3 عامل خروج مذاکرات هسته‌ای از مسیر توافق/برجام غرق می‌شود؟

شور و شوق در تل‌آویو

ویدئویی که هفته گذشته از جو بایدن - رئیس‌جمهور آمریکا - منتشر شد، در اسرائیل هیجان زیادی ایجاد کرد. بر اساس این ویدئو که تاریخ آن به سوم نوامبر (یک ماه‌ و نیم قبل) بازمی‌گردد، بایدن در پاسخ به یک فرد معترض به برجام گفت: «این [برجام] مرده است، اما ما آن را اعلام نمی‌کنیم».

نفتالی بنت - نخست‌وزیر سابق اسرائیل - به سرعت تلاش کرد اعتبار سقوط این توافق را به حساب خودش واریز کند. او در توییتی نوشت: «بی‌سروصدا و عاقلانه، از طریق یک‌سری اقدامات دیپلماتیک و دیگر اقدامات، ما موفق شدیم بدون ایجاد شکاف با آمریکا، بازگشت به توافق هسته‌ای را متوقف کنیم».

بنت که در ماه‌های ابتدایی دولت بایدن در سمت نخست‌وزیری اسرائیل بود، ادعا کرده که سیاست کابینه او نه‌تنها توافق هسته‌ای را خنثی کرد، بلکه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را از طریق ضربه زدن به معماران آن در خاک ایران تضعیف کرد. وی با اشاره جدی به رویارویی بنیامین نتانیاهو با دولت باراک اوباما بر سر توافق اولیه ایران در سال 2015 که به روابط آمریکا و اسرائیل آسیب زد اما نتوانست به هدف خود دست یابد، ادامه داد: «امیدوارم کابینه جدید این مسیر را ادامه دهد».

اوراق توافق برجام آماده چاپ بود اما...

اظهارات اخیر بایدن در تضاد با ارزیابی‌های سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل است که همین چند ماه پیش به مقامات تصمیم‌گیر در اسرائیل اطلاع دادند که تنها موضوع باقی‌مانده برای توافق با ایران زمان آن است، زیرا هر دو طرف مصمم به انجام آن هستند. دیوید بارنیا - رئیس موساد - که یک کمپین عمومی بسیار غیرمعمول را علیه چنین نتیجه‌ای رهبری کرد، و با توبیخ جانشین بنت یعنی یائیر لاپید مواجه شد، حتی در ماه سپتامبر یک‌سری از جلسات سطح بالا را در واشنگتن آغاز کرد که به عنوان یک پیشنهاد لحظه آخری برای معکوس کردن یک توافق به ظاهر قریب‌الوقوع توصیف شد.

با نگاه به گذشته، بارنیا و دیگر مقامات ارشد همچنان بر ارزیابی آن زمان خود مصر هستند و تاکید می‌کنند که توافق با تهران تا لحظه آخر به عنوان یک توافق انجام‌شده محسوب می‌شد. یکی از مقامات ارشد موساد که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفته: «اوراق متن توافق هم آماده چاپ برای امضا بود. برای هر دو طرف واضح بود که این اتفاق می‌افتد. هیچ‌کس شک نداشت و رفتار آن‌ها اینگونه بود».

چرا توافق از مسیر خارج شد؟

پس از آنکه ایران و ایالات متحده تصمیمات استراتژیک خود را برای احیای برجام اتخاذ کردند، چه چیزی این توافق را از مسیر خارج کرد؟ به گفته مقامات اطلاعاتی اسرائیل، سه عامل در این نتیجه شکل گرفته است.

اولین مورد، آغاز اعتراضات در ایران بود. به ادعای یکی از  مقامات دیپلماتیک به المانیتور زمانی که اخبار و تصاویر این ماجرا منتشر شد برای دولت دموکرات توافق با تهران بسیار سخت شد. در واقع در اسرائیل باور بر این است که آشفته‌تر شدن فضای داخلی در ایران، چشم‌انداز تکمیل توافق هسته‌ای را کاهش می‌دهد.

