بندبازی به سبک اردوغان؛ پیامدهای سنگین سنت‌شکنی برای «سلطان»

به گزارش اقتصادنیوز، رجب طیب اردوغان 6 سال پیش در اجلاس سران بریکس در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی شرکت کرد و گفت که ترکیه ممکن است عضویت در  این گروه را بررسی کند؛ این اولین باری بود که یکی از کشورهای عضو ناتو در نشست بریکس شرکت می‌کرد. در سال جاری، بریکس رسماً اضافه‌شدن 13 کشور جدید را اعلام کرد: بازیگرانی چون الجزایر، بلاروس، بولیوی، کوبا، اندونزی، قزاقستان، مالزی، نیجریه، تایلند، ترکیه، اوگاندا، ازبکستان و ویتنام. بنابراین، ترکیه نه‌تنها در اجلاس بریکس شرکت کرد، بلکه به‌عنوان اولین کشور ناتو، شریک بریکس شد. پیش از این نیز ترکیه برای نخستین بار با عضویت در سازمان همکاری شانگهای (SCO) به‌عنوان عضو ناتو درگیر چنین هنجارشکنی شده بود.

بندبازی اردوغان

مدرن دیپلماسی با انتشار یادداشتی در این‌باره نوشت، ترکیه کشوری است که هم از نظر ژئوپلیتیک و هم از نظر سیاست‌خارجی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. از آنجایی‌که ترکیه از نظر جغرافیایی و فرهنگی بخشی از شرق و غرب است، می‌تواند فارغ از چالش‌های مختلف، موقعیت خود را تغییر دهد. شاید به این دلیل آنکارا هرگز سیاست‌خارجی کاملاً وابسته با غرب را دنبال نکرده است. به‌ویژه، هر زمان که روابط ترکیه با غرب دچار مشکل می‌شد، تمایل به بهبود روابط خود با کشورهای آسیایی در این بازیگر برجسته می‌گشت. در دهه 1960، ترکیه که به‌دلیل بحران با قبرس، روابط نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی ایجاد کرد و با کمک شوروی در حوزه تأسیسات صنعتی سنگین سرمایه‌گذاری کرد. به همین ترتیب، دولت بولنت اجویت، در واکنش به تصمیم اتحادیه اروپا مبنی بر عدم آغاز روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، در اجلاس سران لوکزامبورگ در سال 1997، سیاست روابط نزدیک با فدراسیون روسیه و چین دنبال شد.

مدرن دیپلماسی در ادامه آورد، ورود ترکیه به سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان شریک گفت‌وگو، اولین شکاف در ناتو را رقم زد. در سال 2016 ترکیه به‌دلیل تیره‌شدن روابط‌اش با اتحادیه اروپا و آمریکا، عضویت در سازمان همکاری شانگهای را در دستور کار قرار دارد. بهبود روابط با روسیه پس از سخنان اردوغان مبنی بر اینکه سازمان همکاری شانگهای می‌تواند جایگزینی برای آنکارا باشد، موجب شد تا این کشور نه به‌عنوان عضو، بلکه در قامت رئیس باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای فعال شود. در دوره بعد، بحث عضویت کامل ترکیه در سازمان همکاری شانگهای در دستور کار قرار گرفت. از سوی دیگر، ترکیه خلاف سازمان ناتو، در جنگ اوکراین موضع‌گیری نکرد و با عدم اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه، انتخاب متفاوتی داشت.

پیام واشنگتن به آنکارا

اردوغان در سخنرانی خود در اجلاس بریکس بار دیگر با تاکید بر اینکه در جست‌وجوی نظمی جدید است، گفت: ما در راستای این شعار عمل می‌کنیم که تحقق جهان عادلانه‌تر ممکن است و به یافتن راه‌حل‌ها اهمیت می‌دهیم.» او با تاکید بر بی‌نتیجه ماندن راه‌حل‌های سازمان ملل‌متحد ادامه داد: دلیل این امر این است که "نظم ایجادشده پس از جنگ جهانی دوم نمی‌تواند آنچه را که از آنها انتظار می‌رود را ارائه دهد". رئیس‌جمهوری ترکیه به شکلی ضمنی به تحولات غزه و لبنان و ناتوانی جامعه جهانی برای برقراری صلح اشاره کرد.

