به دلیل سیستم‌های آموزشی نوآورانه و موثر خود، شهرت جهانی به دست آورده‌اند.

فنلاند: سیستم آموزشی فنلاند به دلیل تاکید بر برابری، استفاده از معلمان با سطح علمی بالا و رویکرد دانش‌آموزمحور به آموزش، موفق شده اثرات بسیار مطلوبی از خود بر جای بگذارد. 

کره‌جنوبی: سیستم آموزشی کره‌جنوبی به دلیل استانداردهای علمی دقیق، انتظارات بالا از دانش‌آموزان و تمرکز بسیار زیاد بر آمادگی برای امتحان شناخته شده است. دانش‌آموزان در کره‌جنوبی به‌طور معمول ساعات طولانی را هم در مدرسه و هم از طریق تدریس خصوصی صرف مطالعه می‌کنند. 

ژاپن: سیستم آموزشی ژاپن همچنین علاوه بر پیشرفت تحصیلی، با تمرکز بر توسعه مهارت‌های اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان، تاکید زیادی بر توسعه کل‌نگر دارد.

سنگاپور: سنگاپور نیز در بسیاری جهات به دلیل سیستم آموزشی بین‌المللی خود که در ارزیابی‌های جهانی رتبه‌های برتر را به خود اختصاص داده، مورد تحسین قرار می‌گیرد. دولت سنگاپور در طول سال‌ها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در آموزش انجام داده که به بهبود کیفیت مدارس و اطمینان از دسترسی همه دانش‌آموزان به آموزش باکیفیت کمک کرده است.

کانادا: کانادا نیز یکی دیگر از کشورهایی است که به دلیل سیستم آموزش عالی خود، نظر متخصصان را به خود جلب کرده است. مدارس کانادا به دلیل محیط‌های یادگیری فراگیر و متنوع، معلمان با کیفیت بالا و تمرکز قوی بر توسعه تفکر انتقادی و خلاقیت دانش‌آموزان معروف شده‌اند. سیستم آموزشی کانادا هم مانند فنلاند تاکید فراوانی بر برابری و دسترسی به آموزش‌ها دارد .

لانگ دیستنس نظام آموزشی ایران با بهترین‌ها

آن‌گونه که پژوهش‌ها نشان می‌دهند، نظام آموزشی ایران تا دستیابی به سطح باکیفیتی که بتواند به عنوان الگوی آموزشی دیگر کشورها نقش‌آفرینی کند، فاصله بسیاری دارد. بر اساس پژوهشی که با عنوان «دیدگاه دانشجویان نسبت به کیفیت خدمات آموزشی در ایران» و از سوی حسن صیامیان، مسئول کمیته تحقیقات دانشجویی و همچنین عضو ارشد تدوین محتوای آموزشی دانشگاه ساری انجام گرفته، ثابت شده دانشجویان ایرانی بر دو جنبه مهم استانداردهای خدمات آموزشی از سوی معلمان و همچنین رضایت دانشجویان از محتوای ارائه‌شده تاکید کرده‌اند.

بر این اساس، از نظر دانشجویان، کیفیت آموزشی نهایی زمانی افزایش می‌یابد که ارائه خدمات آموزشی دانشجویان در کلاس و خارج از کلاس مطابق با استانداردهای خدمات آموزشی به‌گونه‌ای که موجب رضایتمندی آنها شود صورت پذیرد. 

رتبه های پایین شاخص آموزش جهانی روی شاخ این کشورها

چندین کشور به‌طور مداوم در رتبه‌های پایین شاخص‌های آموزش جهانی قرار دارند و با چالش‌های قابل‌توجهی در ارائه آموزش با کیفیت بالا به شهروندان خود روبه‌رو شده‌اند. کشورهای جنوب صحرای آفریقا، بخش‌هایی از جنوب آسیا و مناطقی که با جنگ و درگیری داخلی و بین‌المللی روبه‌رو بوده‌اند از جمله کشورهایی به‌شمار می‌روند که سیستم آموزشی ضعیفی داشته‌اند و نتوانسته‌اند کیفیت آموزش‌های خود را به خوبی ازایش دهند.

مشکلات نظام آموزشی کشورهای کم‌درآمد

بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، درصد کمی از تولید ناخالص داخلی خود را به آموزش اختصاص می‌دهند که در نتیجه مدارس با بودجه کم، کلاس‌های درس شلوغ، کمبود کتاب‌های درسی و مواد آموزشی و دسترسی محدود به فناوری و سایر منابع مواجه می‌شوند. بدون بودجه کافی، ارائه آموزش باکیفیتی که نیازهای همه دانش‌آموزان را برآورده کند و آنها را برای موفقیت در قرن بیست و یکم آماده کند، برای این کشورها دشوار است.

براساس گزارش تجارت فردا، علاوه بر این، فساد، سوءمدیریت در بودجه و عدم شفافیت در فرآیندهای مالی می‌تواند چالش‌های تامین مالی را تشدید کند و مانع از تلاش‌ها برای بهبود کیفیت آموزش شود. 

در مناطق روستایی و جوامع حاشیه‌نشین، مدارس ممکن است فاقد امکانات کافی، آب تمیز، امکانات بهداشتی، برق و اتصال به اینترنت باشند. در چنین شرایطی، زیرساخت‌های ضعیف در کنار اینکه فعالیت‌های آموزشی و یادگیری را با مشکلات جدی روبه‌رو می‌کند، موجب محدودیت در دسترسی به منابع آموزشی می‌شود و محیط‌های یادگیری ناامنی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند.

با تکیه بر این اصل، کشورهای مختلف جهان باید سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها، ساخت مدرسه، خدمات حمل‌ونقل و دسترسی به فناوری برای بهبود کیفیت آموزش و اطمینان از اینکه همه دانش‌آموزان فرصت‌های برابر برای یادگیری و موفقیت دارند را در دستور کار قرار دهند و با تکیه بر این اصول، سیستم آموزشی خود را تقویت کنند.

تضاد نمرات پایین دانش آموزان و رسیدن به قله الگو شدن!

روزنامه فرهیختگان نوشت: «طبق اطلاعات منتشرشده از سوی وزارت آموزش و پرورش، میانگین کشوری نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ در رشته تجربی 23/11، رشته ریاضی 79/10، رشته انسانی 75/8 و در رشته معارف 56/10 بوده است.»

رضا مرادصحرایی گفت: «همه حکمرانی و اداره کشور برخاسته از آموزش و پرورش است؛ ما در آستانه الگو شدن برای جهان هستیم؛ ما به قله نزدیک شده‌ایم و کسی که می‌تواند این الگو شدن را رقم بزند، نظام تعلیم و تربیت کشور است.»