تنها گزینه بایدن برای نجات خاورمیانه/ آمریکا ماشین جنگی اسرائیل را متوقف می‌کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور میانه رو ایران در 24 سپتامبر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با پیامی غیرقابل انکار به صحنه رفت و گفت: «پاسخ مناسب به ایران تحریم بیشتر نیست. بلکه اجرای تعهدات قبلی جهت لغو تحریم‌ها، بهبود شرایط اقتصادی مردم ایران و زمینه‌سازی برای توافقات بیشتر است». پزشکیان به توافق هسته‌ای 2015، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اشاره کرد که در ازای رفع تحریم‌ها، توانایی‌های هسته‌ای ایران را محدود می‌کرد. علی‌رغم تلاش‌های جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده برای احیای توافق هسته‌ای که به واسطه خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق امروز عملا به مرده می‌ماند، تلاش‌های تهران برای احیای این توافق آغاز شده است. پزشکیان و تیم مذاکره کننده باتجربه‌اش برای بازگرداندن توافق هسته‌ای اولیه (برجام) یا تعریف توافقی جدید، با امکان استفاده از آن به عنوان پایه‌ای برای توافق‌های گسترده‌تر اعلام آمادگی کرده‌اند.

دیپلماسی عملگرایانه پزشکیان

به ادعای فارین پالسی، برجام زمانی فراتر از یک توافق هسته‌ای تلقی می‌شد. این توافق به سان دروازه بالقوه‌ای بود برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات گسترده‌تر ایران و آمریکا در منطقه. هنوز مشخص نیست در صورت اجرای کامل توافق، اوضاع چگونه پیش می‌رفت، اما حقیقت آن است که در صورت تداوم توافق هسته‌ای، گفت‌وگوهای منطقه‌ای می‌توانست احیا شده و احتمالاً زمینه برای بحران کنونی در خاورمیانه هموار نمی‌شد؛ شرایطی که در پی آن منطقه تنها یک قدم تا جنگی فراگیر فاصله دارد. اما آنچه اکنون مشخص است اعلام آمادگی پزشکیان برای احیای دیپلماسی است. این نشریه در ادامه یادداشت خود مدعی شد، «پیروزی پزشکیان منعکس کننده بحث‌های جاری هم در درون ساختار سیاسی و هم در بین عموم مردم است. پلتفرم او که بر تنش زدایی و دیپلماسی عمل گرایانه تأکید داشت، موجب شد تا بخش‌هایی از نخبگان سیاسی و جامعه که به طور فزآینده‌ای از هزینه‌های اقتصادی و سیاسی رویارویی طولانی مدت با غرب آگاه هستند، با رئیس دولت چهاردهم هم صدا شوند.» مهمتر از همه، پزشکیان توانسته حمایت گروهی از چهره‌های محافظه کار را به دست آورد. کابینه پیشنهادی رئیس دولت چهاردهم که در قابش عباس عراقچی، وزیر امور خارجه - یکی از چهره‌های کلیدی مذاکرات هسته‌ای قبلی – قرار داشت توسط مجلسی که در اختیار جناح محافظه‌کار قرار دارد، تایید شد و رای اعتماد گرفت. نکته قابل توجه اینکه عراقچی توانست حمایت یکی از اعضای محافظه‌کار که زمانی به نشانه اعتراض نسخه‌ای از برجام را سوزانده بود، به دست بیاورد.

