سودای اردوغان؛ خیز آنکارا برای احیای امپراتوری عثمانی از شام تا قفقاز/ فصل تازه مانور ترکیه در میانه رویارویی آمریکا و روسیه

به گزارش اقتصادنیوز، اوراسیا ریویو با انتشار یادداشتی مدعی شد: در میانه بی ثباتی جهانی، ما شاهد از هم گسیختگی اتحادهای طولانی مدت و مشارکت‌های استراتژیک هستیم. این روند احتمالاً در آینده نزدیک به چندپارگی ائتلاف‌ها منجر می‌شود و ائتلاف‌های تاکتیکی جایگزین معاهدات استراتژیک می‌شوند.

در قاب این چشم‌انداز در حال تغییر، کشورها به‌طور فزاینده‌ای به دنبال فاصله گرفتن از تعهدات بلندمدت به ابرقدرت‌های جهانی هستند و در عوض استراتژی‌های کوتاه‌مدت و عمل‌گرایانه را انتخاب می‌کنند. این پویایی شبکه پیچیده و ناپایداری از اتحادها، ائتلاف ها و صف بندی‌ها در نظم بین‌المللی را تقویت کرده و چالشی مهم برای صلح و امنیت جهانی است.

فصل تازه مانور ترکیه

اوراسیا ریویو در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: خاورمیانه که اغلب به عنوان قلب ژئوانرژی جهان توصیف می‌شود، خود را درگیر منافع رقابتی قدرت‌های بزرگ، ایدئولوژی‌ها، مذاهب و بقایای امپراتوری‌های گذشته می‌بیند. این منطقه به میدان جنگ برای نفوذ قدرت‌های جهانی، به ویژه ایالات متحده تبدیل شده است.

با این حال، پس از شکست‌های آمریکا در عراق و افغانستان، ایالات متحده شاهد از بین رفتن سلطه خود بر نظم خاورمیانه پس از جنگ جهانی دوم بود. با سقوط بشار اسد در سوریه و کاهش نفوذ ایران در این کشور، ترکیه به عنوان یک بازیگر کلیدی ظاهر شده که به دنبال بازتعریف پویایی قدرت در خاورمیانه است.

آنکارا اکنون خود را به عنوان رهبر امپراتوری عثمانی احیا شده و مالک کریدور بزرگ با محوریت اخوان المسلمین، از ترکیه تا شمال غربی اروپا تصور می‌کند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، با استفاده از لفاظی‌های ملی‌گرایانه، سیاست خارجی ترکیه را از صف بندی سنتی غربی خود به سمت دکترین "استقلال استراتژیک" - مفهومی که اروپا برای دستیابی به آن تلاش کرده- هدایت کرده است.

ترکیه به طور فعال در حال گسترش نفوذ خود در مناطقی است که زمانی بخشی از امپراتوری عثمانی بودند، از شرق مدیترانه تا شاخ آفریقا و از قفقاز تا خاورمیانه، مناطقی که در طول جنگ جهانی اول از دست رفتند.

ترکیه با توسل به سیاست‌های جسورانه و قاطعانه خود را به عنوان بازیگر محوری در صحنه جهانی تعریف کرده است. ترکیه که زمانی متحد قابل اعتماد ناتو و شریک استراتژیک ایالات متحده بود، اکنون به نظر می‌رسد که به دنبال احیای امپراتوری خود است. این تغییر پیامدهای عمیقی نه تنها برای ایالات متحده، بلکه برای اروپا و اسرائیل نیز دارد.

حضور نظامی ترکیه در سوریه، همسویی این کشور با گروه‌هایی مانند حیات تحریرالشام (که اعضای آن با القاعده و داعش ارتباط دارند)، مداخله آنکارا در لیبی و آذربایجان، گسترش پایگاه‌های نظامی این کشور در قطر و سومالی و دستیابی به سامانه دفاع موشکی اس-400 روسیه، همگی نشان دهنده قدرتی مستقل در آنکارا و ادعای جهانی این بازیگر است. این مسیر در نهایت می‌تواند سلسله مراتب تحت رهبری ایالات متحده را به چالش کشیده و به طور بالقوه ترکیه را در برابر واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش قرار دهد.

ترامپ و معمای آنکارا

با وجود نقش ترکیه به عنوان یکی از اعضای کلیدی ناتو و اهمیت تاریخی این بازیگر در معماری امنیتی غرب، اقدامات اخیر ترکیه - مانند خرید تسلیحات روسی و امتناع از پیوستن به تحریم‌های غرب علیه ایران و روسیه - روابط این کشور را با ایالات متحده و اتحادیه اروپا تیره کرده است.

در حالی که ترکیه به اهمیت ناتو برای امنیت خود، به ویژه در مقابله با تهدیدات روسیه، اذعان دارد، از اختلافات بین قدرت‌های بزرگ نیز برای تقویت موقعیت خود استفاده می‌کند. آنکارا با تقویت همزمان روابط با روسیه و چین و در عین حال تلاش برای حفظ روابط با ایالات متحده و اروپا، استراتژی پیچیده‌ای را برای افزایش خودمختاری و نفوذ خود در نظم جهانی دنبال می‌کند.

