سودای تازه آذربایجان در قفقاز/ارمنستان بر لبه پرتگاه

به گزارش اقتصادنیوز، اواخر سپتامبر، منطقه قره‌باغ کوهستانی شاهد درگیری میان ارمنستان و آذربایجان بود. پس از سه دهه تنش و درگیری، در نهایت اذربایجان این منطقه را که بخشی از جغرافیایش بود، پس گرفت. با این همه، امروز فعل و انفعال های تازه باکو احتمال بازگشت تنش ها به این منطقه را افزایش داده است. از همین رو، گروهی از ناظران بازپس گیری قره باغ همه مشکلات بین ارمنستان و آذربایجان را حل نکرد. این دو همسایه هرگز روابط دیپلماتیک برقرار نکرده اند و به تجارت نمی پردازند و شهروندان آنها نمی توانند آزادانه با یکدیگر دیدار کنند.در همین راستا نشریه فارن افرز، یادداشتی را منتشر کرده است. اقتصادنیوز، این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست آن در ادامه آمده است.

ارمنستان در آستانه نبردی دیگر؟

فارغ از مواردی که بدان ها اشاره شد، خیلی چیزها در خطر است. آنگونه که فارن افرز نوشته، ارتش آذربایجان پس از بیش از یک دهه معامله سلاح با اسرائیل، ترکیه و سایر کشورها، بسیار قدرتمندتر از ارتش ارمنستان است و می تواند در عرض چند ساعت کنترل بخش هایی از این کشور را به دست گیرد. ناظران می گویند آذربایجان ممکن است با هدف ایمن سازی مسیری به منطقه خود در نخجوان در حال تدارک حمله ای دیگر باشد. چنین فعل نظامی برای ایجاد این کریدور می تواند منجر به تجزیه ارمنستان شده و صدها هزار نفر را آواره کند. ارمنستان در چنین شرایطی نمی تواند روی روسیه که امروز درگیر اوکراین و خاورمیانه هست و سایر قدرت های خارجی حساب باز کند.

بهترین راه برای جلوگیری از وقوع جنگی دیگر این است که قدرت‌های بین‌المللی از جمله ایالات متحده و متحدان غربی آن، ارمنستان و آذربایجان را برای بازگشت به میز مذاکره و از سرگیری فوری مذاکرات صلح تحت فشار قرار دهند، گزاره ای که آخرین بار در تابستان اتفاق افتاد و به دلیل امتناع باکو جهت حضور در جلسات بعدی دیگر تکرار نشد. ناظران می گویند، همزمان می بایست مسائل مربوط به قره باغ کوهستانی  به نفع حل و فصل چندین مناقشه دائمی، به ویژه در مورد مرزها و کریدور اتصال آذربایجان به نخجوان کنار گذاشته شود. قدرت‌های غربی سعی کرده‌اند با دست گذاشتن بر روی معاملات تجاری دوجانبه و دیگر پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده، بر آذربایجان فشار بیاورند. اما شاید میدان نبرد بار دیگر بر میز مذاکره ارجحیت پیدا کرده و عضله نظامی برای تحقق تعقیب جاه طلبی های رو به رشد خم شود.

چرایی انفعال مسکو

درگیری بر سر وضعیت قره باغ کوهستانی حدود یک قرن است که به طور دوره ای شعله ور شده، اما در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمانی که ارمنستان و آذربایجان دوباره به عنوان کشورهای مستقل ظاهر شدند، رویارویی ها مرگبارتر شد. در ابتدا، روسیه از طریق تماس منظم دیپلماتیک با رهبران هر دو کشور، کنترل منطقه را در اختیار گرفت. فوریه 2022، زمانی که روسیه ، اوکراین را هدف قرار داد و توجه خود را از قفقاز جنوبی منحرف کرد، معادلات برهم ریخت. آذربایجان به سرعت دریافت که مسکو دیگر نمی تواند نقشی مسلط در منطقه ایفا کند. طی چند ماه در سال 2022، نیروهای آذربایجانی نه تنها در داخل قره باغ کوهستانی، بلکه بر بخش ارمنی مرز با آذربایجان نیز تسلط یافتند.  دسامبر 2022، نیروهای آذربایجان کریدور 40 مایلی لاچین، تنها جاده ارتباطی ارمنستان به قره باغ را مسدود کردند..در آن بازه زمانی روسیه که در اوکراین گرفتار شده بود و مشتاق حفظ روابط خوب با آذربایجان و شریک نزدیکش ترکیه بود، منفعل ماند.

