برجام در برزخ اختلاف‌های باقی‌مانده

به گزارش اقتصادنیوز در حالی‌که دیپلمات‌های ایران و قدرت‌های جهانی برای هفتمین دور مذاکرات احیای برجام در وین که گفته می‌شود از اوایل ژولای کلید می‌خورد، آماده می‌شوند، به نظر می‌رسد فضای تعامل غیرمستقیم میان ایران و آمریکا با ارسال سیگنال‌‌های نه چندان امیدوارکننده و لحن دیپلماتیک نسبتاً تندتری همراه شده است.

گروهی از کارشناسان چنین فضایی را در مراحل پایانی توافق، طبیعی و در راستای امتیازگیری بیشتر توصیف می‌کنند و برخی دیگر تشدید اختلاف‌ها را در این مرحله نگران‌کننده می‌دانند؛ چرا که به گفته اریک بروئر کارشناس مسائل ایران در مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک، مانور در چنین فضایی حتی اگر صرفاً با هدف امتیازگیری باشد، امکان خطای محاسباتی را افزایش می‌دهد و فرصتی هم برای بازیگر سوم (مثلاً اسرائیل) فراهم می‌کند تا آخرین شانس‌های خود برای بهم زدن بازی را امتحان کند. به باور آقای بروئر، اکنون زمان مناسبی برای حل مسئله از طریق روش‌های مبتنی بر حدس‌وخطا نیست.

نامه بی‌پاسخ گروسی

بدون تمدید توافق ایران و آژانس مذاکرات احیای برجام در وین به مشکل برخواهد خورد.

بر اساس گزارش رویترز، یکی از چالش‌های بروز یافته در روزهای اخیر، مربوط به پایان توافق فنی ایران و ناظر هسته‌ای سازمان ملل درباره بازرسی‌هایی فراپادمانی است که بر اساس مصوبه زمستان سال گذشته مجلس متوقف یا موقتاً منحل شده‌اند. انتظار می‌رفت با پایان مهلت یک‌ماهه توافق فنی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تداوم سطحی از همکاری‌ها در زمینه بارسی از تأسیسات ایران در سوم تیرماه (۲۴ ژوئن)، تفاهم دیگری برای تمدید همکاری حاصل شود اما چنین نشد و رافائل گروسی دبیرکل و کارشناسان آژانس هشدار داده‌اند که بدون تمدید توافق ایران و آژانس مذاکرات احیای برجام در وین به مشکل برخواهد خورد.

آژانس بین المللی انرژی اتمی (آژانس بین المللی انرژی هسته ای) در بیانیه‌ای اظهار داشت که رافائل گروسی، مدیر آژانس در 17 ژوئن در مورد این موضوع با تهران نامه‌نگاری کرده است اما «ایران به نامه وی پاسخی نداده یا نشانه‌ای از اینکه آیا می خواهد ترتیب فعلی را حفظ کند یا خیر ارائه نداده است». گروسی گفت: «پاسخ فوری ایران در این زمینه ضروری است».

محمود واعظی، رئیس دفتر حسن روحانی پیش‌تر گفته بود درباره توافق با آژانس و چگونگی ادامه نظارت‌های آن بر تاسیسات و فعالیت‌های هسته‌ای ایران شورای عالی امنیت ملی تصمیم می‌گیرد.

۴ طیف اختلاف‌‌های جدی باقی‌مانده

تا وقتی بر سر همه چیز توافق نشود، هیچ توافقی حاصل نشده است.

به گزارش اقتصادنیوز؛ درباره موانع اصلی باقی‌مانده در مسیر دستیابی به توافق، یک دیپلمات ارشد آمریکایی گفته است هنوز چندین اختلاف حل نشده با ایران وجود دارد که باید قبل از رسیدن به توافق درباره احیای برجام آن‌ها را برطرف کنیم. لارا روزن خبرنگار شناخته شده آمریکایی در گزارشی نوشته است که یک مقام ایالات متحده می‌گوید هنوز "تفاوت های جدی" برای رسیدن به توافق با ایران وجود دارد و مذاکرات قرار نیست بطور نامحدود ادامه یابد. 

