مذاکره در ایران، منازعه در افغانستان

به گزارش اقتصادنیوز؛ به دنبال گفت‌وگوهای چند ماهه در قطر که پس از بن بست دیپلماتیک و تشدید خشونت متوقف شده بود، مذاکرات صلح بین طرف های متخاصم افغان در سطح عالی بدون اعلام قبلی در اجلاس سیاسی دو روزه در تهران برگزار شد.

بر اساس گزارش الجزیره در این اجلاس که با میزبانی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران برگزار شد، هیأت دولتی افغانستان را محمد یونس قانونی، معاون پیشین رئیس جمهوری، و ریاست هیأت طالبان را شیرمحمد عباس استانکزی، معاون هیأت مذاکره‌کننده گروه طالبان در قطر به عهده داشت.

طلیعه جنگ و صلح بین‌الأفغانی

همزمان با پیشروی طالبان و عقب‌نشینی نیروهای دولتی افغانستان که با خروج تدریجی نیروهای آمریکایی به شکل فزاینده‌ای شتاب گرفته‌است، طرفین در پایان اجلاس سیاسی تهران، در اعلامیه‌ای مشترک، جنگ را بی‌فایده و مذموم در اعلامیه مشترک منتشر شده آمده است که «گفتگوها در فضای صمیمانه صورت گرفت و همه مسایل به‌ صورت مفصل و با صراحت مطرح گردید».

در این اعلامیه دو طرف از «تلاش و حسن نیت» ایران تشکر کرده و گفته‌اند که «هر دو طرف با درک مشترک از خطرات ناشی از ادامه جنگ و صدمه‌ای که از آن متوجه سلامت کشور می‌شود، به توافق رسیدند که جنگ راه حل مساله افغانستان نیست».

در این اعلامیه همچنین آمده است:«دو هیأت نشست تهران را فرصت و زمینه جدیدی برای تقویت راه حل سیاسی معضل افغانستان دانسته و هر دو جانب حملاتی را که خانه‌های مردم، مکاتب، مساجد و شفاخانه‌ها را هدف قرارداده، باعث تلفات غیرنظامیان می‌گردند و همچنان تخریب تاسیسات عامه را به شدت تقبیح کرده و خواستار به سزا رساندن عاملین آن می‌گردند».

دوطرف همچنین توافق کردند که در جلسه بعدی که مکان یا تاریخ آن ذکر نشده اما قرار است «در نزدیک‌ترین فرصت ممکن دایر خواهد شد»، طرفین در مورد «مکانیسم‌های گذار از جنگ به صلح دائمی، نظام اسلامی مورد توافق و نحوه دستیابی به آن» گفتگو خواهند کرد.

به نوشته الجزیره محمدجواد ظریف در سخنرانی افتتاحیه خود حضور بیش از دو دهه ایالات متحده آمریکا در افغانستان را «موجب خرابی‌های بسیار» دانست.

وی «بازگشت به میز مذاکرات بین‌الافغانی» را بهترین راه برقراری صلح در افغانستان دانست. وی با اشاره به این‌که «امروز مردم و رهبران سیاسی افغانستان باید برای آینده کشورشان تصمیمات دشوار اتخاذ کنند».

در واکنش به اجلاس سیاسی تهران، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، گفته است: «همسایگان افغانستان باید نقشی سازنده بازی کنند. آنچه ایران می‌خواهد با میزبانی چنین نشستی انجام دهد می‌تواند واقعا سازنده باشد. باید نتیجه را در آینده دید».

وی افزود: «ما همیشه درباره همسایگان افغانستان و کشورهای منطقه گفته‌ایم که آنها هم سهمی در آینده افغانستان دارند و باید از نفوذشان در مسیری مثبت و برای حمایت از صلح استفاده کنند».

طالبان گذرگاه مرزی افغانستان با ایران را نیز تصرف کرد

اجلاس تهران درست زمانی برگزار شد که در افغانستان گروه طالبان روز چهارشنبه اولین حمله خود به یک مرکز استان در افغانستان را از زمان شروع خروج نیروهای آمریکایی از این کشور آغاز کرد.

همچنین روز پنجشنبه آسوشیتدپرس گزارش داد که یک مقام افغان و رسانه‌های ایرانی تأیید کردند که طالبان کنترل گذرگاه اسلام قلعه در مرز با ایران (در استان هرات غربی) را در دست گرفته اند. به نوشته آسوشیتدپرس پس از تصرف گذرگاه‌های افغانستان با تاجیکستان و ازبکستان طی هفته گذشته این سومین گذرگاه مرزی بود که طالبان کنترل آن را به دست گرفت.

