بزرگترین پرانتز باقیمانده در مذاکرات برجام

لارنس نورمن، گزارشگر این روزنامه آمریکایی از وین، محل برگزاری مذاکرات، در مطلبی با عنوان «ایران خواستار تعهد حقوقی مبنی بر عدم خروج آمریکا از توافق هسته‌ای است» گزارش داد: دیپلمات‌های دخیل در مذاکرات در اتریش می‌گویند، در حالی که دولت بایدن تلاش می‌کند تا توافق هسته‌ای 2015 ایران را احیا کند، یکی از بزرگترین موانع [ناتوانی واشنگتن در تأمین] درخواست تهران برای ارائه تضمینی مبنی بر عدم خروج مجدد از این توافق و اعمال مجدد تحریم‌ها است.

به نوشته نورمن، دیپلمات های آمریکایی و اروپایی در اینجا می گویند که این درخواست، واکنشی به خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق هسته ای 2015، به نظر می رسد یک هدف سیاسی مهم برای دولت رئیس جمهور جدید ایران باشد. این روزنامه با اذعان به جدیت تهران در مذاکرات، نوشت: دیپلمات‌ها گفتند که آنها معتقد نیستند که این درخواست از سوی ایران با هدف به تعویق انداختن مذاکرات طراحی شده باشد.

ناتوانی کاخ سفید در ارائه تضمین

ایالات متحده به طور مداوم گفته است که هیچ رئیس‌جمهوری نمی‌تواند بدون معاهده‌ای که نیاز به حمایت دو سوم سنای آمریکا داشته باشد، دست‌های جانشین خود را برای خروج از توافق به‌طور قانونی ببندد. ایالات متحده همچنین بدون توجه به عهدشکنی دولت ترامپ، خسارات وارد آمده و قصور سایر طرف‌ها در تأمین تعهدات خود در قبال تهران، مدعی است که مذاکرات کنونی باید بر احیای توافق 2015 متمرکز باشد و به دنبال تعهدات جدید از سوی هر دو طرف نیست. توافق سال 2015 اکثر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را در ازای محدودیت‌های شدید اما موقت بر برنامه هسته‌ای ایران به حالت تعلیق درآورد.

بن‌بست بر سر تضمین‌ها در حالی رخ می‌دهد که مقامات آمریکایی و اروپایی می‌گویند نشانه‌هایی از پیشرفت در مذاکرات وین وجود دارد. دیپلمات‌های غربی می‌گویند راهی برای دستیابی به توافق ممکن است و به مراتب خوش‌بین‌تر از دسامبر هستند که پس ا مواجهه با خواسته‌های ایران مذاکرات را در آستانه شکست قرار داد. مقامات آمریکایی و اروپایی به طور خصوصی به اواسط فوریه به عنوان زمان تصمیم گیری در مورد پایان یافتن دیپلماسی چشم دوخته اند.

پیشرفت‌هایی در زمینه موضوعات ظریف‌تر از جمله چگونگی لغو تحریم‌ها، کاهش فعالیت‌های هسته‌ای ایران، و نحوه اجرای توافق در طی چند ماه صورت گرفته است.

با این حال، دیپلمات‌های غربی گفته‌اند که طیف وسیعی از تصمیمات سیاسی اصلی در مورد تحریم‌ها، گام‌های هسته‌ای و توالی توافق همچنان باید اتخاذ شود و  بارها هشدار داده‌اند که با توجه به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، پنجره مذاکرات در حال بسته شدن است.

 ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه روز جمعه گفت: «این مذاکرات آنقدر کند پیش می‌رود که نمی‌توان به نتیجه‌ای رسید.

در اکوایران ببینید؛

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز دوشنبه گفت که دیپلمات ها در وین در حال پیشرفت هستند اما موضوعات کلیدی باقی مانده است که «نیازمند تصمیمات سیاسی خاصی است».

وی گفت: واشنگتن باید تصمیمات خود را در مورد باقی مانده مسائل و لغو تحریم ها اعلام کند.

ضعف کلیدی برجام

نگرانی‌های ایران همراه با تقاضای قاطعانه تعهد آمریکا به توافق، نقطه ضعف کلیدی توافق 2015 را نشان می‌دهد. این معامله هرگز به عنوان یک معاهده با ضمانت های قانونی روشن امضا نشد. نام رسمی آن - برنامه جامع اقدام مشترک - نشان می دهد که این مجموعه ای از تعهدات سیاسی است، البته تعهداتی که بعداً توسط قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید شد.

این گزارش مدعی است، بهار گذشته، زمانی که گفتگوها برای بازگرداندن توافق آغاز شد، ایران خواستار تعهد ایالات متحده شد که دیگر این توافق را ترک نکند، در کنار سایر خواسته‌ها مانند غرامت برای خروج واشنگتن در سال 2018. دیپلمات‌های غربی احساس کردند که این امر عمدتاً برای مصرف داخلی است و ایران احتمالاً درخواست‌های خود را کاهش خواهد داد. (ایران در راستای نشان دان حسن نیت و انعطاف تلویحاً درخواست غرامت را کنار گذاشت، اما دیگر مطالبات مانند ارائه تضمین به دلایل مشخص قابل چشم‌پوشی نبوده است.)

