اپراتورها در گرداب فیلترینگ/ نامه عجیب رایتل
از کسب‌وکارهای خرد تا صنایع بزرگ
کسب‌وکارهای خرد اینستاگرامی و استارت‌آپ‌ها، نخستین قربانیان محدودیت‌های اینترنتی چند ماه اخیر بودند. به‌طوری که با فیلتر شدن اینستاگرام در هفته‌های ابتدایی، بخش اعظم کسب‌وکارهایی که بر این بستر فعالیت می‌کردند به حالت تعطیل درآمدند و تولید محتوای تجاری توسط آنها بیش از ۹۰ درصد افت کرد. این درحالی است که مرکز ملی فضای مجازی در ماه اخیر، اندازه بازار تجاری این پلتفرم را بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان در سال برآورد کرده بود. حالا و با گذشت بیش از دو ماه از تداوم این محدودیت‌ها مشخص شده است که زیان اقتصادی ایجاد شده از این شرایط، محدود به کسب‌وکارهای خرد و استارت‌آپی نیست و حتی صنایع بزرگ‌تر نیز با پیامدهای اقتصادی ناشی از این اختلالات دست‌وپنجه نرم می‌کنند. یک ماه بعد از شروع اختلالات اینترنتی، انتشار صورت‌های مالی شماری از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی اعم از ثابت و همراه، نشان داد که حتی این شرکت‌های بزرگ نیز از آفات اقتصادی این محدودیت‌ها در امان نبوده و افت قابل‌توجهی را در درآمدهای خود مشاهده کرده‌اند. طبق اطلاعات درج شده در کدال، درآمد همراه اول در آبان‌ماه بیش از ۱۹۲ میلیارد تومان کاهش داشته و مجموع زیان این اپراتور طی این دو ماه(از آغاز محدودیت‌ها) بیش از ۹۳۶ میلیارد تومان برآورد شده است. گزارش‌های دیگری نیز که از صورت‌های مالی مهر ماه آسیاتک -به عنوان یکی از سرویس‌دهندگان بزرگ اینترنت ثابت- منتشر شده بود، افتی حدودا ۱۶ درصدی را در درآمدهای این شرکت نسبت سه ماهه تابستان نشان می‌داد. به تازگی نیز شرکت رایتل، یکی دیگر از سرویس‌دهندگان ارتباطی کشور، به جمع متضرران این محدودیت‌ها پیوسته و از ادامه شرایط با وضع موجود بیمناک است. از همان روزهای ابتدایی اعمال محدودیت‌های اینترنتی گسترده، نت‌بلاکس -سازمان غیر دولتی ناظر بر اینترنت در جهان- نسبت به زیان اقتصادی قابل توجه این محدودیت‌ها هشدار داد؛ این سازمان برآورد کرده بود که زیان اقتصادی ناشی از قطعی اینترنت ایران در هر ساعت به بیش از یک و نیم میلیون دلار برسد.
