بازگشت آمریکایی ها به خاورمیانه/ برجام هنوز نمرده!
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، سالی که گذشت، جهان روزگار پر آشوبی را از سرگذراند. از شدت گرفتن جنگ در اوکراین تا تنش بی‌سابقه در روابط دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا که طنین لرزه بر پایه‌های جهان تک قطبی را تداعی کرد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیز که در این سال چالش‌های کم‌سابقه‌ای را از سر گذراند و تنش‌های فزاینده‌ای را با غرب تجربه کرد، در پایان سال با مدیریت بخشی از بحران‌ها توانست ورق روندهای خطرناکی را برگرداند. اکوایران در سلسله یادداشت‌هایی مروری داشته بر حوادث ماهانه سال خورشیدی که از پشت سر گذشته شد.
بال‌های آزادی در اوکراین به پرواز در می‌آیند؟
در میانه زمستان، دولت‌های غربی با کنار گذاشتن تردیدهای خود، شروع به ارسال تسلیحات سنگین برای اوکراین کردند. حتی دولت آلمان که بیش از بقیه دولت‌های بزرگ غربی محافظه‌کاری در پیش گرفته بود، در برابر وعده واشنگتن برای ارسال تانک‌های آبرامز، با ارسال تانک‌های حیاتی آبرامز موافقت کرد. بدین ترتیب، با شدت گرفتن جریان تسلیحات به اوکراین، مسکو نیز بر شدت حملات خود افزود تا پیش از رسیدن این ادوات بر گستره متصرفات خود بیافزاید.
نتیجه این استراتژی افزایش تلفات در طرف جبهه و دستاوردهای سرزمینی کوچک برای طرفین بود -به گونه‌ای که دولت اوکراین ادعا کرد به طور متوسط، در ماه فوریه روزانه ۸۲۴ سرباز روسیه‌ای در اوکراین کشته شده‌اند. روسیه که برای ماه‌ها در کسب پیروزی در میدان نبرد ناکام مانده بود، پس از تصرف شهر کوچک سولدار تلاش داشت آن را یک پیروزی بزرگ جلوه دهد و با تمرکز بر اشغال شهر باخموت تلاش داشت سناریوی مشابهی را تکرار کند.
از سوی دیگر رسانه‌های غربی با انتشار گزارشی ادعا کردند دولت بایدن با داشتن مدارکی چین را متهم کرده که برخی شرکت‌های دولتی این کشور به جنگ روسیه در اوکراین کمک می‌کنند. اتهامی که در صورت اثبات آن، جنگ را وارد مرحله تازه‌ای می‌کند. استراتژی ایالات متحده در مسئله اوکراین تا حدی بر انزوای دولت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و تلاش برای خفه‌کردن اقتصادش و ضربه‌زدن به کارزار جنگی در اوکراین است. افزایش حمایت‌های چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان می‌تواند به شکل قابل توجهی این استراتژی را با مشکل مواجه کند.
در نیمه زمستان هم ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهوری اوکراین، برای دومین بار از کشور خارج شده و با حضور در انگلستان و فرانسه، ضمن دیدار با روسای این دولت‌ها، در پارلمان این کشورها سخنرانی کرد. زلسنکی در این سفر تلاش کرد تا از بی‌میلی متحدان برای ارسال جت‌های پیشرفته بکاهد. نگرانی غربی‌ها به دلیل پیچیدگی کارکردن با این هواپیماها بوده و از تشدید جنگ نیز هراس داشتند. بریتانیا بارها اعلام کرده بود ارسال هواپیماهای جنگی بریتانیا به اوکراین عملی نیست. اما در یک چرخش قابل توجه در استانه سفر زلنسکی گفت که به طور جدی این موضوع را بررسی کرده و در مورد آن با متحدان گفتگو می‌کند. ماکرون نیز گفت که فرانسه طرح ارسال جت‌های جنگنده را رد نکرده اما شروطی دارد؛ از جمله عدم تشدید تنش‌ها، استفاده‌نکردن از این هواپیماها برای حمله به خاک روسیه و تضعیف‌نشدن ارتش فرانسه. کنفرانس امنیتی مونیخ هم در این ماه با سخنان زلنسکی آغاز به کار کرد که در آن خواستار سرعت گرفتن تلاش‌ها برای کمک به اوکراین شد و گفت: «ما باید عجله کنیم. ما به افزایش سرعت در توافق‌ها و تحویل تجهیزات نیاز داریم تا جلوی روسیه را بگیریم. مسئله فقط این نیست که اوکراین باید ببرد. مسئله این است که جالوت باید ببازد و هیچ جایگزینی به جز پیروزی اوکراین در این جنگ وجود ندارد.»
