اردوغان و آینده زنگزور؛ ترکش‌های شام به قفقاز رسید/ آغاز فصل تازه رقابت ایران و روسیه با ترکیه؟

به گزارش اقتصادنیوز، به نوشته آمریکن میرور اسپکتیتور، روزهای اخیر سوریه شاهد تحولات متعددی بوده است، فروپاشی غیرمنتظره بیش از پنج دهه حکومت خانواده اسد در سوریه در یک روز - مشابه وضعیت افغانستان - منجر به عقب نشینی آشکار ارتش سوریه شد و چشم‌انداز ژئوپلیتیکی منطقه با به شکل چشم‌گیری تغییر داد.

ترکش‌های شام به زنگزور

به ادعای این نشریه، دولت بشار اسد اساساً متکی به حمایت روسیه و ایران بود، دو بازیگر بالاخص مسکو برای حفظ قدرتش در خاورمیانه پایگاه‌هایی را در شام در اختیار داشتند. با این حال، این وضعیت چندان دوام نیاورد. شورشیان سوری که از سوی ترکیه حمایت می‌شوند، تمایلی به آشتی با وضعیت موجود نداشتند.

از همین رو در بازه زمانی که روسیه به شدت درگیر جنگ در اوکراین بود و ایران و مقاومت بر رویارویی با اسرائیل تمرکز داشتند، شرایط مساعدی برای نیروهای تحت حمایت تحریرالشام جهت پیشروی در سوریه و گرفتن دمشق فراهم شد. در این زورآزمایی ترکیه نقشی برجسته ایفا کرد و خانواده اسد پس از 13 سال جنگ داخلی و تقریباً شش دهه حکومت خانوادگی، در مسکو پناهندگی سیاسی یافتند.

به ادعای آمریکن میرور اسپکتیتور، این رویدادها برای آینده خاورمیانه بسیار مهم هستند، اما باید تأثیر بالقوه آنها را بر ارمنستان و قفقاز جنوبی هم در نظر بگیریم؛ به ویژه که بازیگران درگیر در شام، قادرند پویایی‌های منطقه قفقاز را تحت تاثیر قرار دهد. از منظر ژئوپلیتیکی، ترکیه رویاهای بسیاری در سر دارد. یکی از جاه‌طلبی‌های این بازیگر ایجاد به اصطلاح «کریدور زنگزور» است؛ مسیری که آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان به منطقه نخجوان (نخجوان) متصل می‌کند.

به ادعای ناظران، این پروژه پتانسیل عظیمی برای افزایش نفوذ ترکیه نه تنها در قفقاز جنوبی بلکه در آسیای مرکزی و خاورمیانه دارد و می‌تواند مواضع ایران را محدود کردن ارتباط این کشور با اروپا تحت تاثیر قرار دهد. ترکیه با افزایش نفوذ خود در سوریه و کاهش حضور روسیه و ایران در این جغرافیا، در مسیر دستیابی به بسیاری از اهداف منطقه‌ای خود قرار گرفته است.

تغییر پویایی‌ها در خاورمیانه با منافع دیرینه آمریکا در سوریه همسو است. منافع ایالات متحده در سوریه مدت‌هاست که توسط اهداف استراتژیک مشخصی به‌ویژه مقابله با قدرت‌های رقیب مانند روسیه و ایران هدایت می‌شود. سال‌ها روسیه، رقیب اصلی ایالات متحده در جهان، با حضور نظامی در سوریه برای حمایت از اسد حضور داشت. اما اکنون، تمرکز روسیه بر جنگ در اوکراین و عقب‌نشینی‌های نظامی متعاقب آن از سوریه، منعکس‌کننده منافع آمریکاست و واشنگتن را در موقعیت مطلوب‌تری قرار می‌دهد.

به ادعای این نشریه، ایران که یکی دیگر از دشمنان کلیدی ایالات متحده است که به واسطه رویارویی با اسرائیل و همچنین تحولات شام تحت تاثیر قرار گرفته است.

