صلح شکننده میان ایران و عربستان/ رقابت تهران و ریاض در میدان سرخ خاورمیانه

اقتصادنیوز، یک سال پیش، یعنی 10 مارس، عربستان سعودی و ایران پس از یک وقفه 7 ساله برای احیای روابط دیپلماتیک توافق کردند و متعهد شدند که در جریان رقابت طوفانی شان برای افزایش قدرت خود در خلیج فارس، فصل تازه ای از همکاری را رقم بزنند. دو کشورسفیران خود را مبادله کرده، سفارتخانه های شان را بازگشایی و جلسات متعددی در سطح بالا برگزار کرده اند. این فرایند با سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به ریاض در ماه نوامبر به اوج خود رسید.

رقابت در خفا

آنگونه که مرکز مطالعات ویلسون نوشته، از زمان احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان، ادبیات و گفتمانی که دو کشور بدان متوسل می شوند محتاطانه تر شده، دو بازیگر همچنین برای جلوگیری از تشدید جنگ اسرائیل و حماس به یک درگیری منطقه‌ای و جلوگیری از درهم شکسته شدن صلح شکننده حاکم بر روابط عربستان و یمن، بالاخص در شرایطی که انصار الله در واکنش به حملات اسرائیل به غزه، دریای سرخ را هدف حملاتش قرار داده، به اهرم های متفاوتی متوسل شده اند. با این همه آنگونه که ناظران مدعی اند، علیرغم دستاوردهای اولیه دیپلماتیک، عربستان سعودی و ایران هنوز هیچ توافقنامه ماهوی در عرصه های دیگر غیر از دیپلماسی را امضا نکرده اند. وزرای خارجه، دارایی و اقتصاد دو کشور جلسات متعددی را برای احیای موافقتنامه عمومی 1998 جهت همکاری در همه زمینه ها به غیر از امنیت، و همچنین موافقتنامه همکاری امنیتی 2001 خود برگزار کرده اند، اما در عمل گامی برای اجرای توافق ها برداشته نشده است.

در این میان هستند گروهی که با استناد به اختلاف های کهنه دو بازیگر مدعی اند که تنش های پیشین امروز به اهرم هایی برای چانه زنی تبدیل شده و در عین حال موجب گشته تا تهران و ریاض به شکلی محتاطانه تعامل کنند. در نشست اضطراری 57 عضو سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب که 12 نوامبر در ریاض برگزار شد، عربستان سعودی تلاش داشت تا مانع از بسیج نظامی علیه اسرائیل شده و فشار بر شش کشور عربی که اکنون با تل آویو رابطه دیپلماتیک دارند، متوقف کند. با این همه، دیدار ابراهیم رئیسی با محمد بن سلمان، حاکم بالفعل پادشاهی و رایزنی شان در زمینه های مختلف از سرمایه گذاری عربستان سعودی در اقتصاد تحریم شده ایران گرفته تا تنش ها در خاورمیانه، تاریخ ساز شدند. محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان یک بار اعلام کرد که همکاری اقتصادی دو کشور می تواند "بسیار سریع" اجرایی شود. اما بنا بر گزارش های ادعایی، محمد بن سلمان از ایران خواسته که فعالیت های محور مقاومت را به عنوان پیش نیاز برای هرگونه کمک مالی یا اقتصادی عربستان متوقف کند.

هراس ریاض از صلح شکننده

در این میان هستند گروهی که باور دارند، عربستان، ایران را مانعی در مسیر عادی سازی رابطه اش با اسرائیل می داند و از این مقوله ناراضی است.در همین حال، اختلاف قدیمی بین ایران و کویت بر سر میدان نفت و گاز دورا در شمال خلیج فارس دوباره شعله ور شده و عربستان سعودی و متحد عربش کویت از به رسمیت شناختن خواست ایران در مورد سهم 40 درصدی این ذخایر خودداری کرده است. ماه ژوئیه، ریاضاعلام کرد که این کشور و کویت هم صدا باهم از «حقوق کامل» بر کل میدان گازی الدورا( ارش)برخوردار هستند، موضعی که توسط هر شش پادشاهی عرب خلیج فارس در آخرین نشست سران در دسامبر تأیید شد.گروهی از تحلیلگران برای ترسیم چشم انداز سیاسی روابط تهران و ریاض، با اشاره به تنش ها در یمن و لبنان می گویندف فعلا دو بازیگر درگیر مشکلاتی هستند و همین مقوله مانع از آن می شود که توافق شان برای احیای روابط دیپلماتیک نتیجه بخش باشد. انصار الله یمنف کماکان دریای سرخ را هدف حملات خود قرار می دهند تا بدینگونه حمایت خود از حماس در جنگ با اسرائیل را نشان دهند. گزاره ای که به طرح اصلی عربستان سعودی برای توسعه اقتصادی غیر نفتی اش که تا حد زیادی بر دریای سرخ متمرکز است، آسیب های جانبی وارد کرده است. این طرح شامل راه اندازی یک صنعت توریستی جدید شامل سه استراحتگاه مجلل و یک تجارت کشتی های کروز و همچنین ساخت یک شهر فوق مدرن کاملاً جدید به ارزش 500 میلیارد دلار است.

این در حالی است که گروهی از ناظران مدعی اند، ایران برای توقف حملات انصار الله گامی برنداشته، ادعایی که با مواضع ایران و حتی رهبران این گروه در یمن تناقض دارد. دولت تحت رهبری انصار الله هرگونه مداخله ایران را رد کرده و تضمین داده که قصد ندارد درگیری را فراتر از حمایت خود از حماس علیه اسرائیل گسترش دهد. عربستان سعودی به نوبه خود خواهان به خطر انداختن توافق صلح خود با ایران نیست، از همین رو با درخواست های واشنگتن جهت پیوستن به ائتلاف برای مقابله با انصار الله مخالفت کرده است. گروهی دیگر از ناظران مدعی اند که لبنان به میدانی برای آزمون روابط تهران و ریاض تبدیل شده، بیروت در پانزده ماه گذشته بدون دولتی کارآمد بوده، زیرا نتوانسته براساس همان قانون اساسی فرقه گرایانه اش در باب انتخاب رئیس جمهوری گامی بردارد. این گروهی مدعی اند که رقابت های پنهان تهران و ریاض، چنین گزاره ای را تحت تاثیر قرار داده است. نامزد حزب الله مورد حمایت ایران سلیمان فرنجیه 58 ساله است که آرای کافی در پارلمان برای انتخاب شدن ندارد. جهاد ازعور، 57 ساله، نامزد مخالف، تکنوکرات  و عضو ارشد صندوق بین‌المللی پول نیز نتوانسته گامی بردارد. سعودی‌ها تاکید دارند که آماده سازش هستند، اما نشانه ای مبنی بر توقف رقابت ها وجود ندارد. امروز خاورمیانه روی باروت قرار دارد، تهران و ریاض نمی خواهند پس لرزه های جنگ، رابطه آنها را تحت تاثیر قرار دهد، با این حال، متحدان و منافع آن‌ها در تضاد باهم قرار دارند و درک اینکه چگونه عادی‌سازی روابط دیپلماتیک آنها به زودی منجر به تنش‌زدایی اساسی خواهد شد، دشوار است.