پروژه‌های شکست خورده واشنگتن/ چگونه ایران بازی آمریکا در خاورمیانه را برهم زد؟

به گزارش اقتصادنیوز، جنگ اسراییل و حماس - و احتمال اینکه این درگیری به یک آتش سوزی گسترده تر تبدیل شود، تلاش سه رئیس جمهور ایالات متحده را برای جدا کردن منابع آمریکایی و تمرکز بر خاورمیانه از میان برد. بلافاصله پس از حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده به سرعت برای حمایت از اسرائیل، متحد مهم آمریکا، و جلوگیری از گسترش خصومت ها وارد عمل شد. اما از آن زمان تا به امروز این درگیری به بن بست جهنمی تبدیل شده است. الزامات امنیتی که فرماندهی جنگ را هدایت می کند، زمینه ساز کشته شدن ده ها هزار غیرنظامی فلسطینی، و ایجاد یک فاجعه انسانی در نوار غزه شد. با گسترش بحران، تعاملات ایالات متحده در خاورمیانه نیز افزایش یافته است. در همین راستا نشریه فارن افرز یادداشتی را منتشر کرده است. اقتصاد نیوز این یادداشت را در سه بخش ترجمه کرده که بخش نخست تحت عنوان «چگونه جنگ اسرائیل و حماس موقعیت ایران را در خاورمیانه برجسته تر کرد» منتشر شد و در ادامه بخش دوم آمده است.

تحولات فرصت ساز برای ایران

از منظر تاریخی تهران در جریان آتش منطقه تلاش کرد تا موقعیت خود را برجسته تر کند. در این میان  گام های اشتباه واشنگتن و متحدانش و مواردی چون حمله آمریکا به عراق در سال 2003، و سرنگوی صدام حسین برای تهران فرصت ساز شد و موجب گشت تا تهران و بغداد که در زمان ریاست صدام حسین رویاروی هم قرار داشتند، پس از سقوط صدام به یکدیگر نزدیک شوند.

پس از آن، جنگ داخلی در سوریه، نفوذ ایران را برجسته تر کرد. یکی از مؤلفه‌های کلیدی استراتژی ایران، «محور مقاومت» است. ازجمله با نفوذترین اعضای محور مقاومت یعنی حزب الله لبنان که در ساختار سیاسی این کشور نفوذ دارد و نمایندگانش را در پارلمان و کابینه منصوب کرده است.

علیرغم تلاش‌های اسرائیل و ایالات متحده برای کنار زدن این گروه،حزب الله با قدرت بیشتر، ده‌ها هزار جنگنده فعال دارد و به زرادخانه‌ای متشکل از 150 هزار راکت و موشک عمدتاً کوتاه و متوسط و همچنین هواپیماهای بدون سرنشین و ضد تانک، ضدهوایی مجهز است.

نقش حزب‌الله در سال 2000 عیان شد؛ بازه زمانی که این گروه زمینه را برای عقب نشینی اسرائیل از جنوب لبنان هموار کرد. پس از آن حزب الله توسط منطقه تحسین شد و مشروعیتش در داخل تقویت گشت. جنگ داخلی سوریه موقعیت حزب الله را ارتقا داد. حزب‌الله هم صدا با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تلاش کرد تا مانع از افزایش قدرت رادیکال ها و سقوط دولت سوریه شود.

ناظران می گویند، نفوذ ایران بر اعضای محور مقاومت با حذف اکثر رقبای رادیکال تهران در خاورمیانه تقویت شده است. پس از برکناری دیکتاتورهایی مانند صدام و معمر القذافی لیبی از قدرت، ایران به یکی از معدود بازیگران منطقه‌ای تبدیل شد که از حمایت جدی محور مقاومت برخوردار شد.از بسیاری جهات، رابطه بین ایران و این گروه نشان دهنده ترجیحات مشترک برای خودمختاری و منافع شخصی است. ماهیت تکاملی تعامل ایران با متحدانش به ساختار سیاسی و امنیتی ایران این امکان را می دهد تا شراکت‌هایی با ارزش پایدار را برای مقاومت در برابر اختلالات حفظ کند.

پروژه های شکست خورده واشنگتن

پس از تهاجم ایالات متحده به عراق، تهران تلاش کرد تا در قامت میانجی قدرت در منطقه‌ای که درگیر آشفتگی بود، نفوذش را به‌طور کامل تثبیت کند. در آن بازه زمانی اسرائیل برای کاهش نفوذ ایران از طریق حمله به مواضع ایران در سوریه کارزاری به راه انداخت، اسرائیل به ادعای خود می خواست تلاش جمهوری اسلامی ایران را برای تعامل با حزب‌الله و شبکه گسترده‌تر نیروهای جانشین این گروه مختل کند. این کمپین به نظر نمی‌رسد که تأثیر بازدارنده ای بر ایران و محور مقاومت داشت.

