پشت پرده کُند شدن مذاکرات احیای برجام

به گزارش اقتصادنیوز، مذاکرات پیرامون احیای برجام در وین ناتمام مانده و در انتظار اعلام آمادگی دولت جدید برای ادامه گفت‌وگوهاست. با این حال راغده درغام، بنیانگذار و مدیراجرایی موسسه بیروت و ستون‌نویس مجله نشنال، با انتشار یادداشتی در این نشریه با عنوان «آیا ایران از خروج بایدن از خاورمیانه راضی است؟» استدلال کرده که کاهش سرعت مذاکرات در وین تنها به علت تغییر دولت در ایران نیست و ملاحظاتی از سوی طرف آمریکایی در این باب وجود دارد که بخش بزرگی از آن در رابطه با تصمیم ایالات متحده برای از منطقه خاورمیانه، بالاخص از افغانستان و عراق، و نقش راهبردی آن‌ها در سیاست‌های ایران قرار دارد.

اهمیت تحولات در همسایگان شرقی و غربی

در شرایطی که ایران تمایل دارد بر نفوذ خود در عراق و افغانستان -همسایگان غربی و شرقی‌اش- بیافزاید، مقامات در تهران با دقت زیادی تحولات اخیر در این دو کشور را دنبال می‌کنند. تهران تلاش دارد علاوه بر گسترش نفوذش بر بغداد، در افغانستان هم با هدف مبارزه با القاعده و داعش و مهار طالبان در حال قدرت‌گیری، الگوی نفوذ از طریق گروه‌های شبه‌نظامی هم‌چون عراق را تکرار کند. تهران در شرایطی این استراتژی را پیگیری می‌کند که روی سکوت و چشم‌پوشی قدرت‌های غربی، از جمله آمریکا و کشورهای بزرگ اروپایی، نسبت به این مسئله حساب باز می‌کند.

با احیای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌های آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی، ایران از مزایای آن در این زمینه هم بهره خواهد برد. این کشور نیاز مبرم به پول برای ترمیم اقتصاد داخلی و هم‌چنین تأمین مالی عملیات‌های احتمالی خود در منطقه دارد.

کندشدن روند مذاکرات

با این وجود، در حال حاضر ، مذاکرات وین به دلایل متعددی به کندی پیش می رود -از جمله تغییر ریاست‌جمهوری در ایران، مشغله آمریکا در خروج نیروهای نظامی‌اش از افغانستان و عراق در سال جاری، و نگرانی‌های ایالات متحده از بابت برنامه‌های تهران برای حضور پررنگ‌تر در عراق.

هم‌چنین، تهران در تلاش است تا اعتراضات داخلی در کشور را که ناشی از مشکلات اقتصادی، کمبود آب و سایر مسائل است کاهش دهد. خاتمه دادن به تحریم‌های نفتی و بانکی ایران کلید حل برخی از این مسائل است. اما در حالی که به نظر می‌رسد دولت بایدن مشتاق به احیای توافق هسته‌ای است، عوامل یاد شده سرعت مذاکرات را کند کرده است. هر چند به نظر می‌رسد ایران از کمک متحدان خود -چین و روسیه- برای تسریع در مذاکرات بهره جسته، اما این کار چندان مثمر ثمر نبوده است.ایجاد نوعی تردید میان رهبران و مقامات ایران نسبت به ثمرات برجام هم (که به تازگی بیش‌تر به چشم می‌آید) هم در کند شدن این روند اثرگذار بوده است.

کلید محاسبات راهبردی

اما صرف نظر از این تحولات، عراق و افغانستان هم‌چنان کلید محاسبات راهبردی جمهوری اسلامی به شمار می‌روند.

دولت ایران دیدار هفته گذشته جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق در واشینگتن را به دقت زیر نظر داشت. بایدن به کاظمی اطمینان داده که آمریکا هم‌چنان از دولت عراق و نهادهای آن حمایت می‌کند. این در حالی بود که رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد نیروهای نظامیِ رزمی مستقر در عراق به زودی خاک این کشور را ترک می‌کنند و تنها عده قلیلی از سربازان آمریکایی برای ارائه برنامه‌های آموزشی حضور خواهند داشت.

ایران، که مدت‌هاست نسبت به مداخله غرب و کشورهای عربی در عراق هشدار می‌دهد، به اعلامیه اخیر بایدن (پس از دیدار با کاظمی) هم‌چون فرصتی برای تکمیل پروژه خود در این کشور می‌نگرد. از همین رو، تهران به طور قاطع هر گونه پیشنهادی برای بحث بر سر سیاست‌های منطقه‌ای در ذیل مذاکرات وین را رد کرده است؛ چرا که در این صورت از ایران خواسته می‌شود که فعالیت‌های خود را در عراق محدود کند و یا تلاش می‌شود که از دیگر پروژه‌های منطقه‌ای این کشور در عراق (که به مثابه پل ارتباط زمینی ایران را به سوریه متصل می‌کند) ممانعت به عمل بیاید.

تغییر در معادلات

اهداف ایران در مورد عراق در کوتاه‌مدت طیف وسیعی را دربرمی‌گیرد: تغییر دولت در بغداد؛ تغییر در سازمان‌دهی و تاکتیک‌های گروه‌های شبه نظامی از جمله حشدالشعبی؛ تعویق انتخابات پارلمانی که قرار است در ماه اکتبر برگزار شود؛ و شاید تغییر در نظام انتخابات در این کشور. با این حال به گفته مایکل نایتز، عضو موسسه واشینگتن، علی‌رغم خواست ایران، روابط آمریکا و عراق هم‌چنان گرم باقی خواهد ماند. به باور او خروج نظامی آمریکا از عراق به طور کامل نخواهد بود ولی نقش نیروهای آمریکایی در عراق از رزمی به غیر رزمی تغییر خواهد کرد.

در حالی که خروج نظامیان آمریکا از عراق باعث تغییر معادلات در این کشور و تا حد زیادی  کسب خرسندی ایران می‌شود، اما به عقیده هوشیار زیباری، وزیر خارجه سابق عراق، این مسئله در افغانستان متفاوت است و تهران نگران از قدرت گرفتن طالبان است. به گفته زیباری مشهود است که ایران از این بابت خوشحال نیست چرا که خروج آمریکا از افغانستان و تسخیر مرزهای این کشور بدست طالبان امری ناگوار است.

در شرایطی که همیشه می‌توان در انتظار ایجاد تنشی جدید بود، این امکان هم محتمل است که با توجه به چالش‌های داخلی و ناامنی‌های در حال ایجاد در آن سوی مرزهای کشور، دولت جدید در ایران از در آشتی درآید. از آن‌جا که ابراهیم رئیسی در اندیشه ترمیم اقتصادی داخلی است، این امکان وجود دارد که به عربستان سعودی اطمینان دهد که در مذاکره و در نهایت توافق با عربستان سعودی جدی است. گفته می‌شود که در ماه میلادی جاری مذاکرات پیگیری خواهد شد. حال باید در انتظار بود که مذاکرات آتی تهران با قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای که در پیوند با اهمیت استرتژیک وضعیت همسایگانش قرار دارد در نهایت چه سرنوشتی را پیدا خواهد کرد.