اولین گام‌های ایران و آمریکا برای احیای برجام

شاید به نظر برسد که جان کری در مذاکراتی که منجر به توافق هسته‌ای با ایران در سال 2015 شد، سخت‌ترین وظیفه را بر عهده داشته است. وزیر امور خارجه آمریکا زمانی‌که سعی داشت مفاد توافق را ناخنک بزند، چنان از سوی همتای ایرانی خود ناامید شد که تهدید کرد که از مذاکرات خارج خواهد شد. جدال‌های کلامی و تنش‌های لفظی میان آن‌ها تبدیل به چیزهای افسانه‌ای شد.

با این حال می‌توان یک مورد معقول را در نظر گرفت که جو بایدن کار سخت‌تری داشته است. پس از اینکه جزئیات بیرون درز کرد، جو بایدن معاون وقت رئیس جمهور مجبور شد بر سر این توافق با کنگره وارد تعامل شود. دموکرات ها نسبت به این پیمان تردید داشتند. توافقی که بر اساس آن ، ایران ملزم می‌شد برنامه هسته‌ای خود را مهار کند و در ازای لغو تحریم‌های بین المللی با بازرسی‌های دقیق موافقت نماید. جمهوری خواهان به شدت مخالف آن بودند. در پایان، نه مجلس و نه سنا از آن حمایت نکردند - اما راه آن را هم مسدود نکردند. بنابراین بایدن در این مسیر موفق شده بود.

راه دشوار بایدن برای بازگشت به برجام

یکی از مبرم ترین سوالات سیاست خارجی که اکنون رئیس جمهور آینده با آن روبرو است، این است که آیا دولت آمریکا باید دوباره وارد همان توافقی شود که دونالد ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد؟ ترامپ با اعمال خرواری از تحریم‌ها علیه ایران، دست این کشور را از اقتصاد جهانی کوتاه کرده است. ایران نیز به نوبه خود، بخش‌هایی از این توافق را نقض کرده و سانتریفیوژهایی را که قرار بود غیرفعال کند، به گردش درآورده و از محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیوم فراتر رفته است. این میزان غنی‌سازی می‌تواند برای تولید انرژی هسته‌ای - یا در صورت غنی سازی بسیار زیاد برای تولید بمب استفاده شود. با این وجود ایران و سایر قدرتهای جهانی حاضر در برجام (انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه) هنوز امید به احیای توافق دارند.

آقای بایدن نیز چنین می‌کند. وی در خلال مبارزات انتخاباتی متعهد شد که در صورت بازگشت مجدد ایران به توافق، دولت او نیز دوباره وارد توافق شود. وی گفت: "این یک پیش‌پرداخت مهم برای بازپس‌گیری اعتبار ایالات متحده است که به جهانیان نشان می‌دهد که حرف آمریکا و تعهدات بین‌المللی‌اش بار دیگر معنایی دارند". اما بایدن همچنین قول داد که محدودیت‌های برجام را تقویت کند و دامنه توافق را گسترش دهد. برخی از محدودیت‌های برجامی در ۴ سال آینده تمام می شود. منتقدان برجام هیچوقت از این بندهای غروب آفتاب راضی نبودند، و یا نسبت به نادیده گرفتن برنامه موشکی بالستیک و فعالیت‌های منطقه‌ای ادعایی ایران در عراق، سوریه و یمن، انتقاد داشتند.

بایدن می‌گوید ایمان دوباره جهان به آمریکا به او این امکان را می‌دهد تا راه‌حل‌های دیپلماتیک برای این مشکلات را دنبال کند. اما تنها بازگشت به برجام خود به اندازه کافی دشوار خواهد بود. برای شروع، آمریکا و ایران باید توافق کنند که چه کسی گام نخست را بردارد. بایدن با لغو تحریم‌ها، یا  ایران با اعمال دوباره محدودیت‌های هسته‌ای؟ علاوه بر این ، ایران ممکن است اصرار کند که آمریکا باید همه تحریم‌های اعمال شده توسط دولت ترامپ، از جمله آنچه به بهانه تروریسم ادعایی بوده را لغو کند. بعید است که این اتفاق بیفتد، به این دلیل که ایران همچنان به حمایت از متحدان منطقه‌ای خود ادامه می‌دهد. بایدن هنگام تلاش برای تقویت توافق ممکن است به نوبه خود، از اهرمی که تحریم‌های ترامپ به وی می‌دهد، قدردانی کند.

عوارض پیچیده دیگری نیز وجود دارد. برخی در دولت ترامپ امیدوار بودند که کارزار "حداکثر فشار" آنها منجر به تغییر رژیم شود. اما این سیاست فقط عرصه را برای سیاستمداران میانه‌رو ایرانی که می‌خواهند با غرب مذاکره کنند تنگ‌تر کرده، در‌حالی‌که موضع تندروهایی که اکنون کنترل پارلمان را دوباره به دست گرفته‌اند، تقویت می‌کند. رئیس جمهور حسن روحانی ، که دولتش برای برجام مذاکره کرد ، مدت کوتاهی پس از آغاز سال ۲۰۲۱ از سمت خود خارج خواهد شد. این امر کار را برای بایدن سخت‌تر خواهد کرد. در نهایت او باید بتواند رضایت هسته مرکزی نظام ایران را جلب کند و گفتنی است که رهبر معظم ایران توافق برجام را هم با اکراه تأیید کرد وهمچنین از هرگونه مذاکره با ترامپ خودداری کرد. با این‌حال وضعیت نابسامان اقتصاد ایران ممکن است چاره‌ای برای تهران جز همکاری و تعامل با دولت بایدن باقی نگذارد.

گام‌های اولیه همکاری

بنابراین چه اتفاقی خواهد افتاد؟ ابتدا بایدن حرکت خواهد کرد، ممنوعیت سفر ایرانیان به آمریکا که توسط ترامپ اجرا شده را برخواهدداشت و برخی از تحریم‌های نمادین‌تر آمریکا را کاهش داده و به ایران این امکان را می‌دهد تا کمک های لازم برای مبارزه با ویروس کرونا را دریافت کند. هر دو طرف موافقت خواهند کرد که اوضاع در منطقه آرام شود -ایران اقدامات متحدان خود در منطقه را مهار کرده و آمریکا از حمله به این گروه‌ها خودداری می‌کند. این زمینه را برای گفتگوهای هسته‌ای جدید فراهم می‌کند. ایران موافقت خواهد کرد که محدودیت‌های برنامه هسته‌ای خود را مجدداً اعمال کند و بایدن در تحریم‌ها تخفیف بیشتری به ایران می‌دهد. (و این خود منجر به کشمکش دیگری با کنگره خواهد شد. اما وی برای مذاکره درباره یک توافق فزاینده، اکثر اهرم‌های اقتصادی که علیه تهران دارد را حفظ خواهد کرد.

افسوس که چنین توافق‌نامه‌ای در سال 2021 ناموفق خواهد بود. پس از چهار سال تنش فزاینده در دوره زمامداری ترامپ، زمان بیشتری برای اعتمادسازی لازم است. اما تنظیم مجدد ​​روابط بین آمریکا و ایران چیز بدی نخواهد بود.