عادی‌سازی روابط ایران و آمریکا در سال 2022؟

به گزارش اقتصادنیوز ؛ درحالیکه دور هشتم مذاکرات احیای برجام در وین پس از یک وقفه ۳ روزه به مناسبت آغاز سال ۲۰۲۲ میلادی، از امروز دوشنبه ادامه خواهد یافت، بازار گمانه‌زنی درباره مناقشه هسته‌ای ایران و آینده مناسبات تهران و واشنگتن همچنان داغ است.

شبنم فون هین، خبرنگار خبرگزاری آلمانی دویچه‌وله در مطلبی با عنوان «آیا ایران می‌تواند در سال 2022 روابط خود را با غرب عادی کند؟» نوشته است: اگرچه ایران و ایالات متحده هر دو علاقه‌مند به احیای توافق هسته‌ای به نظر می‌رسند، اما با وجود تعمیق بی‌اعتمادی در سال‌های اخیر در میانه خصومت چندین دهه‌ای، بعید است هر دو طرف روابط خود را در آینده نزدیک عادی کنند.

انریکه مورا، دیپلمات اتحادیه اروپا در اواسط دسامبر به مذاکره کنندگان هشدار داد که پنجره فرصت برای نجات توافق هسته‌ای ایران به چند هفته کاهش یافته است.

مورا، هماهنگ کننده مذاکرات در آغاز دور هشتم و احتمالاً آخرین راند مذاکرات در وین برای نجات برنامه جامع اقدام مشترک است، گفت: «تصمیمات سیاسی دشواری باید هم در تهران و هم در واشنگتن اتخاذ شود».

بله! زمان برای تهی شدن برجام به سرعت در حال سپری شدن است.

در سال 2018، دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا، واشنگتن را از توافق خارج کرد و تحریم های آمریکا علیه تهران را دوباره اعمال کرد. یک سال بعد، ایران در پاسخ متقابل به نقض عهد واشنگتن شروع به نقض گام به گام مفاد توافق کرد.

ایران در حال حاضر مقادیر کمی اورانیوم را با خلوص 60 درصد غنی می کند که این گامی کوتاه از سطح 90 درصدی مربوط به درجه تسلیحاتی است. ایران همچنین سانتریفیوژهای پیشرفته‌ای را فعال کرده است که طبق این توافق منع شده است و ذخایر اورانیوم آن اکنون بسیار فراتر از محدودیت‌های توافق است.

جولان محافظه‌کاران در تهران

ایران که برنامه هسته‌ای خود را صلح‌آمیز می‌داند، تحت فشار زیادی از سوی مجموعه‌ای از تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است. اگر واشنگتن تحریم ها را لغو کند، تهران می‌گوید دوباره برنامه هسته‌ای خود را محدود خواهد کرد.

ایران از آمریکا می‌خواهد همه تحریم‌هایی را که پس از سال 2018 اعمال کرده است لغو کند. از سوی دیگر، ایالات متحده استدلال می‌کند که همه این تحریم‌ها مربوط به برنامه هسته‌ای نبوده است (به‌ویژه تحریم‌هایی که اعضای ارشد سپاه پاسداران ایران را هدف قرار داده است).

به ادعای دویچه‌وله، از زمان روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور محافظه کار در اوایل ماه اوت، آنها قدرتمندتر از همیشه شده اند. 

اگرچه آنها می گویند که به دلایل اقتصادی خواهان نجات توافق هسته‌ای هستند، اما عادی سازی روابط با غرب، به ویژه با ایالات متحده که معتقدند هدفش تغییر رژیم در تهران است را رد می‌کنند. 

روابط ایران و آمریکا از آوریل 1980، تنها چند ماه پس از سقوط شاه و اشغال سفارت آمریکا توسط دانشجویان اسلام‌گرای انقلابی(موسوم به خط امام)، قطع شده است.

تلاش‌های ناکام برای نزدیکی

حسن احمدیان، استادیار مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا در دانشگاه تهران، گفت: ایالات متحده یک رویکرد کاملا ایدئولوژیک در قبال ایران اتخاذ کرده است. آنها به این رویکرد وفادار مانده اند؛ به جز یک بازه کوتاه در دوره ریاست جمهوری اوباما."

وی گفت: پس از دهه 1980، ایران در مراحل مختلف سیاست راه حل محوری را در قبال آمریکا دنبال کرد. به عنوان مثال، در دوران ریاست جمهوری بیل کلینتون، رئیس جمهور ایران، علی اکبر هاشمی رفسنجانی - که از سال 1989 تا 1997 بر سر کار بود - تلاش کرد تا روابط با ایالات متحده را عادی کند. 

احمدیان گفت: او راه را برای ورود شرکت‌های آمریکایی به ایران هموار کرد و پیشنهادات فریبنده‌ای به برخی شرکت‌های بزرگ ارائه کرد. اما به دلیل تلاش‌های لابی ضدایرانی در واشنگتن، کنگره آمریکا در سال 1995 "قانون تحریم های نفتی خارجی ایران" را تصویب , سرمایه گذاری خارجی در بخش انرژی تهران را تحریم کرد. احمدیان خاطرنشان کرد که کلینتون این قانون را در سال 1996 امضا کرد.

احمدیان گفت: همچنین در زمان سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور ایران که از سال 1997 تا 2005 در این سمت بود، این امید وجود داشت که ابتکار او برای گفتگوی تمدن ها و همچنین همکاری غیر رسمی ایران و آمریکا در افغانستان و عراق، زمینه را برای عادی سازی روابط فراهم کند.

