دو روی سکه عربستان؛ بازی پادشاهی در زمین ایران و اسرائیل/ رقابت پنهان تهران و ریاض در زمین سوخته خاورمیانه

به گزارش اقتصادنیوز، بلومبرگ با انتشار یادداشتی مدعی شد: اندکی پس از اینکه جوزف عون، فرمانده ارتش لبنان در ماه جاری به عنوان رئیس جمهور این کشور انتخاب شد، بنر‌های غول پیکری از او و ولیعهد محمد بن سلمان بر روی نمای ساختمانی در شمال استان عکار به نمایش درآمد و از چهره منصوب شده توسط عربستان سعودی به عنوان \"رهبر\" تجلیل شد.

بازی در میدان لبنان تغییر کرد؟

این نشریه در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: پادشاهی نفت خیز و رهبر ۳۹ ساله‌اش - که از عون برای تصدی عنوان ریاست جمهوری حمایت کردند- به عنوان یکی از بزرگ‌ترین برندگان پیامد‌های مناقشه ۱۵ ماهه غزه ظاهر شدند؛ جنجالی که توازن قوا را در این نوار باریک و خاورمیانه میان عربستان و رقیب دیرینه‌اش ایران تغییر داده است.

به ادعای ناظران، با اجرایی شدن توافق آتش‌بس شکننده در روز یکشنبه، نفوذ تهران در حال حاضر کاهش یافته است و حزب‌الله و محور مقاومت در لبنان و سرزمین‌های فلسطینی بر معادلات خود متمرکز شده‌اند، همزمان سقوط دولت بشار اسد در سوریه نیز اسرائیل را جسورتر کرده است. از همین رو عربستان سعودی وقت را برای پر کردن خلاء غنیمت شمرده و خیزی جدی برداشته است.

در همین راستا، مصطفی فهص، مفسر ساکن بیروت مدعی است: «این درگیری میان یک جوان جاه‌طلب است و ایران؛ جوانی که تغییرات و پویایی‌های خاورمیانه را برای خود فرصت ساز می‌داند». به ادعای این تحلیلگر، اینکه در نهایت چه کسی در این دوئل منطقه‌ای پیروز می‌شود، نه تنها برای دو قدرت درگیر بلکه برای سایر نقاط جهان، از جمله سرمایه‌گذاران جهانی که روی برنامه‌های ولیعهد برای توسعه اقتصاد عربستان سعودی و کاهش اتکای این کشور شرط می‌بندند، پیامد‌های وسیعی دارد.

فهص در ادامه ادعا کرد: بن سلمان، می‌داند که موفقیتش در داخل به این بستگی دارد که محیط پادشاهی در صلح نسبی باشد. از همین رو بر دور کردن منطقه از جنگ‌ها و شکست‌های اقتصادی به سمت توسعه و رونق متمرکز شده است.

ترامپ و معمای روابط تهران و ریاض

پل سالم، معاون تعامل بین‌الملل مؤسسه خاورمیانه، در جریان یک رویداد آنلاین هفته گذشته که توسط‌ اندیشکده چتم هاوس مستقر در لندن برگزار شد، در باب تحولات اخیر ادعا کرد: در شرایط کنونی شاهد لحظات و تحولات سیاه و سفید هستیم نه خاکستری و این پویایی می‌تواند سرنوشت ساز باشد.

با این حال، پادشاهی تلاش می‌کند تعاملاتش با تهران را حفظ کند، حتی در شرایطی که این کشور در شکل‌دهی انتقال سیاسی در لبنان و سوریه نقش فعالی دارد و برای «روز بعد» در غزه آماده می‌شود. پادشاهی به دنبال پاسخ به این سؤال‌ها است، چه کسی بر این منطقه حکومت می‌کند، چگونه آن را بازسازی کرده و شرایط عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و کشور‌های عربی می‌تواند حول چه امتیاز‌های بیشتری تعریف شود.

ظاهراً بازگشت دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب به کاخ سفید، به نفع آرمان‌های منطقه‌ای بن سلمان خواهد بود، چهره‌ای که رابطه گرمی با رئیس جمهوری تازه آمریکا دارد. اما حمایت‌های‌ آتشین ترامپ از اسرائیل و وعده او برای افزایش فشار بر ایران ممکن است برنامه‌های ریاض را پیچیده کند.

به ادعای بلومبرگ، از زمان حمله حماس به اسرائیل حوزه نفوذ منطقه‌ای ایران تحت تأثیر قرار گرفته، بالاخص آن که اسرائیل در یکسال گذشته مواضع و رهبران برجسته مقاومت در حماس و حزب الله را هدف قرار داد، ترور کرد و تلاش داشته تا پویایی منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.

همزمان درسوریه، سقوط اسد در ماه گذشته به چهار دهه نفوذ ایران در این کشور شرق مدیترانه پایان داد؛ کشوری که کانون ارسال کمک‌های لجستیکی به محور مقاومت در برابر اسرائیل و غرب قلمداد می‌شد. به ادعای ناظران تحولات شام همچنین موجب شده تا حزب الله - که تا همین اواخر از نظر نظامی و سیاسی بر لبنان تسلط داشت و به عنوان الگوی محور مقاومت حامی ایران عمل می‌کرد - پل ارتباطی‌اش را با تهران از طریق سوریه را از دست بدهد.