با خروج نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان پیشروی‌های طالبان شدت گرفته و در مدت اخیر آن‌ها کنترل بیش از ۸۰ ولسوالی را از نیروهای دولتی گرفته‌اند. ند پرایس درباره درگیری‌های اخیر گفته است که «دولتی که با زور اسلحه در افغانستان به قدرت برسد مشروعیت و پشتیبانی نخواهد داشت، نه از طرف جامعه جهانی، نه از طرف مردم افغانستان».

پیروزی طالبان باعث شده برخی از کشورها کنسولگری های خود را در منطقه تعطیل کنند ، در حالی که تاجیکستان از نیروهای ذخیره برای تقویت مرز جنوبی این کشور با افغانستان دعوت کرده است.

یک مقام افغان گفت که طالبان روز پنجشنبه محل مرزی اسلام قلعه را در غرب استان هرات تصرف کردند. رسانه های ایرانی گزارش دادند ، سربازان افغان در منطقه مرزی اسلام قلعه -مسیر اصلی ترانزیتی بین افغانستان و ایران- از مواضع خود فرار کردند و برای پناه گرفتن از مرز ایران عبور کردند. این گذرگاه در حدود 120 کیلومتری غرب شهر هرات است.

ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در توئیتی تصرف اسلام قلعه را تأیید کرد و گفت که جنگجویان طالبان وارد شهر اسلام قلعه شده اند و ساکنان محلی با گرمی از آنها استقبال کردند.

مجاهد همچنین ویدئویی را منتشر کرد که نشان می‌داد طالبان سوار بر پشت کامیون‌ها در اسلام قلعه و در حالی که جمعیتی آن‌ها را تشویق می کنند، تیراندازی هوایی می کنند.

افغانستان با افزایش سرعت عقب نشینی آمریکا و ناتو طی چند ماه گذشته ، شاهد کسترش سلطه طالبان بوده است. روز سه شنبه ، فرماندهی مرکزی آمریکا گفت که 90٪ خروج نیروها و تجهیزات آمریکایی از افغانستان کامل شده است. 

روز یکشنبه ، طالبان کنترل چندین ولسوالی را از دست نیروهای مرزی در حال فرار افغان به دست گرفتند ، چند صد نفر از آنها به آنسوی مرز تاجیکستان فرار کردند.

اما مهمترین دستاوردهای آنها در شمال بوده است ، یک سنگر سنتی از جنگ سالاران افغان متحد آمریکا که در سال 2001 به شکست طالبان کمک کردند. در استان بدخشان ، بسیاری از مناطق بدون جنگ سقوط کردند. گفته می شود که کنسولگری‌های ترکیه و روسیه در مزار شریف، مرکز استان شمالی بلخ، و چهارمین شهر بزرگ افغانستان تعطیل شده اند. طالبان اکنون تقریباً یک سوم از کل 421 ولسوالی و مراکز استان‌ها در افغانستان را تحت کنترل خود درآورده است. 

اسلام قلعه در فوریه ، هنگامی که آتش سوزی گسترده ای در پی انفجار یک تانکر سوخت رخ داد ، خبرساز شد. حداقل 20 نفر زخمی شدند و صدها کامیون که در گذرگاه حمل گاز طبیعی و سوخت صف کشیده بودند در آتش سوختند. خاموش کردن آتش با نیروهای امدادی از هر دو کشور سه روز طول کشید. هیچ ادعایی درباره دست داشتن طالبان در این انفجار وجود نداشت.

پایان طولانی‌ترین جنگ آمریکا در آخر آگوست

جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در نشست خبری روز پنجشنبه با طرح این استدلال که ایالات متحده به اهداف اولیه خود –[هدایت] مسیر القاعده [به بیرون] از کشور و شکار اسامه بن لادن- رسیده است، مدعی شد که ایالات متحده دیگر توان پرداخت هزینه‌های انسانی یا حواس‌‌پرتی استراتژیک بابت ادامه حضور در افغانستان را ندارد و تأکید کرد دولت و نیروهای افغانستان خود باید مسئول آینده کشورشان را بر عهده بگیرند.

بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، آقای بایدن در یک گفتگوی طولانی‌مدت نیم ساعته با خبرنگاران جزئیات تصمیم خود برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را شرح داد و گفت که همه نیروهای رزمی آمریکایی تا 31 آگوست از این کشور خارج می شوند.

بایدن تأکید کرد که در هیچ لحظه‌ای نمی‌توان گفت که «مأموریت تمام شده» است و افزود: «تنها از آن جهت که ما اسامه بن لادن را به چنگ آوردیم و دیگر تروریسم از آن نقطه از جهان نشأت نمی‌گیرد، مأموریت تمام شده است».

وی اظهار داشت که عقب نشینی نیروهای آمریکایی «به روشی امن و منظم» انجام می‌شود و «امنیت نیروهای ما هنگام خروج در اولویت قرار دارد».