این مقام آمریکایی افزود که انتخاب ابراهیم رئیسی محافظه‌کار به عنوان رئیس‌جمهور «تاثیری در عزم ما برای رسیدن به یک توافق یا سرعت پیگیری آن ندارد».

این مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا گفت: «ما هنوز اختلافات جدی داریم که هیچ پلی بر روی آنها ایجاد نشده است. تا وقتی بر سر همه چیز توافق نشود، هیچ توافقی حاصل نشده. و هنوز برخی از مسائل بسیار مهم وجود دارد که باید حل شوند. این ممکن است اما ما هنوز به آن نقطه نرسیده‌ایم و من نمی خواهم حدسی درباره آن بزنم».

به نوشته خانم روزن، این دیپلمات درباره درخواست ایران برای تعهد عدم خروج مجدد از توافق،  گفت: «چیزی به عنوان ضمانت وجود ندارد و من فکر می کنم ایران می‌داند که تحقق چنین درخواستی امکان‌پذیر نیست».

وی درباره ادامه مذاکرات پس از توافق احتمالی درباره احیای برجام گفت: «موضع ما کاملاً واضح است. ما مذاکرات بعدی را ضروری می‌دانیم. این چیزی نیست که فکر کنیم تنها می‌تواند به ما کمک کند. به باور ما این باید به نفع ایران هم باشد زیرا آنها نیز موضوعاتی دارند که می خواهند مطرح کنند».

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران ، به خانم روزن گفته است، اگرچه مذاکره کنندگان در چارچوب کلی و تعیین توالی پیشرفت کرده اند، اما هنوز ۴ حلقه از مسائلی که اختلاف نظر جدی در مورد آنها وجود دارد، در شش دور قبلی کمابیش حل نشده باقی مانده اند.

علی واعظ که به مذاکرات جاری در وین آشنایی دارد و مشاور رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران است، گفت این ۴ طیف مسائل حل‌نشده عبارتند از:

۱) اختلاف درباره برخی تحریم‌هایی که ایرانیان می‌خواهد برداشته شوند و آمریکا خواهان حفظ آن‌هاست؛

۲) پیشرفت‌های برگشت‌ناپذیر تهران که مربوط به اقدامات هسته‌ای ایران در نقض تعهدات برجامی که هنوز اختلاف نظرهایی درمورد اینکه تهران دقیقاً چه کاری باید انجام دهد تا این واقعیت را که برخی از پیشرفتهایش غیرقابل برگشت هستند را جبران کند؛

۳) تقاضای ایران برای تضمین آمریکا نسبت به عدم خروج دوباره دولت آمریکا از توافق؛ و

۴) درخواست آمریکا برای تعهدن ایران به ادامه مذاکرات پس از احیای برجام و ترجیحاً گنجاندن آن در متن توافق احیای برجام.

تضمین درخواستی ایران (برای عدم خروج مجدد از برجام)‌ تقریباً ناممکن و عملاً به عنوان پاسخی به تعهد مورد مطالبه آمریکا (برای ادامه یافتن مذاکرات پس از احیای برجام) است.

واعظ که سال‌ها همکار و مشاور رابرت مالی، نماینده ویژه بایدن در امور ایران بوده است، گفت: «درخواست ایران برای تضمین عدم خروج از توافق چندان یک بحث سیاسی نیست، بلکه یک بحث اقتصادی است. ایران می‌گوید  که در صورت نبود چنین ضمانتی هیچ شرکتی در ایران سرمایه گذاری نخواهد کرد. اما مشکل اینجاست که واقعاً هیچ راه حل عملی برای ارائه چنین تضمینی وجود ندارد».

با این وجود، برخی کارشناسان مطالبه ایران مبنی بر ارائه تضمین کتبی را به عنوان پاسخ متقابل بالقوه‌ای به مطالبه واشنگتن برای گنجاندن بندی در توافق مبنی بر متعهد شدن ایران به تداوم مذاکرات پس از احیای برجام می‌بینند. به عبارت دیگر در صورت عقب‌نشینی آمریکا از مطالبه تعهد ایران به ادامه مذاکرات، احتمالاً ایران نیز درخواست تضمین عدم خروج را از روی میز برخواهد داشت.  