پادشاهی و برنامه چشم انداز ۲۰۳۰

به گفته منابع آگاه نزدیک به منابع سعودی، در حالی که پادشاهی از تغییر معادلات منطقه که خلاف خواست تهران است استقبال می‌کند، اما برای آن که روابطش با ایران درگیر تنش‌های دوباره نشود از رویکردی محتاطانه پیروی می‌کند. عربستان سعودی در شرایط کنونی به دنبال فرصت‌سازی است.

شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه این کشور و به عنوان میزبان سهامداران اصلی منطقه‌ای و غربی در سوریه، از ائتلاف جهانی خواسته تا در ارتباط با اسرائیل راهبرد دو کشوری را در اولویت قرار دهند. بادر السیف، استادیار دانشگاه کویت در این باره مدعی شد: عربستان سعودی در حال بهره‌برداری از مزایای سیاست خارجی اصلاح‌شده خود است، سیاستی که تنش زدایی را در اولویت قرار می‌دهد و به روابط خارجی عمدتاً از منشور برنامه تحول اقتصادی چند تریلیون دلاری‌اش؛ -برنامه‌ای موسوم به چشم‌انداز ۲۰۳۰- می‌نگرد.

او در ادامه خاطر نشان کرد: پادشاهی برای ایجاد اجماع در میان متحدان عرب و مسلمان خود و استفاده از آن در تعامل با اروپا و ایالات متحده در حین بحث در مورد لایحه بازسازی غزه، لبنان و سوریه سخت در تکاپو است؛ فرایندی که تخمین‌زده می‌شود ده‌ها میلیارد دلار هزینه داشته باشد.

نگرانی‌های اقتصادی داخلی محدودیت‌هایی را بر فعل و انفعال‌های عربستان سعودی اعمال کرده است. کشور‌های ثروتمند حاشیه خلیج فارس همچنین مشتاقند از تکرار اشتباهات گذشته خودداری کنند. آن‌ها میلیارد‌ها دلار در اختیار همسایگان فقیرتر عرب دادند تا ببینند که این اشتباهات در اثر سوء مدیریت و درگیری مجدد هدر می‌رود.

به گفته مقامات لبنانی، انتظار می‌رود سفر آتی رئیس جمهور جدید لبنان به عربستان سعودی بیشتر بر سرمایه‌گذاری متمرکز باشد تا کمک مالی. با این همه چالش‌ها فراتر از یافتن پول برای بازسازی منطقه است.

به ادعای ناظران، ایران همچنان در عراق و یمن - کشور‌هایی که با عربستان سعودی هم مرز هستند – نفوذ دارد. به علاوه، تشدید تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای تهران و هرگونه اقدام تهاجمی ادعایی علیه ایران توسط اسرائیل یا ایالات متحده ممکن است تهدید‌های جدیدی را برای ریاض و متحدانش در خلیج فارس ایجاد کند.

بازی پادشاهی در شام

در شرایط کنونی عربستان سعودی و ترکیه هم‌صدا با یکدیکر در سوریه - جایی که آنکارا برای دهه‌ها درگیر بوده و نقش کلیدی در سقوط اسد داشته – همکاری دارند. اما این دو قدرت منطقه‌ای در بحبوحه نگرانی‌های‌شان از فعل و انفعال‌های اسرائیل، برای نفوذ در سوریه درگیر رقابت‌های جدی و در عین حال پنهانی نیز هستند.

سامی نادر، مدیر مؤسسه امور استراتژیک لوانت دراین باره می‌گوید: «سوریه به کاهش تنش‌ها میان آنکارا و اسرائیل کمک می‌کند. ریاض همچنین باید با منافع متحدان خود از جمله امارات متحده عربی که علناً در باب رویکرد و سیاست‌های دولت موقت حاکم بر سوریه نگران است، مقابله کند. شام امروز توسط هیئت تحریرالشام - یکی از شاخه‌های سابق القاعده - رهبری می‌شود که عربستان سعودی و متحدان منطقه‌ای و غربی مایلند به خاطر ایجاد ثبات در کشور به این گروه فرصت بدهند.

احمد الشرع، رهبر تحریر الشام راه خود را برای اعتدال در برابر به غرب و آرام کردن عربستان سعودی و دیگر قدرت‌های خلیج فارس بازتعریف کرده است. اما پادشاهی‌ها در برابرش با چالش‌هایی روبروخواهند شد.

درین خلیفه، مشاور ارشد گروه بحران بین‌المللی مدعی است که الشرع اساساً از عربستان سعودی و متحدانش خواسته تا به سوریه فرصتی دوباره دهند تا به مدار عربی بازگردد. به ادعای این تحلیلگر، ایران هم کارت‌های خودش را دارد.

جان ساورز، مدیر سابق آژانس اطلاعات خارجی بریتانیا MI۶ در هفته گذشته در چتم هاوس گفت که تهران می‌تواند تصمیم بگیرد برنامه هسته‌ای خود را تقویت کند تا بدین طریق تغییر معادلات خاورمیانه را جبران کند، فعلی که به ادعای این تحلیلگر احتمالاً واکنش آمریکا و اسرائیل را به دنبال دارد و می‌تواند بستر را برای رویارویی هموار سازد.