بایدن: برای ملت‌سازی به افغانستان نرفتیم

بایدن گفت: «ما برای ملت‌سازی به افغانستان نرفتیم. این حق و مسئولیت مردم افغانستان است که خود به تنهایی در مورد آینده و اینکه چگونه می‌خواهند کشور خود را اداره کنند، تصمیم بگیرند».

بایدن گفت: «هیچ کشوری هرگز افغانستان و هیچ ملت دیگری را متحد نکرده است. امپراتوری‌ها به آنجا رفته‌اند و نتوانسته‌اند این کار انجام دهند». اشاره بایدن به اشغال این کشور توسط انگلیس در قرن نوزدهم و تلاش ۳ دهه پیش شوروی برای به دست گرفتن کنترل افغانستان است که هر دو تلاش ناکام ماند، و آقای بایدن در واقع بطور تلویحی ایالات متحده را به این لیست اضافه کرد.

بایدن همچنین در پاسخ به سوال یک خبرنگار، این ادعا که «نهادهای اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که کابل، ممکن است سقوط کند» را رد کرد و گفت: «هیچ مشکلی وجود نخواهد داشت که در آن شما شاهد بالا رفتن افراد از پشت بام سفارت ایالات متحده در افغانستان باشید» (اشاره به اتفاقی که در سال 1975 با غلبه ویتنام شمالی بر بخش جنوبی در سایگون افتاد).

حضور طولانی‌تر راه چاره نیست

وی همچنین در پاسخ به سوالی درباره پیشروی طالبان گفت: «آیا من به طالبان اعتماد دارم؟ نه. اما به قابلیت ارتش افغانستان اعتماد دارم، زیرا از نظر تحرک رزمی آموزش‌دیده‌تر، مجهزتر و دارای مهارت بیشتری است». بایدن افزود «بسیار بعید است» که دولت افغانستان پس از خروج آمریکا بتواند به تنهایی کشور را کنترل کند و خواستار «توافق حکومت کابل با طالبان شد».

آقای بایدن با بیان اینکه آمریکا قرار بود سال‌ها پیش از افغانستان خارج شود و ماندن بیشتر در آنجا، منجر به تلفات بیشتری شد، گفت: «حضور بیشتر راه چاره نیست و اگر نیروهای آمریکایی بیشتر در افغانستان بمانند، ممکن است متحمل تلفات بیشتری شوند».

وی با اشاره به اینکه پس از ۲۰ سال، و هزینه حدود هزار میلیارد دلار برای آموزش و تجهیز صدها هزار نیروی افغان، و کشته شدن ۲هزار و ۴۴۸ آمریکایی و مجروحیت ۲۰هزار و ۷۲۲ نفر دیگر، او حاضر نیست « بدون هیچ انتظار منطقی درباره دستیابی به نتیجه متفاوت، نسل دیگری از آمریکایی ها را به جنگ افغانستان بفرستد»

به نوشته نیویورک تایمز، سخنرانی آقای بایدن، چند روز پس از خروج ایالات متحده از پایگاه هوایی بگرام ، که مرکز عملیاتی جنگ 20 ساله بود، تأیید نهایی بر این بود که ایالات متحده نمی‌تواند روند این کشور را تغییر دهد.

نگرانی از پیشروی سریع طالبان

خروج سربازان آمریکایی با از هم گسستن نیروهای دولت محلی در برابر طالبان همراه شده و گزارش‌ها حاکی از وخیم تر شدن شرایط است. نیروهای طالبان با پیشروی بیشتر هر لحظه به کابل نزدیک‌تر می‌شوند و ممکن است به قلمرو دولت افغانستان نیز دست یابند. به نوشته این روزنامه در مدت بیش از دو ماه، طالبان موفق شده اند دست کم 150 منطقه از 421 منطقه افغانستان را تصرف کنند.

روز چهارشنبه، جان کربی ، سخنگوی پنتاگون ، در مصاحبه ای با فاکس نیوز گفت در حالی که پنتاگون هنوز توانایی پشتیبانی نیروهای افغان حتی بدون حضور رسمی در این کشور را دارد، دولت بایدن «به تلاش برای حل و فصل صلح آمیز و یافتن راه حل سیاسی با مذاکره» ادامه می دهد.

آقای کربی گفت: «همه ما نگران وضعیت امنیتی هستیم. هیچ تردیدی در این مورد وجود ندارد».

انتظار می رود فقط 650 سرباز برای محافظت از سفارت ایالات متحده و فرودگاه بین المللی در کابل در این کشور بمانند. اما مقامات گفته اند که پنتاگون مجاز است دست‌کم تا ماه سپتامبر، 300 نیروی اضافی را در صورت نیاز به امنیت یا موارد اضطراری به افغانستان منتقل کند.

