تفاوت عصر پیامبر با روزگار ما

هرچه انسان، نوشته ها و گفته های او را در مجلس شورای ملی و موارد دیگر می نگرد، در این باره بیشتر تعجب می کند. البته که کسی از اشتباه مصون نیست، اما اینجا بحث بر سر درک حقیقت نظام سیاسی جدید پذیرفته شده عالم است. مدرس، مشروطه را با تمام وجود درک کرد و پذیرفت و از آن دفاع کرد و بر اساس آن برابر استبداد هم ایستاد. تحلیل زیر یکی از نکات مهم در تفکر اوست.

مدرس در مجلس چهارم می گوید:

حاکم و سائس یک جمعیت، باید از مال آن جمعیت، آن جمعیت را اداره کند، و جامع اداره کردنش در تحت این دو کلمه است: تعمیر البلاد، تأمین العباد. البته هم تعمیر بلاد مخارج مالی دارد و هم تأمین عباد محتاج به خرج مال است....

این سائس و حاکم یک مرتبه مبعوث و منصوب از حانب خداست، و در این صورت باید از روی کتابی که خداوند برای او فرستاده رفتار کند، ولی امروزه این خارج از موضوع ماست، و البته دستور از برای آن حاکم و سائس که منصوب از جانب خدا است، همان کتاب آسمانی است.

یک مرتبه مثل زمان ما که این طور پیش آمده است، آن حاکم و سائس منصوب از جانب ملت است، در این صورت وظیفه او اجرای دستوری است که ملت به او می دهد، و هر دستوری از تعمیر بلاد و تأمین عباد این ملت، یعنی ... موکلین به آن وکیل می دهند، باید رفتار کند، و آن همین است که شما اسمش را قانون اساسی می گذارید. قانون اساسی دستوری [است] که ملت به آن شخص می دهد، و آن حاکم و سائس، اگر بر طبق آن عمل نکرد، ظالم و متعدی و لازم الدفع است، به واسطه این که وقتی در کار یک شخصی بدون اجازه او دخالت کند، ظالم و غاصب و متعدی و سارق است. پس دستوری که ملت به اداره کنندگان داده، همین قانون اساسی است. (مدرس در پنج دوره تقنینیه، ج ۱، ص ۳۱۶). (جلسه ۱۳۰ مجلس شورای ملی، سنبله ۱۳۰۱).

نگاه سید حسن مدرس در تفاوت زمان پیامبر (ص) و زمان حال، نگاه شگفتی است. البته هر کسی ممکن است از آن تفسیری داشته باشد، اما مدرس، به هر حال روی این تفاوت انگشت می نهد.