بزرگترین چالش ژئوپلیتیکی
در بهمن‌ماه روابط میان اقتصادهای اول و دوم دنیا به شکل چشمگیری رو به تیرگی نهاد. اگر چه در طی کنفرانس امنیتی مونیخ، کاملا هریس، معاون رئیس‌جمهور و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده نسبت به کمک‌های احتمالی چین به روسیه طی جنگ اوکراین هشدار دادند و ویلیام برنز، مدیر سیا در سخنرانی خود در دانشگاه جورج تاون واشنگتن چین را «بزرگترین چالش ژئوپلیتیکی» خواند که در حال حاضر ایالات متحده با آن مواجه است، اما کشف پرواز بالون‌های جاسوسی چینی بر فراز خاک آمریکا برای چند هفته بر روابط دو کشور سایه انداخت، به گونه‌ای که بلینکن سفر خود به پکن را لغو کرد.
بازگشت به خاورمیانه
در رویدادی کم‌سابقه، همزمان با افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب، طی این ماه آمریکا و اسرائیل دو رزمایش مشترک برگزار کردند. رزمایش «جونیپر اوک ۲۳.۲»، با مشارکت ۶۴۰۰ پرسنل آمریکایی و ۱۱۰۰ نیروی دفاع ملی اسرائیل و حضور چهار بمب‌افکن یواس‌بی ۵۲ با قابلیت حمل بمب اتمی، جنگنده‌های اف ۳۵، اف ۱۵ و اف ۱۸ و گروه ضربتی ناو هواپیمابر به جلوداری کشتی یواس‌اس جورج اچ. دبلیو. بوش و ۱۴۲ هواپیما و ۱۲ کشتی اسرائیلی و آمریکایی برگزار شد. این نمایش بی‌سابقه قدرت در حالی رخ داد که بیش از دو سال تلاش دیپلماتیک دولت بایدن برای مذاکره در مورد بازگشت متقابل به توافق ۲۰۱۵ اتمی ایران، ناکام مانده بود. مایکل کوریلا، فرمانده نیروهای ایالات متحده در خاورمیانه، در این رابطه گفت: «این یک تمرین مشترک همه‌جانبه برای بهبود همکاری‌ها در زمین، هوا، دریا، فضا، فضای سایبری بوده تا توانایی‌مان برای پاسخگویی به خطرات احتمالی افزایش یابد». او مدعی شده: «ما متعهد به تقویت روابط نظامی در سراسر منطقه هستیم». به فاصله کوتاهی رزمایش «جونیپر فالکون» هم با تمرکز بر سناریوهای دفاع هوایی، سایبری، لجستیک و اطلاعات متمرکز برگزار شد.
آمریکایی‌ها در این ماه حضور پررنگی در خاورمیانه داشتند که به نوعی تلاش برای افزایش فشارها به ایران از آن تعبیر شد. از سویی رابرت مالی با حضور در کشورهای خلیج فارس به رایزنی در این زمینه پرداخت که در نهایت کارگروه مشترک آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس در پایان نشست خود با انتشار بیانیه‌ای به تکرار اتهامات خود علیه جمهوری اسلامی پرداختند. برایان نلسون، معاون امور مبارزه با تروریسم و اطلاعات مالی وزیر خزانه‌داری آمریکا هم برای اجرای تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی و روسیه به منطقه سفر کرد.