از بهار و تابستان 2022، ایالات متحده و اتحادیه اروپا تلاش کرده اند تا برای حل این چالش گام بردارند. آنها برای چندین دهه با روسیه همکاری داشتند تا وضعیت در قفقاز جنوبی را ثابت نگه دارند، اما روابط کرملین و غرب در بحبوحه جنگ اوکراین از بین رفت. غرب تلاش کرد تا مذاکرات بین ارمنستان و آذربایجان را برای جلوگیری از تشدید بیشتر تنش ها تسهیل کرده و اتحادیه اروپا در فوریه 2023 ماموریت غیرنظامی کوچک را برای گشت زنی در خط مقدم جبهه ارمنستان در مرز رسمی بین این دو کشور در فوریه 2023 مستقر کرد. تلاش های تحت رهبری غرب برای اجرایی کردن رایزنی ها میان مقامات آذربایجان و رهبران محلی ارمنی قره باغ کوهستانی بی نتیجه ماند. مسکو با جلوگیری از این مذاکرات، ممکن است ناخواسته تصرف این منطقه را تسهیل کرده باشد. آذربایجان تصمیم گرفت که با تکیه بر تسلیحات، نه گفتگو، واقعیت های میدانی را تغییر دهد.

شمشیر داموکلس

ارمنستان دلایل زیادی برای نگرانی دارد. یک درگیری جدید بر سر بخش جنوبی کشور از منظر نظامی بسیار شبیه عملیات اخیر قره باغ کوهستانی است، اما در مقیاس بزرگتر و با اهمیت بیشتر. تنها چند ساعت طول می‌کشد تا نیروهای آذربایجان بسیاری از زیرساخت‌های حیاتی ارمنستان به‌ویژه در مناطق جنوبی این کشور را تصرف کنند؛ گزاره ای که منجر به جابجایی غیرنظامیان خواهد شد. در چنین شرایطی ارمنستان چاره‌ای جز تسلیم شدن و پذیرش شروط پیشنهادی آذربایجان را ندارد.یکی از مناطقی که ارمنستان در آن آسیب‌پذیر است، منطقه ای است واقع در نزدیکی جرموک. در سپتامبر 2022، آذربایجان در امتداد 120 مایلی مرز خود با ارمنستان دست به حمله زد و نیروهای خود را در اعماق کشور همسایه، از جمله در نزدیکی جرموک، مستقر کرد.

کارشناسان نظامی می گویند که سربازان آذربایجان احتمالاً تنها به دو روز زمان نیاز دارند تا از این تنگه عبور کنند، شاهکاری که می تواند به طور مؤثر منطقه جنوبی ارمنستان موسوم به سیونیک را از بقیه کشور جدا کند.ارمنستان از این شمشیر داموکلس که بالای سرش قرار دارد، می ترسد. از زمان شعله ور شدن درگیری ها در سال گذشته، ارمنستان خواستار خروج نیروهای آذربایجان از خاک خود بوده و پیشنهادات خاصی را برای محدود کردن تسلیحات و افزایش جدایی فیزیکی بین نیروهای مسلح مستقر در امتداد مرز ارائه کرده است. ارمنستان اصرار داشت که این اقدامات از انواع درگیری های جزئی که می تواند به سرعت به یک جنگ تمام عیار تبدیل شود، جلوگیری می کند. اما آذربایجان در موقعیت نسبی بسیار قوی، با این گونه اقدامات موافقت نکرده است. بیش از دو سال است که دو کشور تلاش کرده اند تا در مورد تعیین مرز مشترک خود به صورت دوجانبه و با مشارکت مقامات غربی گفتگو کنند. توافق در مورد مسیر مرز می تواند از منظر تئوری خروج نیروهای آذربایجان از ارمنستان را تسهیل کند. اما این روند ادامه دار امید چندانی به موفقیت ندارد.