آقای بایدن در پاسخ به سوالی برای رفع نگرانی ها در مورد اینکه سلطه طالبان می تواند مانع گسترده‌تری برای تحصیل زنان افغان ایجاد کند، یادآور سفری شد که در آن یک دانشجوی دختر به او گفته بود که بدون حضور نظامی آمریکایی، او نمی تواند آرزوی خود برای تبدیل شدن به یک پزشک برسد. آقای بایدن گفت: «زن جوان گفت شما نمی‌توانید بروید، من می‌خواهم پزشک شوم. و این دلخراش بود».

اما آقای بایدن اصرار داشت که حتی با عقب نشینی نیروهای آمریکایی، تلاش ها برای حفظ امنیت زنان ادامه دارد. وی گفت: «به همین دلیل ما وقت و هزینه زیادی صرف آموزش نیروهای امنیتی افغانستان کردیم تا کار دفاع از آنها را انجام دهند».

آقای بایدن با اشاره به تعلیم سربازان افغانستانی و قرار دادن تجهیزات پیشرفته در اختیار آنها، گفت آمریکا به حمایت نظامی و غیرنظامی خود ادامه خواهد داد و حضور دیپلماتیک خود در این کشور را حفظ خواهد کرد.

بایدن همچنین به بازگرداندن مترجمانی که در افغانستان به نیروهای آمریکایی کمک کرده‌اند اشاره کرد و گفت افرادی که مشاغل پرخطر داشتند «می‌توانند خارج از خاک افغانستان منتظر صدور ویزای خود شوند تا خطر کمتری متوجه آنها شود». 

با تحکیم قدرت طالبان در افغانستان، متحدان افغان آمریکا که در این کشور می‌مانند با تهدید بیشتری روبه‌رو می‌شوند. مقامات ارشد گفته اند که دولت بایدن برای حفظ امنیت هزاران مترجم افغان، راننده و سایر افرادی که با نیروهای آمریکایی در کشورهای دیگر کار می‌کردند، در حال آماده سازی برای انتقال آنهایی است که درخواست ورود به ایالات متحده را دارند.

آقای بایدن در سخنان خود همچنین به برنامه های کمک بشردوستانه به افغانستان پرداخت ، موضوعی که هفته گذشته هنگام بازدید اشرف غنی ، رئیس جمهور افغانستان از کاخ سفید ، مطرح شد. دولت بایدن 266 میلیون دلار کمک بشردوستانه و 3.3 میلیارد دلار کمک امنیتی بهد افغانستان را متعهد شده است.

آقای بایدن در سخنان خود گفت: «من در ملاقات دو هفته پیش با رئیس جمهور غنی و عبدالله تأکید کردم که رهبران افغانستان باید گرد هم آیند و به سمت آینده ای که مردم افغانستان می‌خواهند و شایسته آن هستند ، پیش بروند».

او در پایان سخنان خود، از سربازان و خانواده‌هایشان برای فداکاری که در این مأموریت نشان داده‌اند، تشکر کرد.

فاجعه تدریجی

حامد کرزای، رییس‌جمهور پیشین افغانستان حضور نظامی ۲۰ ساله آمریکا در افغانستان را بدون هیچ نتیجه‌ای دانست و گفت: «کاملا آشکار است که آمریکا شکست خورده است.»

لیندزی گراهام، سناتور با نفوذ دموکرات نیز تصمیم بایدن برای خروج نیروهای آمریکا از افغانستان را «فاجعه‌ای تدریجی» خوانده و در توییترش نوشته، بایدن متوجه نیست که در افغانستان همین حالا هم شرایط برای پاگیری دوباره القاعده و داعش که تهدیدی علیه آمریکا هستند، وجود دارد.

ناظران سیاسی نیز معتقدند که پس از خروج کامل نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان، طالبان دوباره قدرت را در این کشور به دست خواهد گرفت. در حال حاضر نیز کنترل بخش‌های زیادی از افغانستان در دست طالبان است و در سایر بخش‌ها نیز نبرد سنگینی میان نیروهای دولتی و این گروه اسلام‌گرا جریان دارد.

پیشروی‌های سریع و گسترده طالبان در نواحی شمالی افغانستان طی روزهای اخیر به نگرانی‌ها در مورد احتمال شکست نیروهای دولتی پس از خروج کامل نظامیان آمریکا و ناتو دامن زده است.

گروه طالبان از اواسط اردیبهشت‌ماه امسال حملات تهاجمی خود را در چند جبهه مهم آغاز کرد و اکنون مدعی است که بیش از ۸۰ ولسوالی از مجموع ۴۲۱ ولسوالی افغانستان را در اختیار دارد.