ایران در بیم‌وامید آینده افغانستان
به گزارش اقتصادنیوز روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی به قلم مریام برگر با اشاره به اینکه «ایران با بیم و امید به خروج آمریکا از افغانستان می‌نگرد»، نوشت: دستیابی [ایران] به هدف دیرینه عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از همسایگی‌اش، یک چالش جداگانه را به دنبال دارد: در مورد پیشروی سریع طالبان، به عنوان یک مشکل دیگر در قلمرو همسایه چه باید کرد؟
نگرانی ایران از تشدید بی‌ثباتی در همسایگی
به ادعای واشنگتن پست با توجه به دین رایج و رسمی ایران که اسلام شیعه است، تهران با طالبان به عنوان یک جنبش افراط‌گرای منتسب به اهل سنت، اختلاف دیرینه دارد. بنابر این تهران هم از حاکمیت طالبان و هم از بازگشت جنگ داخلی به افغانستان نگران است.
هر دو این‌ها، چشم انداز یک بی‌ثباتی را در نزدیکی ایران پیش رو می‌گذارد که می تواند منافع ایران را نیز به خطر بیندازد، از جمله از طریق موج های بیشتری از پناهندگان افغان که پیش‌بینی می‌شود به سوی این کشور روانه شوند، و یا با برانگیختن ستیزه‌جویی نیروهای افراطی در منطقه که بی‌ثباتی را تقویت می‌کند.
به نوشته واشنگتن پست، ایران برای داشتن دست برتر، روابط تاکتیکی خود را با برخی از طیف‌های طالبان تغییر داده و از جمله به وسیله نرم‌تر کردن لحن خود نسبت به این گروه افراطی، تعامل با آنها را تا حدودی بهبود بخشیده است. این قماری است که به بحث‌های جدی درباره نحوه تعامل با طالبان در ایران منجر شده، جایی که هم طالبان به عنوان یک عنصر نامطلوب دیده می شوند و هم بدبینی در مورد اهداف آمریکا بسیار زیاد است.
فاطمه امان ، عضو ارشد در انستیتوی خاورمیانه ودعی شد: «ایران از هرج و مرج و جنگ داخلی در افغانستان آسیب خواهد دید. آنها حاکمیت چندبخشی را ، بهترین سناریو برای حضور طالبان در قدرت می دانند.». امان مدعی شد با این وجود تعامل علنی ایران در قبال طالبان «می تواند یک محاسبه اشتباه باشد» ، زیرا «ایران معتقد است که آنها دارند از طالبان استفاده می کنند، اما برخی استدلال می‌کنند که ممکن است طالبان از ایران استفاده کند تا خود را به عنوان طرف قدرتمندتر و شایسته تر برای اداره کشور معرفی کند».
به نوشته این روزنامه ایران در مذاکرات ایالات متحده و طالبان در دوحه ، قطر ، که سال گذشته منجر به معامله خروج نیروها برای پایان دادن به دو دهه عملیات نظامی ایالات متحده در افغانستان شد، حاضر نشد. بایدن مهلت 11 سپتامبر را تعیین کرده، اما ارتش ایالات متحده این هفته گفت که بیش از 90 درصد خروج انجام شده است.
طالبان که تصور می‌شود حدود یک سوم افغانستان را تحت کنترل داشته باشند، تاکنون بدون جنگ تمام عیار اراضی گسترده‌ای به دست آورده و به جای قطع تعاملات به رهبران محلی اعتماد کرده اند. با این حال، بیش از 1500 سرباز افغان طی هفته های گذشته برای فرار از پیشروی های طالبان از آن طرف مرز به کشور همسایه تاجیکستان فرار کرده اند. و این در حالی است که امسال حدود ۲۰۰ هزار افغان خانه های خود را ترک کرده اند.
این پیشروی سریع طالبان باعث نگرانی تهران از احتمال قصد طالبان برای بازپس گیری کابل شده است، اما خانم امان می‌گوید که «حتی شبح خشونت گسترده باعث افزایش جریان افراط گرایی، ترانزیت مواد مخدر و سلاح می‌شود».
تغییر رویکرد روزنامه‌های محافظه‌کار ایران
به نوشته واشنگتن‌پست در هفته های اخیر ، برخی از تندروهای ایرانی و طیف‌های همسو با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور منتخب - دست به تغییر رویکرد زده و علناً یک روزنامه تصویری از طالبان همراه با گل رز را در صفحه نخست ترسیم و با عنوان «طالبان اصلاح شده‌اند» این تغییر موضع را آشکارا اعلام کرده است.
به ادعای این روزنامه در اواخر ماه ژوئن ، روزنامه فوق محافظه‌کار کیهان، علام کرد ، «طالبان امروز با طالبانی که مردم را سر می‌بریدند متفاوت است». کیهان استدلال کرد که دستاوردهای اخیر طالبان با «جنایات هولناکی مانند آنچه دولت اسلامی در عراق انجام داد» همراه نبوده است، و خاطرنشان کرد که طالبان حتی گفته اند هیچ مشکلی با شیعیان ندارد.