در واقع در میان غربی‌ها این پندار به وجود آمد که دستیابی به توافق به معنای قربانی کردن ارزش‌های دموکراتیک است و در آمریکا به شدت به چشم‌انداز دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای ماه نوامبر آسیب وارد می‌کند.

در حالی که جمهوری اسلامی مداخله در جنگ اوکراین را رد کرده است، از نگاه اسرائیلی‌ها، عامل دوم در فروپاشی توافق هسته‌ای، همکاری نظامی غیرمنتظره [ادعایی] ماه‌های اخیر بین مسکو و تهران بود. یک منبع ارشد اطلاعاتی اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «بایدن به سادگی نمی‌توانست از این ماجرا چشم‌پوشی کند. وقتی چشم جهان به جنگ اوکراین است و تمام غرب در تلاش برای جلوگیری از حمله روسیه بسیج شده، نمی‌توان با طرف همکار آن‌ها قرارداد امضا کنید».

در حال حاضر، نگرانی اسرائیل از همکاری تهران و مسکو به موضوع هسته‌ای محدود نمی‌شود. به ادعای آن‌ها این محور جدید و غافلگیرکننده [ادعایی] می‌تواند اسرائیل را با مشکلات سخت و غیرمنتظره‌ای مواجه کند. سپهبد «گادی آیزنکوت» - رئیس سابق نیروهای دفاعی اسرائیل و عضو فعلی ائتلاف وحدت ملی در کنست - این هفته به المانیتور گفت که تشدید همکاری‌های مسکو و تهران می‌تواند بر جبهه علیه اسرائیل، بر اعتماد به نفس ایران و بر توانایی‌های نظامی و مجموعه تسلیحات موجود در زرادخانه‌های آن تأثیر بگذارد. او گفت: «این یک تحول نگران‌کننده برای ما است. ما باید از پیامدهای مختلف آن آگاه باشیم».

سومین عاملی که اسرائیل سقوط توافق هسته‌ای را به آن نسبت می‌دهد، ادامه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران است که واکنش غیرمنتظره‌ای را در غرب برانگیخت.

یک منبع اطلاعاتی ارشد اسرائیل به المانیتور گفته مجموعه این عوامل، امضای توافق را غیرممکن کرد.

توافقی در حال غرق شدن

طی هفته‌های مهمی که به نظر می‌رسید مذاکرات با ایران به نتیجه می‌رسید، بارنیا صریح بود و به مقامات آمریکایی گفت که می‌داند آنها قبلاً تصمیم خود را برای امضای قرارداد تصمیم گرفته‌اند، اما خطاب به آن‌ها مدعی شد که اطلاعات جدیدی را در اختیار آن‌ها می‌گذارد. به ادعای منابع اسرائیلی، آمریکایی‌ها در حالی این گزارش‌ها را دریافت کردند که شاهد تحولات فوق هم بودند. آنها می‌گویند توافق در حال غرق شدن است و بعید به نظر می‌رسد که به این زودی‌ها دوباره ظاهر شود.

با این حال، این ماجرا به سختی یک پیروزی برای اسرائیل محسوب می‌شود. برنامه موشکی و سرعت برنامه هسته‌ای ایران همچنان مایه نگرانی تل‌آویو است. نتانیاهو در حال تشکیل افراطی‌ترین کابینه در تاریخ اسرائیل است و خطرِ از دست دادنِ میزان قابل توجهی از حمایت بین‌المللی را پیش روی خود می‌بیند.

در همین حال، در ایالات متحده، دموکرات‌ها منتظر انتخابات ریاست جمهوری 2024 هستند. این تحولات برای اسرائیل و بویژه برای نتانیاهو که موضوع ایران را به محور اصلی دستور کار خود تبدیل کرده است، نشانه خوبی ندارد. بدون توافق با قدرت‌های جهانی، برنامه هسته‌ای ایران همچنان مایه نگرانی اسرائیل خواهد بود.