تعامل با شرق، برگ برنده ای برای ایران است؟

به گزارش اقتصادنیوز ، این دعوت به دنبال عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) انجام شده و از منظر تهران به عنوان «توسعه تاریخی» و «موفقیت استراتژیک» یاد می شود آن هم در شرایطی که این کشوربه واسطه به بن رسیدن مذاکرات هسته ای و همکاری ادعایی با روسیه در جنگ اوکراین در انزوا قرار دارد.

چرایی برجسته شدن نگاه به شرق

رهبران ایران براین باورند که نظم بین‌المللی آینده بر فعل و انفعال های آسیا متمرکز خواهد شد و نظم هژمونیک به رهبری آمریکا رو به زوال است. در همین راستا ایران با پیوستن به سازمان هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس به شکلی ضمنی تاکید دارد که با انزوای تحمیل شده از سوی آمریکا و اروپا مقابله خواهد کرد و نیازی به تعامل دیپلماتیک با غرب در باب برنامه هسته ای یا سایر موضوعات ندارد. آنگونه که استیموسن نوشته،شکی نیست که عضویت در بریکس و سازمان همکاری شانگهای باعث شده تا حامیان «نگاه به غرب» در ساختار تصمیم گیری سیاست خارجی ایران در موضع ضعف قرار بگیرند.

اگرچه رویکرد «نگاه به شرق» یک دهه پیش نیز در عرصه تصمیم گیری ها و تصمیم سازی های سیاست خارجی ایران در اولویت قرار داشت، اما از زمان انتخاب ابراهیم رئیسی در سال 2021 چنین نگرشی به شکل قابل توجهی برجسته شده است گروهی از تحلیلگران درباره چرایی تغییر نسبی موضع ایران مدعی اند که هدف از اجرایی کردن نگاه به شرق عبارتند از خواست دولت ایران برای نزدیکی بیشتر به چین و روسیه است؛ دو بازیگری که به سان تهران رویاروی غرب قرار دارند و از منظر داخلی درگیر چالش مشابهی هستند، علاوه بر این به ادعای گروهی دیگر توسل بدین نگاه تلاشی است برای تضعیف جایگاه حامیان نگاه به غرب.در همین راستا مخالف نزدیکی ایران به غرب، تلاش‌های دولت های پیشین را «دیپلماسی التماس‌آمیز» نامیده‌اند.

تقابل دو دیدگاه

حامیان پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای بر این باورند که ایران می تواند تجارت با اعضای این بلوک را افزایش دهد، حتی اگر در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) قرار گیرد. طبق منشور شانگهای، اعضای این نهاد نباید تحت فصل هفت منشور سازمان ملل باشند و تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی تلقی شوند.از منظر دیگر با توجه به این گزاره که گروهی از اعضای بریکس به دنبال اجرایی کردن پروژه دلارزدایی هستند و ایران نیز به واسطه تحریم های آمریکا از هرگونه طرحی جهت پایان دادن به هژمونی دلار و سلطه اش بر بازار حمایت می کند، این هم صدایی قابل توجیه است. هرچند موضوع تشکیل ارز جدید بریکس در دستور کار نشست ژوهانسبورگ مطرح نشد.

این تصور که نظم تحت رهبری غرب رو به افول است در درون ساختار سیاسی ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته. علی شمخانی، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی ایران و علی اکبر صالحی، وزیر خارجه سابق و مذاکره کننده هسته ای گفته اند که هنوز نظم جدیدی ایجاد نشده و ایران باید سیاست خارجی خود را بر این اساس تنظیم کند. با این همه گروهی از محافظه کاران به گونه ای رفتار می کنند که گویی نظم جدید از قبل وجود دارد . از منظر این گروه سازمان هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس به عنوان اهرم فشاری در اختیار ایران جهت رویارویی با غرب لحاظ می شوند. با این حال، اعضای بانفوذ این گروه ها به دنبال چنین رویارویی نیستند. برای مثال، بیانیه اخیر بریکس بر اهمیت احیای برجام تاکید کرد.

در عین حال، پذیرش ایران در بریکس، در کنار رقبایش یعنی عربستان و امارات، فرصت را برای تنش زدایی در منطقه هموار خواهد کرد.چین که اخیرا برای احیای روابط ایران و عربستان نقش میانجی را ایفا کرد فعلا به واسطه بریکس به دنبال گسترش نفوذ قدرت خود در سراسر جهان است. روسیه نیز بریکس را ابزار رقابت ژئوپلیتیکی و وسیله ای برای افزایش وزن خود در جنگ سرد جدید با غرب می داند. با این حال، هند که به همراه استرالیا و ژاپن با ایالات متحده همسو است و با غرب تجارت می کند، بریکس را بلوک ضدغربی نمی بیند. مواضع نارندرا مودی، نخست وزیر هند در نشست ژوهانسبورگ حاکی از آن است که هند این سازمان را وسیله ای برای توسعه بیشتر خود از طریق شبکه های اقتصادی می داند.با توجه به درهم تنیدگی اقتصادی و سیاسی اعضای بریکس (به جز روسیه) با غرب و نظم مستقر جهانی، ایران نمی تواند به واسطه عضویتش در بریکس منافع اقتصادی اش را تامین کند. همچنین انتظار اینکه این سازمان به دنبال رویارویی با نظم لیبرال برود ، نیز واقع بینانه به نظر نمی‌رسد.