لارا روزن در ادامه گزارش خود نوشته است که یک کارشناس نزدیک به مذاکرات به من گفت: «در واقع این یک مجموعه از موضوعات حل نشده است که به نظر می‌رسد ممکن است نوعی داد و ستد در آن وجود داشته باشد؛ اگر ایالات متحده از درخواست خود مبنی بر گنجاندن تعهد به تداوم مذاکرات در متن توافق، عقب‌نشینی کند، ایران نیز از تقاضای خود برای تضمین عدم خروج کوتاه می‌آید».

حضور ناظر تیم رئیسی در دور بعدی مذاکرات

هر دو طرف می‌دانند که قرار نیست تمامی آنچه می‌خواهند را بدست آورند و می‌دانند باید انعطاف‌پذیری و سازش بیشتری نشان دهند.

به گفته علی واعظ، محمدجواد ظریف وزیرخارجه و عباس عراقچی، معاون وزیر و مذاکره کننده ارشد ایران در مذاکرات وین اکنون در حال تشریح وضعیت برای رئیس‌جمهور منتخب ایران ابراهیم رئیسی هستند و احتمالاً در دور بعدی گفتگوها در وین، یک ناظر از تیم رئیسی به تیم ایرانی خواهد پیوست.

علی واعظ در پایان مدعی شد: «نظام ایران کاملاً می‌داند که برای انجام این توافق چه چیزی لازم است، همانطور که هر دو طرف می‌دانند که قرار نیست تمامی آنچه می‌خواهند را بدست آورند و باید انعطاف پذیری و سازش بیشتری نشان دهند».

بازنگری در مواضع در صورت عدم توافق

مقام آمریکایی نزدیک به مذاکرات در پاسخ به سؤال لارا روزن مبنی بر اینکه در صورت عدم توافق، چه مدت گفتگو‌ها ادامه خواهد داشت، گفت: «من نمی‌‌توانم بگویم دقیقاً چقدر مهلت وجود دارد یا حتی ندارد. بدیهی است که این تصمیمی است که رئیس جمهور و تیم امنیت ملی وی می گیرند».

این مقام ادامه داد: «اما این مسیر برای همیشه باز نخواهد بود. این چیزی نیست که بتواند تا ابد ادامه یابد. ما [در وین] بحث‌های جدی داشته‌ایم، در [مسیر] توافق پیشرفت‌های چشم‌گیر کرده‌ایم، اما اختلافاتی داریم. با این حال اگر در آینده قابل پیش‌بینی نتوانیم آنها را حل کنیم، فکر می‌کنم که باید دوباره برای مشورت و بازنگری، گرد هم آییم تا بفهمیم که چگونه به جلو حرکت کنیم».

آمریکا و فرانسه: فرصت توافق نامحدود نیست

بر اساس گزارش الجزیره، آنتونی بلینکن و ژان ایو لودریان وزیران خارجه آمریکا و فرانسه روز جمعه، چهارم تیر در پاریس دیدار و درباره مسائل مختلف، از جمله مذاکرات احیای برجام گفت‌وگو کردند و سپس در یک نشست خبری مشترک با ابراز نگرانی درباره اینکه در صورت به درازا کشیدن مذاکرات وین فعالیت‌های به زعم آن‌ها «حساس» اتمی ایران می‌تواند بیشتر پیش رود، هشدار دادند که فرصت برای بازگشت به اجرای تعهدات برجامی بسیار محدود است.

بلینکن و لودریان با بیان اینکه برای دولت آمریکا «زمان دستیابی به توافق احیای برجام نامحدود نیست»، مدعی شدند که در صورتی که ایران از خود انعطاف نشان ندهد، تحقق وعده بایدن برای بازگشت به توافق هسته‌ای با خطر مواجه خواهد شد.

عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و سرپرست هیئت مداکره‌کننده ایران به تازگی گفته بود تمام اسناد توافق نهایی تقریبا آماده شده و اکنون زمان تصمیم‌گیری طرف مقابل فرارسیده است.

از سوی دیگر آنتونی بلینکن می‌گوید ایران و آمریکا هنوز "اختلاف‌های جدی" دارند و ابراز امیدواری کرد که در دور هفتم مذاکرات بتوانند از این احتلاف‌ها عبور کنند.