اما دولت ایالات متحده در دوره ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش ایران را به عنوان بخشی از آنجه در پی حملات 11 سپتامبر  "محور شرارت" خوانده شد، معرفی کرد.

رشد هسته‌ای جهان اسلام؟

برنامه هسته ای ایران یکی از دلایل اصلی قرار گرفتن این کشور در به اصطلاح محور شرارت بود.

به عنوان مثال، گزارش‌هایی مبنی بر ملاقات‌های مکرر فرماندهان سپاه با عبدالقدیر خان، که به‌عنوان «پدر هسته‌ای پاکستان» شناخته می‌شود، وجود داشت.

خان که در اکتبر 2021 در اسلام آباد درگذشت، به دلیل تبدیل کشورش به اولین قدرت هسته‌ای جهان اسلام به عنوان یک قهرمان ملی در پاکستان مورد استقبال قرار گرفت، اما به دلیل انتقال اسرار هسته‌ای به کشورهایی از جمله ایران و کره شمالی در غرب مورد حمله قرار گرفت. 

[مرحوم ]رفسنجانی در مصاحبه ای با خبرگزاری دولتی ایرنا در سال 2015 گفت که دوست داشتم اگر فرصت می شد با خان ملاقات کنم.

رفسنجانی گفت: «خان معتقد بود که جهان اسلام نیز باید سلاح هسته‌ای داشته باشد و در آن زمان کمی به ما کمک کرد». او همچنین گفت که تهران در گذشته داشتن تسلیحات هسته‌ای را بررسی می‌کرد، اما اکنون رسما آن را «غیر شرعی و حرام» می‌داند.

رفسنجانی با موفقیت‌آمیز خواندن توافق 2015 با غرب، گفت: 90 درصد مردم ایران از رویارویی با غرب خسته شده‌اند و فقط خواهان زندگی بهتر هستند.

فرصت از دست رفته

اوباما در دوران ریاست جمهوری خود علناً اعلام کرد که دولت او به دنبال تغییر رژیم در تهران نیست.

پس از انتخاب حسن روحانی میانه رو به عنوان رئیس جمهور ایران در سال 2013، اوباما فرصتی برای شروعی تازه با تهران یافت و راهی برای خروج از فشار بین‌المللی علیه ایران ارائه داد.

اراده رهبران و تلاش‌های دیپلمات‌های مجرب ایران و آمریکا به قدرت‌های جهانی کمک کرد تا در پایان دوره دوم ریاست جمهوری اوباما به توافق برجام دست یابند.

با این حال، اوباما فاقد سرمایه سیاسی کافی برای تغییر دائمی استراتژی ایالات متحده در قبال ایران بود.

او در سال 2016 - پس از امضای توافق هسته ای قانون تحریم‌های ایران مربوط به سال 1996 را برای 10 سال دیگر (تا 2026) تمدید کرد.

ازسرگیری روند تشدید تنش با شتاب بیشتر

جانشین او، دونالد ترامپ، علی‌رغم تلاش‌های جامعه بین‌المللی برای جلوگیری از خروج آمریکا از این توافق و تأییدیه‌های مکرر دولت او مبنی بر پایبندی ایران به قوانین توافق، به‌طور یکجانبه از برجام خارج شد.

تلاش های سایر امضاکنندگان این توافق، مانند اتحادیه اروپا، برای نجات برجام از طریق تأمین منافع اقتصادی تضمین شده ایران نیز با شکست مواجه شد.

تهدید ناشی از تحریم های ایالات متحده مانع از تجارت شرکت های خارجی با نهادهای ایرانی و مانع از ادغام این کشور در اقتصاد جهانی شده است.

نقض عهد آمریکا به نوعی مهر تأیید بر این سخن محافظه‌کاران ایران بود که «آمریکا قابل اعتماد نیست». و حالا ۳ سال پس از کلید خوردن مناقشه، بحران هسته‌ای به اوج خود رسیده است.

بدون استراتژی بلندمدت

با این حال، ایالات متحده در حال حاضر گزینه‌های کمی برای توقف برنامه هسته‌ای ایران دارد و احتمالاً استفاده از نیروی نظامی را که خطر آغاز جنگ جدیدی در خاورمیانه را به دنبال دارد، رد می‌کند.

نگار مرتضوی، روزنامه نگار و تحلیلگر سیاسی ایرانی-آمریکایی مستقر در واشنگتن دی سی می گوید: به نظر می رسد پرزیدنت بایدن علاقه جدی به حل و فصل موضوع هسته ای با ایران از طریق دیپلماسی داشته باشد و به دنبال یک درگیری نظامی دیگر در خاورمیانه نیست.

وی افزود: «اما برخلاف دولت اوباما، به نظر نمی رسد دولت بایدن استراتژی بلندمدت دیپلماسی با ایران داشته باشد. و در حال حاضر بعید است دو کشور به چیزی بیش از بازگشت به توافق هسته‌ای دست یابند».

سقف تعامل تهران-واشنگتن

وی افزود: من فکر می کنم در حالی که هر دو طرف علاقه‌مند به احیای برجام هستند، اما بازگشت به برجام، سقف تعامل آنها خواهد بود، زیرا خصومت و بی اعتمادی چندین دهه‌ بین تهران و واشنگتن تعمیق شده است و توسط نیروهای سیاسی قدرتمند در هر دو کشور حمایت می شود.

وی گفت: «انتظار نمی رود در چند سال آینده شاهد تغییر چشمگیری در روابط ایران و آمریکا باشیم.»