مسیر دیپلماسی فعلا باز است/ خط قرمزها در «تعامل» ایران و طالبان

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از قرن نو، اخیراً عبدالباقی حقانی، سرپرست وزارت آموزش عالی طالبان در افغانستان طی دیدار با بهادر امینیان سفیر ایران در کابل، گفت که به زودی هیئتی از این وزارت‌خانه به تهران سفر خواهد کرد.

هرچند که وی به زمان دقیق این دیدار اشاره نکرد، اما اضافه کرد که این هیات  به منظور ایجاد فرصت‌های تحصیلی برای مهاجران افغان در ایران، تحکیم همکاری‌ها میان دو کشور و بورسیه‌های تحصیلی به ایران سفر خواهد کرد.

اما انجام اینگونه سفرها در شرایط فعلی کشور، نشان می دهد که دولت سیزدهم، 2 ماه پس از شکل‌گیری حکومت طالبان در افغانستان به شکل بسیار محتاطانه در حال تقویت روابط خود با این گروه است.  

موقعیت سیاسی ایران و همسایگان

سال 98 بود که گزارش‌هایی درباره حضور چهره‌های طالبان در تهران و رایزنی‌های آنان با مقامات ایرانی منتشر شد. همچنین قبل از تشکیل حکومت رسمی طالبان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق دیدارهایی را با مقامات طالبان برگزار کرده بود. در آن زمان چنین رویکردی از سوی کارشناسان و افکار عمومی مورد انتقاد قرار گرفت.

اما ظریف دراین باره گفت: این گفت‌وگو اولا به‌خاطر منافع ملی خودمان بوده و دوما برای این بوده که آن‌ها را متقاعد کنیم که به صلح فراگیر در افغانستان نیاز است و طالبان باید بخشی از این صلح باشند.

پس از آن در 16 شهریور طالبان رسما از کابینه دولت جدید این کشور با نام امارت اسلامی افغانستان رونمایی کرد و با حذف جایگاه ریاست‌جمهوری،  «ملا هبت‌الله آخوندزاده» به‌عنوان رهبر این کشور معرفی شد.

در 5 آبانماه نیز وزرای خارجه ایران و ۵ کشور دیگر همسایه افغانستان در نشست صلح و ثبات افغانستان در تهران الزامات همکاری‌های رسمی با حکومت طالبان را بر مبنای تشکیل دولت فراگیر در این کشور تشریح کردند. ابوالفضل عمویی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دراین باره گفت: اجلاس همسایگان افغانستان یک گام مهم در جهت همسان‌سازی نگاه کشورهای همسایه افغانستان به تحولات این کشور بود.

وی افزود: ‌ طالبان از برگزاری و بیانیه مشترک این اجلاس استقبال کرده‌ و این موضوع نشان‌دهنده آن است که هیأت حاکمه کابل به مواضع کشورهای همسایه افغانستان توجه لازم را دارد.

اصلاح امور داخلی افغانستان و رعایت شرایط امنیت همسایگی، مطالبه ایران ‌در بیانیه ۱۱بندی پایان این نشست بود. همچنین مقرر شد تا طالبان در نشست آینده همسایگان افغانستان دعوت شوند.

نقطه آغاز همکاری ایران و طالبان

به نظر می‌رسد که برنامه سیاست خارجی کشورمان در این زمینه با سبک و سنگین کردن موضوعات غیرسیاسی و گفتگو با مسئولیت‌های رده‌های پایین شکل می‌گیرد.

نخستین اقدامات در این زمینه با سفر محمدصادق معتمدیان، استاندار خراسان رضوی به افغانستان شکل گرفت و بعد از آن نیز دیدار‌هایی از جمله دیدارهای امینیان با وزرای کابینه حکومت امارت اسلامی انجام شد  که  در این دیدارها توافقات غیرسیاسی مطرح شد. اخیراً نیز   وزارت خارجه هم از پیگیری مساله حقابه این کشور از رود هیرمند در رایزنی‌ها با طالبان خبرداده است که تمامی این موارد از آغازمحتاطانه ارتباطات دو طرف حکایت دارد.

تمرکز ایران و نقشه‌های آمریکا

ایران در این شرایط به شدت موضوعاتی مانند تشکیل دولت فراگیر، رعایت حقوق اقوام و اقلیت‌ها، تأمین امنیت شیعیان و بازگرداندن حقابه ایران از رودخانه مرزی هیرمند توجه و آن را دنبال می‌کند و پاسخ‌های طالبان می‌تواند سنجش خوبی برای ادامه بخشی به این روابط باشد.

ایران هنوز دولت طالبان را به رسمیت نشناخته، اما از جمله کشورهایی است که تعامل و همکاری را با طالبان دارد. مسئولان سیاست خارجی کشورمان رابطه با افغانستان را ضروری  دانسته و معتقدند که موضوعات مرتبطی مانند به رسمیت شناختن حکومت کنونی طالبان باید بر پایه تامین شدن یا تامین نشدن منافع مادی و معنوی کشور، ارزیابی و تصمیم گیری شوند.

