واشنگتن طرح ابتکاری مسکو و پکن را خنثی‌کرد!/ آسیا مرکزی، قبرستان چین و روسیه می شود؟

جهان در آستانه رقابت‌های قدرت‌های بزرگقرار دارد، حمله به اوکراین، جنگ در خاورمیانه و ماجراجویی احتمالی جمهوری خلق چین در تایوان تهدیدهایی بزرگ برای جهان است، آن هم در شرایطی که کسری بودجه و نگرانی‌های فوری امنیتی داخلی در امتداد مرز جنوبی آمریکا، ایالات متحده را تحت فشار قرار داده است.

سازناکوک چین و روسیه در خفا

گروهی از تحلیلگران بر این باورند که ایالات متحده می بایست فرصت هایی را کاشت بذر تفرقه بین مسکو و پکن ایجاد کند – دو بازیگری که پیش از حمله به مسکو به کی یف، روابطشان را بدون محدودیت توصیف کرده اند. در همین راستا تکیه بر جمهوری‌های شوروی سابق در آسیای مرکزی، هم مرز با چین و روسیه، ممکن است چنین فرصتی را در اختیار واشنگتن قرار دهد.هرچند تقدم تاریخی تضاد منافع قدرت های بزرگ در آسیای مرکزی گزاره ای غیر قابل انکار است. چین در حال رشد، پنج جمهوری آسیای مرکزی –بازیگرانی چون ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان - را کلید تولد دوباره جاده ابریشم باستانی طرح کمربند و جاده می داند. اتصال چین به بازارهای اروپایی از طریق کریدورهای زمینی نگرانی های پکن در باب خنثی شدن طرح های دریایی اش توسط ناوگان اقیانوس آرام ایالات متحده را کاهش می دهد. مسکو که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هرگز تسلیم واشنگتن نشد، طبیعتا در این فضای ژئوپلتیکی در برابر چین هم تسلیم نمی شود.

آنگونه که نشنال اینترست نوشته، مسکو و پکن توسعه منطقه را در دو جهت متفاوت برآورد می کنند. چین سازمان همکاری شانگهای، طرح کمربند جاده، و سرمایه گذاری ملی خود در انرژی و معدن را ترویج می کند. پکن آسیای مرکزی را منبع مواد معدنی، هیدروکربن ها، کشاورزی و ارتباط با بازارهای غرب خود می داند. این کشور ثبات در آسیای مرکزی را به واسطه نزدیکی این کشورها به سین کیانگ در اولویت قرار داده است.همزمان مسکو نیز این منطقه را به عنوان حوزه نفوذش تعریف کرده است. این بازیگر با توسل به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) که اتحادیه اروپای نامطلوب است، استفاده می‌کند تا بازارهای خود را به قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان، اعضای EEU مرتبط کند. فقدان کنترل دربر این نهاد و مرز طولانی روسیه با قزاقستان به مسکو این امکان را داده که از تحریم های ایالات متحده و اروپا فرار کند.

دلایل تقویت محور مسکو- پکن

مسکو همچنین رهبری سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) را برعهده دارد، که عضویت آن منعکس کننده نقش برجسته اتحادیه اقتصادی اورسیا به علاوه تاجیکستان است. به سان پیمان ورشو اتحاد جماهیر شوروی، سازمان پیمان امنیت جمعی فقط نیروهای خود را به کشورهای عضو اعزام می کند، سال 2022، مسکو برای خاموش کردن اعتراض ها، نیروها را راهی قزاقستان کرد؛ فعلی که خشم پکن را برانگیخت. ناظران می گویند، پکن آینده منطقه را ترسیم خواهد کرد، در حالی که مسکو روابط تاریخی و شخصی با این جغرافیا دارد. با این حال، جلوگیری از نفوذ واشنگتن باعث شده است روسیه و چین اختلاف هایشان را در خفا نگاه داشته و منافع شان را در آسیای مرکزی هماهنگ کنند. بدون واشنگتن، چین و روسیه به جای قرار گرفتن پشت یک میز مذاکره، در مقابل یکدیگر قرار می گرفتند.

مدل رهبری اقتدارگرا برای روسای جمهوری آسیای مرکزی جذاب است و توسط شی و پوتین تقویت می شود. علیرغم ذخایر انرژی در سطح جهانی در حوضه دریای خزر، ذخایر انرژی ترکمنستان و قزاقستان مانند آذربایجان دارای خطوط لوله ای نیستند که به بازارهای اروپایی راه یابد. با وجود سال ها لابی توسط دولت های جمهوری خواه و دموکرات آمریکا، گاز ترکمنستان از شرق به چین می رسد. نفت قزاقستان نیز به‌جای عبور از دریای خزر به سمت بازارهای اروپایی، از طریق روسیه به شمال می‌رود. از آنجایی که تقاضا برای هیدروکربن ها در چین رشد می کند و انرژی های تجدیدپذیر جایگزین عرضه انرژی اروپا می گردد، این ذخایر هرگز بازار، سرمایه و رهبری سیاسی مورد نیاز برای خط لوله ترانس خزر از ساحل شرقی تا باکو در غرب خزر را پیدا نمی کنند.

خیز واشنگتن برای نفوذ در قلب آسیا

دیدار بایدن با روسای جمهوری کشورهای اسیای مرکزی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر گذشته و سفر آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در فوریه 2023 به منطقه، در راستای تلاش واشنگتن برای نفوذ در منطقه تبیین می شود. ارزیابی آمریکا این است که کشورهای منطقه  بر این باورند که روسیه ضعیف و خسته از جنگ اوکراین نمی تواند تهدید باشد. تحلیلگران بر این باورند که  اگر حمله روسیه به اوکراین، خلایی ایجاد کرده باشد، چین قادر است این خلا را پر کند. پوتین تقریبا هر ماه به صورت فردی یا جمعی با رهبران دیدار می کند.اما شی جین‌پینگ فرصت ساز است و با رهبران پنج کشور آسیای میانه به بهانه طرح جاده و ابریشم دیدار داشته و بدین طریق می خواهد این گروه از بازیگران را تحریک کند.

ناظران می گویند، در آسیا، همکاری با متحدان آمریکا برای تقویت بازدارندگی در مواجهه با پکن ضروری است. توکیو و سئول به دنبال همکاری با واشنگتن جهت تعدیل تهدید چین هستند. استرالیا و فیلیپین به ترتیب از طریق آکوس و معاهده دفاعی متقابل ایالات متحده و فیلیپین، روابط دفاعی نزدیک تری با ایالات متحده برقرار کرده اند. حتی هند، که از لحاظ تاریخی کشوری غیر متعهد است، و ویتنام، دشمن پیشین آمریکا، به دلیل نگرانی در مورد پکن در جنوب و جنوب شرق آسیا به دنبال تسریع روابط با پکن هستندبه ادعای ناظران، تلاش برای تعریف شراکت در اروپا و آسیا برای مقابله با نفوذ روسیه، چین و ایران در عصر رقابت قدرت‌های بزرگ امروزی ضروری است. بالاخص در شرایطی که روسیه و چین در آسیای مرکزی رقابت می‌کنند، جایی که واشنگتن تلاش دارد نفوذش را گسترش دهد؛ چنین رویکردی منجر به همسویی منافع پوتین و شی خواهد شد.