اردوغان معتقد بود که بریکس برای ساختن نظم جهانی عادلانه‌تر بسیار راه‌گشا خواهد بود. به ادعای مدرن دیپلماسی، با توجه به حضور محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در اجلاس سران بریکس و مخالفت کشورهای این نهاد با اسرائیل، به نظر می‌رسد بریکس سازوکار مؤثرتری را تعریف کند.

در همین حال، مشارکت آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان در قاب سازمان کشورهای ترک (OTS) که ترکیه آن را ابتکاری مهم در جهان چندقطبی می‌داند، در اجلاس بریکس بسیار مهم است. از منظری دیگر، بریکس در مسیر تقویت روابط ترکیه با جامعه جهانی نقاط قوت و مشترکی را هم ایجاد کرده است. کشورهای ترک در حال حاضر هم بخشی از سازمان همکاری شانگهای و هم کشورهای شریک بریکس هستند.

مدرن دیپلماسی در ادامه این یادداشت آورد، زمان حمله سازمان تروریستی پ‌ک‌ک به شرکت صنایع هوافضای ترکیه (TUSAŞ/TAI) در آنکارا کاملاً معنادار بود؛ هم‌زمانی حضور اردوغان در اجلاس سران بریکس در کازان روسیه با این حمله، نشان می‌دهد که این اقدام یک فعالیت برنامه‌ریزی شده بود و نه تصادفی. این نکته را هم باید درنظر گرفت که بسیاری از حملات تروریستی پس از برنامه‌ریزی و نظارت طولانی صورت می‌گیرد. از این منظر، به نظر می‌رسد که ترکیه از طریق پ‌ک‌ک که (به ادعای این نشریه) مهره آمریکاست و پیامی به بریکس و روابط در حال توسعه ترکیه با روسیه ارسال می‌کند. حملات ترکیه به اهداف پ‌ک‌ک در عراق و سوریه، هم گوای این است که مرکز اصلی تهدید کجاست.

از سوی دیگر، این مسئله نیز قابل تامل است که این حمله قبل از دیدار اردوغان با ولادیمیر پوتین، همتای روس او در کازان رخ داد. اردوغان در دیدار با پوتین گفت که ترکیه در مبارزه با پ‌ک‌ک و سایر سازمان های تروریستی مصمم است و آماده همکاری با کرملین در این زمینه هم است. او در این دیدار بر ضرورت تقویت مکانیسم‌های همکاری بین دو کشور در زمینه مبارزه با تروریسم تاکید کرد؛ چراکه همکاری ترکیه با روسیه در شمال سوریه می‌تواند موجب شود تا آنکارا، پ‌ک‌ک را بیش از هر زمان دیگری تحت فشار قرار دهد.

از منظری دیگر باید گفت که ترکیه به دلیل گرایش به بریکس ممکن است با حملات تروریستی و تحریم‌های مختلف اتحادیه اروپا و آمریکا مواجه شود. در چنین شرایطی ترکیه به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و منافع خود، نه می‌تواند از غرب جدا شود و نه از توسعه روابط با شرق در نظم جدید دست بکشد. اما تمایل ترکیه برای داشتن جایگاه قوی در این نظم جدید، بیشتر از غرب است. به همین دلیل بسیار مهم، اردوغان در سخنرانی خود به فروپاشی عملکرد نهادهای غرب نیز اشاره کرد. ترکیه آشکارا اعلام کرد که نظام جهانی کنونی به پایان رسیده است و باید سیستمی جدید ایجاد شود و بنابراین آنکارا با مشارکت در بریکس، اشتیاق خود را برای عضویت در این سیستم جدید تکمیل می‌کند.