مخالفان برجام

به ادعای فارین پالسی، این اجماع نشان می‌دهد که فضا برای توسل به اهرم دیپلماسی تحت مدیریت پزشکیان وجود دارد. در همین راستا،  پزشکیان و تیمش در مجمع عمومی سازمان ملل تاکید داشتند که ایران برای تنش‌زدایی دیپلماتیک آماده است، با این همه آنها تایید کردند که خواست ایران برای توسل به دیپلماسی تا زمانی است که طرف مقابل دست به اقداماتی محرک نزده و از خطوط قرمز تعریف شده توسط تهران عبور نکند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق و معاون فعلی پزشکیان در امور راهبردی، بر خویشتن‌داری ایران در برابر افعال تحریک آمیز اسرائیل تاکید کرد. او به ترور اسماعیل هنیه، رهبر حماس در تهران در اول اوت به عنوان یک نمونه کلیدی اشاره داشت. ظریف همچنین در بحبوحه تشدید تنش‌ها در لبنان به شکلی جدی هشدار داد و گفت: «حزب‌الله قادر است از خود دفاع کند اما خویشتنداری را برگزیده است. جامعه بین المللی باید هم اکنون قبل از اینکه اوضاع از کنترل خارج شود وارد عمل شود.» در چنین شرایطی منتقدان پیشنهادهای پزشکیان موضع تندی اتخاذ کرده‌اند. آنها می‌گویند که خویشتن داری ایران در برابر افعال تحریک آمیز اسرائیل این بازیگر را در لبنان جسورتر کرده و موجب شده تا دامنه تهاجماتش تشدید شود. این گروه از تحلیلگران از واکنش قوی‌تر ایران حمایت می‌کنند و از تهران می‌خواهند که منافع ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای‌اش را هدف قرار دهد. این گروه از مخالفان عادی سازی روابط ایران و بحرین هستند و همچنین تعامل تهران و امارات را به واسطه آن که ابوظبی میزبان پایگاه‌های نظامی ایالات متحده هست، زیر سوال می برند.

تنها گزینه بایدن

به ادعای فارین پالسی، موضع گیری مخالفان برجام، خطر بزرگ برای غرب است؛ گروهی که مخالف صدای تعامل پزشکیان هستند و به اهرم دیپلماسی در برابر غرب باور ندارند. پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران ادامه دارد و منطقه همچنان بر لبه تیغ قرار گرفته است. طبیعتا اگر اهرم رایزنی کنار گذاشته شود، شرایط برای تشدید تنش‌ها هموار می‌شود، گزاره‌ای که می‌تواند زمینه‌ساز رویارویی وسیع‌تر در منطقه شده و پای ایران و همسایگان منطقه‌ای‌اش را به میدان باز کند. به ادعای فارین پالسی، تعامل دیپلماتیک با دولت پزشکیان، اگرچه می‌تواند برای واشنگتن چالش برانگیز باشد، اما بهترین راه برای مدیریت تهدیهای کنونی است. از منظر واشنگتن، انتخابات پیش رو ایالات متحده و جنجال‌های سیاسی پیرامون هرگونه تعامل با ایران، مذاکرات مستقیم را قبل از نوامبر دور از دسترس قرار می‌دهد. با این حال، این وضعیت نباید مانع ایجاد هم صدایی‌های دیپلماتیک رو به جلو شود. دولت بایدن و متحدانش هنوز می‌توانند با همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کاوش در مسیرهای کاهش تنش از طریق واسطه‌های اروپایی، ستون‌های مذاکرات آینده را، به ویژه در زمینه‌هایی مانند شفافیت هسته‌ای، پایه ریزی کنند. تعامل با دولت پزشکیان در حال حاضر، حتی به روش‌های کوچک، می‌تواند به ایجاد تحرک برای دیپلماسی کمک کند، زمانی که فضای سیاسی در ایالات متحده اجازه گفت‌وگوهای اساسی‌تر را بدهد. در صورتی که ایالات متحده و اروپا پیام پزشکیان را نادیده بگیرند، با تهدیدهایی جدی روبرو خواهند شد. تعامل با دولت پزشکیان ممکن است پیشرفت‌های فوری ایجاد نکند، اما فرصتی است برای کاهش تنش‌ها، مانعی است در برابر پبشرفت برنامه هسته‌ای ایران و جنگی فراگیر. به نظر می‌رسد امروز پایتخت‌های غربی برای جلوگیری از گریز هسته‌ای ایران و وقوع جنگی تمام عیار، زمان عمل فرا رسیده است.