وال استریت‌ژورنال ادعا کرده است که در بهار گذشته، در دولت قبلی ایران، تهران موضع خود را اصلاح کرد و گفت که خواهان تضمینی برای ماندن واشنگتن در توافق تا زمانی است که پرزیدنت بایدن در قدرت باشد. اما تیم جدید در دولت ابراهیم رئیسی به تقاضای تضمین دائمی اولیه بازگشته است.

حرف قطعی

این ادعا در حالی مطرح می‌شود که ایران همواره از ابتدای مذاکرات در مواضع عمومی و قابل استناد همواره به تصریح خواستار تضمین دائمی ایالات متحده بوده است. از جمله مستند و ویژه‌نامه ی با عنوان «حرف‌ قطعی» که حدفاصل روزهای ۲۲ تا ۲۹ دی‌ماه در وب‌سایت KHAMENEI.IR منتشر شد که در آن عنوان فرعیِ «موضع جمهوری اسلامی درخصوص تحریم و برجام» نیز درج و برجسته شده است. در این ویژه‌نامه که شامل هفت گفت‌وگوی جداگانه با محمدباقر قالیباف، محمدجواد ظریف، علی‌اکبر ولایتی، علی لاریجانی، سعید جلیلی، علی‌اکبر صالحی و کمال خرازی است، مواضع قطعی و مشخص ایران در مذاکرات تصریح و تشریح شده است؛ از جمله مسئله تضمین که یکی از موارد اصلی است. 

وال استریت‌ژورنال می‌افزاید: در هفته‌های اخیر، دیپلمات‌های غربی می‌گویند که خواستار تضمین را به عنوان یک هدف مهم برای مذاکره‌کنندگان آقای رئیسی می‌دانند. دو دیپلمات غربی مدعی‌اند که به نظر می‌رسد که اطمینان از اینکه دولت ایران دوباره از خروج ایالات متحده خجالت نمی‌کشد، یک هدف سیاسی اصلی تهران در مذاکرات باشد.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران، در گزارشی که دوشنبه منتشر شد، می‌گوید: «فقدان تضمین‌ها، بسیاری را در تهران نگران هستند، رفع تحریم‌ها بی‌اثر، ناپایدار و شاید حتی برای اقتصاد ایران مضر باشد، زیرا شبح اعمال مجدد تحریم‌ها بر برنامه‌ریزی بلندمدت سایه افکنده است».

رد تعهدات شفاهی و غیرالزام آور

به نوشته این روزنامه، در ماه های اخیر، واشنگتن شروع به پاسخ به نگرانی های ایران کرده است.

دیپلمات‌ها می‌گویند که در اول نوامبر، در حاشیه نشست گروه 20 در رم، آقای بایدن و رهبران بریتانیا، فرانسه و آلمان بیانیه‌ای صادر کردند که هدف آن رسیدگی به نگرانی‌های ایران بود.

رهبران غربی گفتند: «با این روحیه، ما از تعهد آشکار بایدن برای بازگرداندن ایالات متحده به پایبندی کامل به برجام و تداوم این پایبندی-مادامیکه ایران همین کار را انجام دهد- استقبال می کنیم».

با این حال ایران تعهدات شفاهی را رد کرده است. دیپلمات‌های غربی می‌گویند که یک مشکل این است که ایران در مقاطع مختلف به دنبال انواع مختلف تضمین‌های سیاسی، اقتصادی و حقوقی از واشنگتن بوده است. همچنین پیچیده کردن راه حل: ایران حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا نیست.

در جستجوی ایده‌هایی برای ارائه تضمین

مقامات آمریکایی و اروپایی می گویند در حال بررسی ایده هایی برای ارائه به ایران هستند که می تواند اعتماد بیشتری ایجاد کند. ایده هایی که مورد سنجش قرار می گیرند، وعده ضمانت‌نامه‌های وزارت خزانه‌داری ایالات متحده برای لیست توافق شده بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی یا تعهد سیاسی به نوعی درباره [عدم] اعمال تحریم‌های آتی است.

یکی از نزدیکان به مذاکرات مدعی شد: «اساساً پیشنهادهایی روی میز وجود دارد که چگونه فعالان اقتصادی می توانند در صورت اعمال مجدد تحریم‌ها توسط دولت جدید آمریکا کمی در امان بمانند. «در یک کشور دموکراتیک، در مدت سه سال، می‌تواند یک رئیس‌جمهور جدید وجود داشته باشد و همه چیز تغییر کند. بنابراین ما روی آن کار می کنیم، اما هیچ ایده جادویی واقعی وجود ندارد».