نامه عجیب رایتل
تصاویری که به تازگی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده - و گفته می‌شود احتمالا در نتیجه اقدامات یک گروه هکری درز پیدا کرده است- نشان می‌دهد که حدود یک ماه پیش، مدیرعامل رایتل نیز در نامه‌ای به وزیر ارتباطات، از وضع موجود گلایه کرده و نسبت به احتمال ورشکستگی این شرکت هشدار داده است. یاسر رضاخواه در این نامه اعلام کرده که قطع خدمات ارتباطی و سرویس اینترنت بین‌الملل طی هفته‌های اخیر باعث کاهش ۱۴ میلیارد ریالی درآمد روزانه رایتل شده و طی ۲۱ روز، حدود ۳۰۲ میلیارد ریال از درآمد این اپراتور همراه از دست رفته است. وی تاکید کرده است که در صورت ادامه شرایط فعلی احتمالا این اپراتور مجبور به خروج از بازار ارتباطی کشور خواهد شد. رضاخواه در این نامه از دولت خواسته تا در راستای حمایت از این شرکت و جبران زیان ناشی از محدودیت‌های اینترنتی اقدام کند. مدیرعامل رایتل در نامه خود به عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات با اشاره به اختلال در اینترنت و محدودیت در دسترسی به اینترنت بین‌الملل که از ۳۰ شهریور ماه روی اپراتورهای همراه کشور اعمال شده، نوشته است: «طی چند هفته گذشته منابع و درآمدهای مالی این شرکت در ایام قطعی سرویس اینترنت و نیز اعمال محدودیت‌های دیگر به‌طور چشمگیری کاهش یافته است به‌طوری که اعمال محدودیت در پهنای باند اینترنت از ۳۰ شهریور ماه ۱۴۰۱ موجب افت مصرف مشترکان و به تبع آن کاهش ترافیک سرویس دیتا تا ۵۰ درصد در حالت عادی شده است و ترافیک روزانه شبکه رایتل از حدود ۱۵۰۰ ترابایت در ابتدای شهریور ماه سال جاری به کمتر از ۷۰۰ ترابایت در اوایل مهرماه کاهش یافته است.» در این نامه تاکید شده است: «در نتیجه اعمال محدودیت مذکور و افت مصرف و کاهش ترافیک دیتا طی هفته‌های اخیر عملا نیمی از ظرفیت شبکه سرویس دیتای شرکت خدمات ارتباطی رایتل و بالطبع سهم درآمدی سرویس مذکور از منابع درآمدی مربوطه که در حدود ۸۶ درصد درآمد رایتل را شامل می‌شود تحت الشعاع قرار گرفته است که این امر در نهایت منجر به حرکت به سمت خروج اجباری این اپراتور از بازار ارتباطی کشور و نیز اتلاف منابع و سرمایه‌گذاری‌های گسترده انجام شده از سوی شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی به عنوان سهامدار بیش از ۴۰ میلیون بیمه‌گذار می‌شود.»
رضاخواه در نامه خود با اشاره به همکاری‌هایی که این اپراتور با نهادهای امنیتی و همچنین رگولاتوری این حوزه انجام داده، تاکید کرده است که تداوم وضعیت یا عدم جبران هزینه‌های مالی و تجاری منجر به ورشکستگی این شرکت و نیز وارد آمدن زیان مالی گسترده و غیرقابل جبران به سهامداران آن خواهد شد و در نهایت امکان ایفای تعهدات مالی و توسعه‌ای شبکه وجود نخواهد داشت و این اپراتور دیگر قادر به سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها و حوزه‌های نوین کسب‌و‌کار ارتباطی در کشور نخواهد بود. با این همه اما مدیرعامل رایتل اخیرا در گفت‌وگویی با «پیوست» اظهار کرده که این نامه در آبان ماه و با توجه به شرایط آن روزها نوشته شده و اکنون بخش قابل‌توجهی از مصرف پهنای باند و به تبع آن درآمدهای این شرکت بازگشته است. رضاخواه در پاسخ به این سوال که آیا وزارت ارتباطات در خصوص جبران ضرر و زیان این اپراتور اقدامی انجام داده نیز عنوان کرده است: «تاکنون اقدامی از سوی دولت در این خصوص صورت نگرفته، اما وزارت ارتباطات اعلام کرد که در حال بررسی موضوع است.»
اگرچه دولت در هفته‌های اخیر با مانور رسانه‌ای گسترده، از برنامه‌های خود برای جبران زیان مالی کسب‌وکارها خبر داده؛ اما کارشناسان امید چندانی به باز شدن این گره ندارند. آنها معتقدند که بسته حمایتی تعریف شده توان فنی لازم برای جبران خسارت کسب‌وکارها را ندارد و در شرایطی که خود دولت با کسری بودجه دست‌وپنجه نرم می‌کند، بعید است بتواند دست‌گیر این کسب‌وکارهای زیان‌دیده باشد.