ترامپ در برخورد با سیاست‌های در حال تحول ترکیه با چالش‌های مهمی مواجه بوده و است. اولین نقطه اختلاف عمده خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 توسط ترکیه از روسیه بود که به عنوان توهین مستقیم به پیمانکاران دفاعی ایالات متحده تلقی و به تحریم‌های آمریکا منجر شد.

با وجود این، آنکارا در همکاری نظامی خود با مسکو ثابت قدم مانده است. موضوع دوم حمایت ترکیه از گروه‌های سیاسی اسلام گرا مانند اخوان المسلمین و مداخلات این کشور در لیبی و سوریه است که منافع ایالات متحده و متحدانش در دریای مدیترانه را تهدید می‌کند. علاوه بر این، موضع غیرقابل پیش بینی اردوغان در قبال اسرائیل نگرانی‌های جدی را در واشنگتن برانگیخته است.

به ادعای اوراسیا ریویو، اسرائیل، سنگ بنای استراتژی ایالات متحده در خاورمیانه و حافظ منافع غرب در منطقه، در سال‌های اخیر با مواضع خصمانه فزاینده‌ای از سوی ترکیه مواجه شده است. انتقاد شدید اردوغان از سیاست‌های بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در قبال فلسطینی‌ها و حمایت آشکار او از حماس، نشان‌دهنده جاه‌طلبی آنکارا برای معرفی خود به عنوان قهرمان منطقه‌ای است.

در حالی که روابط ترکیه و اسرائیل فراز و نشیب‌هایی را تجربه کرده، حمایت آنکارا از گروه‌های ضداسرائیلی، به ویژه حماس، تهدیدی قابل توجه برای امنیت اسرائیل قلمداد می‌شود. علاوه بر این، فعالیت‌های ترکیه در شرق مدیترانه، به‌ویژه تلاش‌های این کشور برای اکتشاف گاز طبیعی، تنش‌ها را با اسرائیل، یونان و قبرس تشدید کرده و توازن قدرت منطقه‌ای را مختل و ایالات متحده را وادار به ایفای نقش فعال‌تر در مدیریت این اختلافات کرده است.

ترکیه در آرزوی تبدیل شدن به یک قدرت جهانی درجه دوم، مشابه چین، با نفوذ قابل توجه در نظم بین‌المللی است. موقعیت منحصر به‌ فرد ژئوپلیتیکی در چهارراه اوراسیا، همراه با میراث تاریخی، ایدئولوژیک و امپریالیستی است؛ گزاره‌هایی که به ترکیه اجازه داده تا خود را نه به عنوان تابع یا متحد غرب، بلکه به عنوان یک بازیگر مستقل و برابر تصور کند.

با این حال، این به معنای گسست کامل از غرب یا چرخش کامل به شرق نیست. در عوض، ترکیه در درجه اول درگیر ائتلاف‌های تاکتیکی و کوتاه‌مدت است که در خدمت هدف گسترده‌تر خود، یعنی احیای جاه‌طلبی‌های امپریالیستی تاریخی و هویت‌محور و حفظ قدرت ملی است.

پیوندهای زبانی و فرهنگی ترکیه با کشورهای ترک زبان، از آنکارا تا سین کیانگ در چین و آسیای مرکزی، این کشور را به عنوان حامی این مناطق قرار داده است. در همین حال، سقوط دولت اسد در سوریه، ترکیه را بیش از هر زمان دیگری به رویای خود برای احیای امپراتوری عثمانی نزدیک کرده است.

تنها مانع باقی مانده مصر است که ترکیه امیدوار است دچار فروپاشی شود، سودای احیای عثمانی را ممکن کند و به ترکیه فرصت دهد قلمروی خود را تا مراکش گسترش دهد. تضعیف رقبای منطقه‌ای بالقوه؛ ترکیه را جسورتر کرده و به این کشور اجازه می‌دهد تا جاه‌طلبی‌های توسعه‌طلبانه خود را با محدودیت‌های کمتری دنبال کند.

به طور خلاصه، مانور استراتژیک ترکیه نشان دهنده تمایل این بازیگر برای بازپس گیری موقعیتی با اهمیت تاریخی و ژئوپلیتیکی است. آنکارا با ایجاد توازن در روابط خود با قدرت‌های بزرگ و دنبال کردن سیاست خارجی قاطعانه، خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در نظم جهانی در حال تحول قرار می‌دهد. با این حال، این جاه‌طلبی با خطراتی همراه است، زیرا اتحادهای مستقر را به چالش می‌کشد و می‌تواند منجر به بی‌ثباتی بیشتر در یک منطقه از قبل بی‌ثبات شود.