وزیر خارجه آمریکا مدعی شد این احتمال وجود دارد به نقطه‌ای برسیم که در آن بازگشت به استانداردهای تعریف شده در برجام بسیار دشوار شود. بلینکن افزود دو طرف هنوز به جایی نرسیده‌اند که بتوان تاریخ دقیقی برای توافق تعیین کرد.

بلینکن ادعا کرد که «اگر ایران به چرخش سانتریفیوژهای پیشرفته و غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بالا ادامه دهد زمان گریز هسته‌ای‌اش به طرز خطرناکی کاهش می‌یابد».

اگر آمریکا تصمیم بگیرد میراث شکست‌خورده ترامپ را رها کند، توافق ممکن است. ایران تا ابد مذاکره نخواهدکرد.

بر اساس گزارش رویترز، وزیرخارجه امریکا اجرای برجام را در جهت «تامین منافع ملی» آمریکا دانست و گفت: «رئیس‌جمهور جو بایدن هم چنان از بازگشت به توافق حمایت می‌کند، به شرطی‌که ایران به تعهدات هسته‌ای خود مطابق توافق پایبند باشد».

درحالی‌که ایران تمایل خود برای اجرای برجام را بارها اعلام کرده و آن را منوط به رفع تحریم‌های غیرقانونی آمریکا دانسته است، وزیر خارجه فرانسه در کنفرانس مطبوعاتی با همتای آمریکایی خود ادعا کرد: «ما از مقام‌های جمهوری اسلامی انتظار داریم تصمیم نهایی، که بی‌شک تصمیم سختی خواهد بود را بگیرند تا دست یافتن به یک توافق در وین ممکن شود».

سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در توییتر خود نوشت «به دلیل تعهد پایدار ایران برای نجات توافقی که آمریکا سعی در از بین بردن آن را داشت، ایران فعال ترین عضو مشارکت‌کننده در مذاکرات وین بوده و بیشتر طرح‌های پیشنهادی به ابتکار تهران بوده است».

خطیب زاده همچنین نوشت: «هنوز هم اعتقاد داریم که اگر آمریکا تصمیم بگیرد میراث شکست خورده ترامپ را کنار بگذارد، توافق ممکن است. اما ایران تا ابد مذاکره نخواهد کرد».

رفع تحریم‌های مربوط به بیت رهبری؟

همچنین پایگاه شبکه خبری ان‌بی‌سی گزارش داد که دولت بایدن در حال ارزیابی رفع تحریم‌های مربوط به دفتر رهبر عالی ایران است، و نوشت: اگر بایدن این تحریم های عمدتا نمادین را برطرف کند ، منتقدان دولت احتمالاً بایدن را به دلجویی از ایران متهم می کنند.

یک مقام سابق آمریکایی و دو منبع مطلع به ان‌بی‌سی‌نیوز گفته‌اند که دولت بایدن در حال بررسی رفع تحریم های رهبر عالی ایران به عنوان بخشی از مذاکرات با هدف احیای توافق هسته ای 2015 است. به گفته منابع ، اگرچه این تحریم‌ها هیچ تأثیر مادی بر اقتصاد ایران یا برنامه هسته ای آن نداشته است ، اما دو مقام مطلع در این باره اظهار داشتند مقامات در تهران اقدام علیه عالی‌ترین مقام این کشور را غیرموجه و توهین آمیز می دانند.

ولی نصر، استاد امور بین الملل و مطالعات خاورمیانه در دانشکده مطالعات پیشرفته بین المللی دانشگاه جان هاپکینز که به عنوان مشاور سیاست‌خارجی در دولت اوباما خدمت می کرد ، گفت: «من فکر می کنم این یک خواسته قطعی ایران است. و به نظر می‌رسد ایالات متحده در برابر آن باز است».

مهار برنامه هسته‌ای ایران مهمتر است یا اعمال تحریم‌هایی که در عملاً تأثیری جز بی‌اعتمادی بیشتر ندارند؟

به گفته علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران، حذف تحریم‌های دفتر رهبر عالی ایران ممکن است به دولت بایدن کمک کند زیرا کاخ سفید سعی در ترغیب تهران برای پذیرش مذاکره درباره برخی موضوعات دشوار دارد.