ورق به نفع واشنگتن برگشت؟

اسد که دولت تحت رهبری‌اش از سوی آمریکایی‌ها به عنوان یک دشمن تلقی می‌شد، صحنه سوریه را ترک کرد. خلاء برجای مانده از خروج روسیه و ایران درها را برای بازیگر دیگری باز کرده است؛ ترکیه. آنکارا متحد استراتژیک ایالات متحده -البته مشکل ساز، اما همچنان متحد-، یکی از بازیگرانی است که به طور قابل توجهی حوزه نفوذش در سوریه را برجسته کرده است.

شایان ذکر است که به واسطه تلاش‌های مشترک روسیه، ایران و ترکیه در درگیری سوریه، نفوذ ایالات متحده در این درگیری به حداقل رسیده بود. اسرائیل، متحد راهبردی شماره یک آمریکا هم در طول درگیری‌ها منافع آشکاری در سوریه داشته است. با سقوط دولت اسد، اسرائیل به احتمال زیاد نفوذ خود را در شام افزایش خواهد داد. در حال حاضر، تأثیرگذارترین نیروها در سوریه، متحدان استراتژیک ایالات متحده هستند؛ اسرائیل، ترکیه (با تمام نیروهای نیابتی اش) و کردها؛ یکی دیگر از شرکای کلیدی ایالات متحده در منطقه.

در حالی که اوضاع هنوز ناآرام است و کاملاً تحت کنترل نیست، خروج بازیگران جهانی مانند روسیه و ایران از درگیری با بازیگران همسو با ایالات متحده که اکنون نقش مهمی در سوریه ایفا می‌کنند، یک تغییر مهم در منطقه است. سوال اصلی این است که آیا ترکیه از وضعیت موجود راضی است؟ این بستگی به فرصت‌های مرتبط با توسعه دارد و اینکه روسیه و ایران تا چه حد به آنکارا اجازه خواهند داد تا نفوذ خود را در قفقاز جنوبی افزایش دهد.

درک این پویایی برای ارزیابی توانایی ترکیه جهت حفظ نفوذ رو به گسترش خود در منطقه بسیار مهم است. علاوه بر این، ارزیابی ثبات وضعیت در سوریه و منابعی که ترکیه نیاز دارد، ضروری است. آیا ترکیه منابع کافی برای گسترش نفوذ خود در مناطق دیگر خواهد داشت؟ عامل مهمی که باید در نظر گرفت آن است که موفقیت‌های ترکیه با کم رنگ شدن مواضع ایران و روسیه ارتباط تنگاتنگی دارد. هر دو کشور همواره منافع خود در سوریه را حیاتی قلمداد کرده و رایزنی در باب آن را رد می‌کردند. با این حال، آن‌ها نتوانسته‌اند این "خط قرمزها" را اجرایی کنند.

به ادعای این نشریه، ایران در باب کریدور در سیونیک (زنگزور) نگرانی‌های جدی دارد و مشخص نیست که آیا تهران در باب این منطقه امتیازاتی خواهد داد یا خیر. قابل ذکر است که ایران و روسیه قبلاً امتیازاتی به ترکیه در مورد مسئله آرتساخ داده‌اند که نتیجه آن خروج روسیه از آرتساخ و کنترل آذربایجان/ترکیه بر مناطق مرزی است که قبلاً در اختیار ارامنه بود.

این توالی حاکی از آن است که حضور روسیه و ایران در آرتساخ کم رنگ شده و به ادعای ناظران، این حضور کم رنگ می‌تواند از شام تا سیونیک یا به اصطلاح کریدور زنگزور امتداد یابد. اگر مسکو و تهران نتوانند نفوذ خود را در سوریه حفظ کنند، ممکن است در منطقه قفقاز جنوبی درگیر چالش های مشابهی شوند.