با این حال همچنان انتقادات زیادی نسبت به تعامل ایران با طالبان در افکار عمومی کشورمان وجود دارد و از منظر برخی تنها نقطه مشترک دوطرف مقابله با حضور امریکا در  منطقه است. منتقدین می گویند با توجه به ا خبار منتشره طالبان تا کنون نه تنها به وعده‌های خود عمل نکرده‌اند، بلکه در تشکیل حکومت اسلامی نیز ناکام ماندند.

این گروه تاکید دارند که  عملکرد طالبان باعث بدنامی اسلام شده و و طالبان بیش از آنکه یک جریان مذهبی باشد، یک جریان قبیله‌ای و قومی به شمار می‌رود که زندگی اقوام دیگر را در کنار خود تحمل نمی‌کنند.

مخالفان تعامل با طالبان می گویند : گروه طالبان از فرقه‌های تکفیری مختلف تشکیل و  با حمایت امریکا در افغانستان حاکم شده است.  امریکا تلاش دارد تا با استفاده از این گروه مسیر نفوذ اقتصادی چین و روسیه را به اروپا مسدود کند و مانع  از به نتیجه رسیدن پیمان راهبردی امضا شده میان ایران و چین شود

هشدار نسبت به خطر جدید داعش 

در این میان، یکی از مسائل دیگری که با حاکم شدن طالبان در افغانستان مطرح می‌شود، فعالیت گروه تروریستی داعش در مجاورت مرزهای ایران است.

اوران بوتوبکوف متخصص و پژوهشگر اسلام سیاسی در این باره با اشاره به اینکه دیپلماسی عملگرایانه طالبان و خروج تدریجی از ایدئولوژی افراطی، داعش خراسان (ISK) را تقویت می‌کند، گفت:  برقراری روابط گرم توسط دولت موقت طالبان با چین، روسیه و ازبکستان با واکنش منفی رسانه‌های افراطی اسلام گرا در ازبکستان و تاجیکستان همراه شده، زیرا آن‌ها این سه را رژیم طاغوت می‌دانند. همچنین طالبان در دیدار با مقامات دولتی آسیای مرکزی و چین،  متعهد شدند که از خاک افغانستان به عنوان پایگاه تروریستی استفاده نخواهد شد. تعهدی که بعید است موجب خوشحالی اسلام گرایان افراطی کهنه کار در آسیای میانه شود.

وی افزود: اکنون داعش خراسان در تلاش است تا صندلی خالی جهادی را برای شکار مهاجران آسیای میانه که بدون هدف خصمانه در افغانستان پس از آمریکا باقی مانده‌اند، تصاحب کند.

از سوی دیگر در حال حاضر به دلیل فقر شدید و نبود امنیت در افغانستان، جوانان افغان به سمت گروه داعش تمایل پیدا کرده و سربازگیری و قول پرداخت پول توسط داعش سرعت بسیار بالایی به خود گرفته ، تا جایی که کارشناسان انتقال حدود ۴ هزار داعشی از سوریه به افغانستان را نشاندهنده تصمیم واشنگتن برای تبدیل افغانستان به خطری طولانی مدت برای ایران و چین می‌دانند .

آینده مبهم افغانستان

در شرایط فعلی و  پس از تسلط نسبی طالبان بر افغانستان مشخص نیست که آینده سیاسی این کشور چگونه خواهد  شد، اما زاویه میان ایران و طالبان همچنان برقرار است .

حسن هانی زاده، کارشناس مسائل بین الملل، درباره موضع ایران گفت: دولت ایران یک رفتار کاملا مناسب و مبتنی بر منافع ملی اتخاذ کرده است. شرایط طالبان برای تشکیل یک دولت فراگیر هنوز فراهم نشده و در نتیجه رفتار آن‌ها نیز تا کنون بیانگر شفافیت لازم درزمینه مشارکت دادن همه اقشار سیاسی و طوایف مختلف افغانستان نبوده است.

وی افزود: تازمانی که طالبان به سوی تشکیل یک دولت فراگیر و حکومت ملی حرکت کند و در مرحله تشکیل یک امارت اسلامی بدون شرکت دادن سایر طوایف باقی بماند، طبیعی است که ایران با طالبان زاویه داشته باشد و آن را به رسمیت نشناسد. ایران در شرایط کنونی سعی می‌کند راه‌های دیپلماتیک را با طالبان حفظ کند تا حقوق خودش را از جمله درباره حقابه هیرمند استیفا کند.

در این شرایط دوگانه  رفتار و شیوه حکومتداری طالبان بعد از دوران تثبیت، به ویژه درباره شیعیان و موضوعات مورد انتظار ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.تحلیگران سیاسی معتقدند،  عدول طالبان از مبانی ایدئولوژیک، ممکن است منجربه تقویت داعش  و به خطر افتادن امنیت ایران شود .

در این میان ایران بایستی در مسائلی مانند سرکوب شیعیان و آب و اقدامات خلاف منافع ایران مقتدارنه رفتار کرده و و آنها را غیر قابل مذاکره بداند .