در همین حال، ایالات متحده به دنبال تعمیق روابط خود با مراکز قدرت جایگزین و تقویت صف‌بندی‌های جدید برای مقابله با تهران بود. از "محدودیت دوگانه" پرزیدنت بیل کلینتون (که به دنبال منزوی کردن ایران و عراق و در عین حال پیشبرد صلح اعراب و اسرائیل بود) تا "استراتژی رو به جلو برای آزادی" رئیس جمهور جورج دبلیو بوش (که بر پیشبرد دموکراسی سازی در خاورمیانه و فراتر از آن متمرکز بود).

 واشنگتن بارها بر روی طرح هایی سرمایه گذاری کرده تا نفوذ ایران را کاهش دهد اما نتیجه چندانی نداشته است. از همین رو ایران به صراحت اعلام کرده که تلاش های ایالات متحده برای تعریف خاورمیانه جدید کاملا شکست خورده است. این تحول حقیقتا جدی است، اما در راستای منافع آمریکا قرار ندارد بلکه به نفع ایران و جبهه مقاومت است. به بیانی دیگر نقشه ژئوپلیتیک غرب آسیا تغییر کرده اما به نفع مقاومت این تحول محقق شده است.

جنگ غزه موجب شد تا جمهوری اسلامی ایران برای از سرگیری نقش رسمی در رایزنی های بازیگران منطقه و فرامنطقه ای بر عهده بگیرد. رهبران ایران دیپلماسی فعال را با نمایش قدرت همراه کرده اند تا عزم آمریکا را آزمایش کنند.

بازی آمریکا در زمینی سوخته

فعالیت محور مقاومت چالشی پیچیده برای واشنگتن و جهان است. از اکتبر 2023 تا اواسط فوریه 2024، حملات توسط اعضای محور مقاومت منجر به کشته شدن حداقل 186 نفر از سربازان آمریکایی در خاورمیانه شد. این موارد شامل 130 مورد سربازی که درگیر آسیب مغزی شدند، کشته شدن سه سرباز ذخیره ارتش آمریکا در اردن.

قبل از 7 اکتبر، دولت بایدن زمان، انرژی و سرمایه سیاسی قابل توجهی را وقف کمک به عادی سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی کرده بود. چنین معامله ای با گشودن فرصت های اقتصادی جدید و به مرور زمان، خیز برای به حاشیه راندن نفوذ بازیگران مخالفی چون تهران و حامیان آن، می توانست برای آمریکا فرصت ساز شود که نشد. تلاش بایدن برای دستیابی به توافق عادی سازی بین اسرائیل و عربستان سعودی، جدیدترین مؤلفه کمپین طولانی آمریکا برای تقویت همکاری بین بازیگران منطقه ای توصیف شده بود.

 گفت‌وگوهای عادی‌سازی مبتنی بر موفقیت توافق‌نامه ابراهیم 2020 اجرایی شد که راه را برای برقراری روابط دیپلماتیک بین اسرائیل و بحرین، مراکش، سودان و امارات متحده عربی هموار کرد و فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را برای تجارت دوجانبه، همکاری‌های نظامی هموار ساخت. در میانه این راه، گشایش روابط تل آویو با ریاض می‌توانست این روند را تقویت کند.پرونده برقراری روابط دیپلماتیک بین اسرائیل و عربستان سعودی همچنان در دست اجرا است. اما جنگ اسرائیل و حماس پیچیدگی‌های خیره‌کننده‌ای را به آنچه قبلاً یک اقدام بلندپروازانه تاریخی نامیده می شد، تحمیل کرد. برای بسیاری از اسرائیلی‌ها در داخل و خارج، حمله حماس تنها این باور را تقویت کرد که حاکمیت فلسطین مقوله ای است که نباید نادیده گرفته شود. در همین راستا، عملیات‌های بعدی اسرائیل در غزه، درخواست‌های جدید سعودی‌ها برای تلاشی معنادار جهت جبران رنج فلسطینیان و مشارکت ایالات متحده برای ارائه تعهدات امنیتی به عربستان سعودی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های هسته‌ای غیرنظامی پادشاهی - مستلزم خرید قانون‌گذاران آمریکایی است که در بحبوحه نگرانی‌ها مبنی بر اینکه تشدید جنگ اسرائیل و حماس می‌تواند ایالات متحده را به سمت خود بکشاند، به هراس افتاده اند.

ایران از 7 اکتبر به  شکلی ماهرانه به اهرم های دیپلماتیک متوسل شده است.در اصل آمریکا ستیزی و ضدیت با اسرائیل به واسطه مقیاس عظیم ویرانی در غزه در میان دشمنان این دو بازیگر معنای تازه ای پیدا کرده است. در چنین شرایطی تهران قاطعیت منطقه ای را فرصتی برای همسویی بیشتر با روسیه و چین می داند. منافع این کشورها تا حد زیادی با غرق کردن واشنگتن در بحرانی در خاورمیانه تامین می شود که به اعتبار آن لطمه می زند و ظرفیت نظامی اش را از بین می برد. شایان ذکر است، چین، ایران و روسیه رزمایش دریایی مشترک کوچکی را که چهارمین رزمایش دریایی از نوع خود در پنج سال گذشته است، در اوایل ماه مارس در خلیج عمان آغاز کردند.