حسام رضوی ، سردبیر اخبار خارجی خبرگزاری تسنیم -نزدیک به سپاه پاسداران- ماه گذشته به یک برنامه تلویزیونی ایرانی گفت که «هیچ جنگی بین شیعیان و طالبان در افغانستان نبوده است».اما به نوشته این روزنامه آمریکایی برخی از محافظه‌کاران نیز این نظر آشتی جویانه را رد کردند، از جمله هفته گذشت ، صفحه نخست روزنامه محافظه کار جمهوری اسلامی که در دهه گذشته برخی مواضع متمایل به میانه‌روها داشته، چنین رویکردی را به دلیل «نادیده انگاشتن تهدید تروریست های طالبان در مرزهای ایران» نقد کرد.
در رسانه های اجتماعی فارسی زبان در ایران و افغانستان ،برخی تلاش برای سرپوش گذاشتن بر تاریخ خونین طالبان در حمله به هزاره ها -یک اقلیت شیعه- و سرکوب زنان و آزادی های فردی، محکوم کردند. در یک حادثه که در خاطر ایرانیان مانده ، شورشیان طالبان در سال 1998 به کنسولگری ایران در مزار شریف در شمال افغانستان حمله کردند و 9 ایرانی را کشتند. دو طرف تقریباً به جنگ علنی باهم پرداختند.
در همین حال ، دولت حسن روحانی ، رئیس جمهور میانه رو ایران ، در مورد تحولات سریع در مرزها احتیاط بیشتری نشان داده است. روزنامه آفتاب یزد نوشت: سعید خطیب زاده ، سخنگوی وزارت امور خارجه ، اواخر ماه گذشته گفت: «ما به طور جدی موضوع افغانستان را بررسی می کنیم و با همه گروه های افغان صحبت می کنیم. گفتگوی واقعی بین افغانها تنها راه حل پایدار است. ما آماده تسهیل گفتگوها هستیم».
نگرانی‌های ایران
حتی قبل از معامله دوحه ، ایران روابط خود را با جناح های طالبان که رویکرد ملایمی به تهران دارند بهبود بخشید، همانطور که همسایگان دیگر افغانستان ، به ویژه پاکستان ، برای دهه ها انجام چنین روابطی را با طیف‌هایی از طالبان برقرار کرد. با ظهور شاخه های دولت اسلامی خراسان در افغانستان در سال 2015، ایران به تدریج یک تهدید بزرگتر از جانب طالبان احساس کرد.
ولی نصر از دانشکده مطالعات بین المللی پیشرفته جان هاپکینز با بیان اینکه علی‌رغم اهمیت افغانستان اهمیت می دهند،گفت: هیچ استراتژی روشنی برای نحوه مدیریت این کشور وجود ندارد. نصر افزود: برخی در ایران این عقب نشینی را به عنوان "شکست ایالات متحده" جشن گرفتند. اما دیگران هشدار می‌دهند که "ایالات متحده از تبدیل شدن افغانستان به باتلاقی برای ایران استقبال می کند" و مهمتر اینکه این عقب نشینی "افغانستان را در آستانه حکومت فرقه ای قرار می دهد".
به ادعای این روزنامه اسماعیل قاآنی ، فرمانده نیروی قدس ایران دارای روابط و تجربه گسترده ای در افغانستان است. با این وجود ایران و ایالات متحده در گذشته در مورد جنگ با طالبان نقاط مشترکی پیدا کرده بودند. واشنگتن پست همچنین مدعی شده است: زمانی که ایالات متحده آمریکا برای حمله به افغانستان در سال 2001 آماده می شد ، ایران ، در دوره محمد خاتمی ، رئیس جمهور اصلاح طلب ، اطلاعاتی کلیدی را به آمریکا ارائه می داد. گفته می شود قاسم سلیمانی ، فرمانده وقت سپاه قدس ، بر این تماس نظارت داشت. پس از سقوط طالبان ، ایران به ساخت دولت جدید افغانستان کمک کرد و به میانجی گری در میان جنگ سالاران برای پر کردن خلا امنیتی ادامه داد. اما این همکاری در ژانویه 2002 زمانی که رئیس جمهور جورج دبلیو بوش ایران ، کره شمالی و عراق را "محور شرارت" نامید و تهران را آزرده خاطر کرد، پایان یافت.
به نوشته واشنگتن پست، تعامل طالبان و ایران پر فرازو نشیب بوده است. در سال 2016 ، یک حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی ، رهبر طالبان ، ملا اختر محمد منصور را هنگام بازگشت به پاکستان پس از اقامت در ایران ، کشته است. در بلندپایه‌ترین دیدار بین طرفین ، مقامات ارشد ایران اواخر ژانویه میزبان هیئت طالبان در تهران بودند.
امان گفت ، اکنون واشنگتن و تهران فرصت کمی برای همکاری مجدد در جهت منافع افغانستان دارند. من امیدوارم که آنها منتظر نمانند تا یک جنگ داخلی رخ دهد و بعد بنشینند تا آنجا که می توانند در مورد افغانستان صحبت کنند. افغانستان از اختلاف و خصومت بین ایران و ایالات متحده، و ایران و عربستان سعودی و کشورهای همسایه عرب بسیار رنج برده است.