واعظ افزود: «در پایان ماجرا، اولویت مهمتر چیست؟ مهار برنامه هسته‌ای ایران یا اعمال تحریم‌هایی که در عمل تقریباً هیچ تأثیری جز بی‌اعتمادی بیشتر ندارند؟».

روز پنجشنبه ، یک مقام ارشد وزارت امور خارجه در پاسخ به سوالی درباره رفع تحریم های رهبرعالی ایران در جمع خبرنگاران، گفت تاکنون در این باره توافق نشده است اما در عین حال در را برای این اقدام باز گذاشت. این مقام مسئول گفت: «ما هنوز در حال نهایی کردن تمام این موضوعات هستیم و این شامل موارد تحریمی که شما به آنها اشاره کردید نیز هست».

حمله پهپادی ناموفق به تسا

در حاشیه تحرکات دیپلماتیک جاری میان ایران و قدرت‌های جهانی، مخالفان برجام نیز از هر فرصتی برای اخلال در فرآیند توافق استفاده می‌کند و ممکن است با نزدیک‌تر شدن به توافق، آنچه نیویورک‌تایمز «جنگ در سایه ایران و اسرائیل» نامیده، تشدید شود. همانطور که محمدجواد ظریف در اظهارات مختلف و به شکل‌های مختلف اظهار داشته، هرگاه گشایشی دیپلماتیک در راه است، باید منتظر اتفاقات غیرمترقبه با هدف اخلال در آن نیز باشیم. کمااینکه از زمان پیروزی جو بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا و افزایش احتمال تعامل سازنده تهران و واشنگتن در زمینه برنامه هسته‌ای ایران، شاهد اقدامات تروریستی و خرابکارانه منتسب به اسرائیل بوده‌ایم.

هرگاه گشایشی دیپلماتیک در راه است، باید منتظر اتفاقات غیرمترقبه با هدف اخلال در آن نیز باشیم.

روز چهارشنبه هفته گذشته سازمان انرژی اتمی ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که حمله پهپادی علیه یک مرکز تولیدی سانتریفیوژ متعلق به این سازمان در اوایل صبح بدون تلفات جانی و آسیب ساختاری خنثی شده است.

در بیانیه آژانس نام این سایت مشخص نشده، اما بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز ساختمان مورد هدف یکی از مراکز اصلی تولیدی سانتریفیوژهای مورد استفاده در دو تأسیسات هسته‌ای فردو و نطنز، واقع در حوالی کرج -شهری در حومه تهران- بوده، و حمله توسط یک پهپاد کوادکوپتر کوچک انجام شده است.

نیویورک‌تایمز به نقل از رسانه‌های ایران، یک منبع ایرانی آشنا به حمله و یک مقام ارشد اطلاعاتی، مدعی شده است که به نظر می‌رسد این پهپاد از داخل ایران و مکانی نه چندان دور از هدف از زمین بلند شده و به سوی سایت پرواز کرده است.

 به ادعای نیویورک تایمز، در حالی‌که هیچ‌کس مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته است، به گفته این مقام ارشد اطلاعاتی، کارخانه معروف به شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران (تِسا/TESA) در لیست اهدافی بود که اوایل سال 2020 به رئیس جمهور دونالد ترامپ و مقامات ارشد دولت (از جمله وزیر امور خارجه مایک پمپئو و رئیس CIA جینا هاسپل)، به عنوان اهداف احتمالی برای حمله و بخشی از کارزار گسترده اسرائیل علیه برنامه هسته‌ای ایران ارائه کرده بود.

نیویورک‌تایمز مدعی است ارزیابی اینکه چرا این کارخانه، به عنوان هدف این کارزار واقع شده چندان دشوار نیست. با توجه به اینکه هدف حمله ماه آوریل، آسیب رساندن به سانتریفیوژهای تأسیسات نطنز بوده است، این کارخانه احتمالاً وظیفه جایگزینی موارد آسیب دیده را به عهده داشته است.

نیویورک‌تایمز در پایان مدعی شد که اسرائیل و ایران با حملات مخفیانه زمینی، هوایی و دریایی در سراسر منطقه، یک جنگ در سایه علیه یکدیگر در پیش گرفته اند.