درگیری‌ها در سرزمین‌های اشغالی با قدرت گرفتن کابینه راست افراطی در اسرائیل نیز شدت گرفت. این در حالی بود که در خود اسرائیل هم جنجال بر سر اصلاحات قضایی پیشنهادی نتانیاهو، بر آتش اختلافات داخلی افزوده بود و مخالفان همچنان شنبه‌ها در شهرهای بزرگ اقدام به برگزاری تجمعات بزرگ می‌کردند، به گونه‌ای که اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهوری اسرائیل هشدار داد که این رژیم در آستانه فروپاشی قانون اساسی و ساختار اجتماعی است. در بحبوحه این وقایع یک نفتکش اسرائیلی در آب‌های دریای عرب، مورد حمله پهپادهای انتحاری و قایق‌های تندرو قرار گرفت.
کار کارِ اسرائیل است
به نظر می‌رسید با نزدیک شدن به پایان سال، اوضاع دیپلماسی برای تهران روز به روز در حال وخیم‌تر شدن است. در هفته اول بهمن ماه حمله یک فرد مسلح به سفارت آذربایجان در تهران، جمهوری اسلامی را با دردسر و تنش ناخواسته ای مواجه کرد. اگر چه فرد مهاجم به صراحت از انگیزه‌های شخصی خود سخن گفت، با این حال در واکنش به این مسئله باکو با تخلیه محل سفارتخانه اقدام به تعطیلی سفارت خود در تهران کرد. دولت آذربایجان هم ضمن تروریستی خواندن این غائله، خواستار پاسخگویی تهران در این زمینه شد. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان هم در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ ادعا کرد که «تشکیلات ایران» پشت حمله مسلحانه به سفارت کشورش در تهران بوده است.
در حادثه‌ای دیگر، یکی از تاسیسات وابسته به وزارت دفاع جمهوری اسلامی در اصفهان مورد حمله پهپادی قرار گرفت. این حمله در بحبوحه تشدید تنش‌های ایران با اسرائیل به وقوع پیوست و به رغم گمانه‌زنی‌های اولیه رسانه‌های غربی، نهادهای امنیتی اسرائیل را به عنوان عامل این حادثه اعلام کردند. این انفجار در شرایطی صورت گرفت که آنتونی بلینکن رهسپار سرزمین‌های اشغالی شده بود.
برجام هنوز نمرده!
در این شرایط، اتحادیه اروپا تحریم‌های جدیدتری را علیه مقام‌ها و نهادهای ایرانی اعمال کرد.. با این حال، شوری اروپا از تروریستی نامیدن سپاه پاسداران خودداری کرد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی این اتحادیه در این زمینه یادآور شد که «این مسئله‌ای است که بدون حکم دادگاه نمی‌توان در مورد آن تصمیم گرفت» و افزود: «نمی توانید بگویید چون شما را دوست ندارم، پس شما را تروریست می‌دانم». بورل همچنین متذکر شد که در صورت تروریستی نامیدن سپاه، برجام نابود می‌شود.
با این حال، به رغم آن‌که بورل در این زمان اعتقاد داشت برجام هنوز نمرده، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید داشت که واشنگتن به دنبال بازگرداندن برجام به روی میز نیست و مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن اذعان به این‌که «توافق هسته‌ای ایران اکنون یک پوسته خالی است» اعتراف کرد که «سخت است بگوئیم برجام زنده است یا مرده»! با این حال گروسی در جلسه با یکی از کمیته‌های پارلمان اروپا در بروکسل ادعا کرد ایران مواد کافی برای «چند سلاح هسته‌ای» جمع‌آوری کرده است. با این حال جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید بار دیگر گفت که تمرکز واشنگتن در حال حاضر روی وضعیت ناآرامی‌ها در ایران است نه مذاکرات هسته‌ای. او همچنین مدعی شد که ایران، مذاکرات هسته ای را را جدی نگرفته و بازگشت به برجام در آینده نزدیک محتمل نیست.
