فصل تازه مانور قدرت عربستان؛ ریاض به دنبال بازتعریف نقش خود در معادلات جهانی/ پشت پرده باج خواهی بن سلمان از ترامپ

به گزارش اقتصادنیوز، بلومبرگ با انتشار یادداشتی مدعی شد:‌ درحالی که دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده برای پایان دادن به جنگ در اوکراین و تغییر نظم خاورمیانه خیز برداشته است، یکی از رهبران جهان در قلب هر دو ابتکار عمل قرار دارد؛ محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی.

بن سلمان، به عنوان حاکم واقعی پادشاهی نفت خیز، یکی از معدود دلالان قدرت جهانی است که که با ترامپ و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه رابطه‌ای نزدیک دارد، در حالی که اکثر سران کشورهای عربی ولیعهد را به عنوان چهره‌ای می‌شناسند که قادر است واشنگتن را که امروز از رویکردهای نامتقارن پیروی می‌کند، تحت تاثیر قرار دهد.

همین مقوله موجب شده تا ریاض محتمل‌ترین مقصد برای رایزنی‌های احتمالی ترامپ و پوتین باشد. همین گزاره موجب شده تا واکنش محمد بن سلمان به طرح ترامپ در باب غزه در کانون توجه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار بگیرد.

فرصت سازی بن سلمان

بلومبرگ در ادامه یادداشت خود آورد:‌ روابط این مرد 39 ساله با ترامپ نشان از پوست اندازی ولیعهد دارد؛ چهره‌ای که در سال 2018 به واسطه دست داشتن در قتل جمال خاشقجی، ستون نویس واشنگتن پست در کنسولگری عربستان در آنکارا چهره‌ای منفور بود و حالا به صلح‌ساز تبدیل شده است.

این متغیر در کنار تمایل رئیس جمهوری ایالات متحده به گفت‌وگوی منطقه‌ای موجب شده تا موقعیت بن سلمان در داخل و فراتر از مرزهای عربستان تقویت شود. از همین رو شاهزاده تلاش دارد تا با تکیه بر رویکرد سنتی پادشاهی بستر را برای ثبات منطقه‌ای هموار سازد؛ چرا که به خوبی می‌داند پیشرفت اقتصادی و تحقق چشم‌انداز 2030 مستلزم صلح در منطقه است.

در همین راستا، به ادعای دو منبع آگاه که نخواستند نامشان فاش شود، بن سلمان براین باور است که رویکرد مخرب ترامپ ممکن است به او فرصت دهد تا در تنش‌ها و مناقشه‌ها در خاورمیانه و جغرافیاهای دیگر نقش‌آفرینی کند.

جاناتان پانیکوف، مدیر ابتکار امنیت خاورمیانه فعال در شورای آتلانتیک، در این باره مدعی است: «دیدار ترامپ و پوتین می‌تواند فرصتی برای بن سلمان باشد تا حسن نیت خود را صحنه جهانی عریان سازد. ریاض با چنین رخدادی می‌تواند به حمایت‌های ترامپ امیدوارتر باشد و در باب غزه اولویت‌ها و ملاحظاتش لحاظ شود.»

ترامپ پس از تماس تلفنی با همتای روس خود که هدف از آن پایان دادن به جنگی سه ساله است که از فوریه 2022 آغاز شده است، روز چهارشنبه گفت که «احتمالاً» در «آینده‌ای نه چندان دور» با پوتین در عربستان سعودی دیدار خواهد کرد. پیشتر ترامپ در مسیر مبارزات انتخاباتی به تحقق صلح در اوکراین متعهد شد و پیت هگست، وزیر دفاعش، به دنبال آن است تا لیست امتیازهای اعطایی به روس‌ها را فراهم کند؛ امتیازهایی که اوکراین باید بدان تن دهد.

در چنین شرایطی اگر رایزنی‌های پوتین و ترامپ در ریاض برگزار شود، تصویری که عربستان با توسل بدین گزاره می‌تواند از خود ترسیم کند؛ تصویر بازیگری قدرتمند و با نفوذ در عرصه جهانی است. علاوه بر این، پس از رایزنی‌های پوتین و ترامپ، پادشاهی به مقصدی برای گفت‌وگوهای سطح بالا درباره راه‌حل دو دولتی در باب درگیری اسرائیل و فلسطین، آینده سوریه و پایان جنگ در سودان تبدیل خواهد شد.

بازی در دو زمین

عربستان در جریان میزبانی از ترامپ و پوتین، نقشی مشابه نقش سنگاپور را ایفا خواهد کرد؛ سنگاپور نیز کشوری بود که ترامپ برای دیدار با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی آن را برگزید. مقامات سعودی بر این باورند که تعریف بن سلمان به عنوان چهره‌ای صلح‌ساز، هدف پادشاهی را برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی متوسط ​​که با همه دوست است و سیاست خارجی را دنبال می‌کند که حول منافع و آرمان اقتصادی‌اش تعریف شده، محقق خواهد کرد.

این در حالی است که پادشاهی در حال سرمایه‌گذاری تریلیون‌ها دلار برای اجرای طرحی جهت توسعه اقتصاد غیرنفتی است؛ طرحی که چشم‌انداز 2030 نامیده و هدف بلندپروازانه‌ای برای چهار برابر کردن سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به 100 میلیارد دلار در سال در قابش تعریف شده است.

عربستان سعودی از محکوم کردن حمله روسیه به اوکراین، به واسطه عضویت روسیه در اوپک پلاس اجتاب کرد و پوتین نیز پیشتر از به چالش کشیدن بن سلمان به دلیل قتل خاشقجی از MBS خودداری کرد. پوتین در دسامبر 2023 با سفری نادر به پادشاهی نشان داد که هنوز در برخی از نقاط جهان از او استقبال می‌شود، اگرچه شاهزاده محمد اعتبار خود را با استقبال از ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین همزمان تقویت کرد.

لینا خطیب، یکی از همکاران برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا فعال در چتم هاوس، در این باره به بلومبرگ گفت: انتخاب عربستان به عنوان مقصد رایزنی‌ها در باب اوکراین توسط ترامپ برای پادشاهی که قرار است میزبانی چنین نشستی را عهده دار شود، بسیار با اهمیت است و می‌تواند موقعیت این کشور در عرصه جهانی را تقویت کند.

به باور خطیب، این نشست، رویکرد و استراتژی ریاض در امور خارجی را تأیید خواهد کرد؛ استراتژی که مبتنی بر تنوع در روابط دیپلماتیک پادشاهی است. همزمان به باور ناظران، اگر میزبانی از روسای جمهور آمریکا و روسیه نسبتاً ساده به نظر برسد، پاسخ به طرح غزه ترامپ ممکن است شرایط را برای ریاض پیچیده‌تر کند.

رهبر عربستان باید در باب طرح غزه روابط نزدیک خود تعادلی را میان منافعش در ارتباط با واشنگتن و دغدغه‌هایش به واسطه هراس اعراب از این طرح جنجالی تعریف نماید. طرح ترامپ حول این گزاره خلاصه شده که ایالات متحده مالکیت غزه ویران شده بعد از جنگ 16 ماهه بین اسرائیل و حماس را از آن خود کرده و در طول فرآیند بازسازی بر خط ساحلی مدیترانه در سرزمین فلسطین سرمایه گذاری کند.

ترامپ گفت که این امر مستلزم انتقال بیش از 2 میلیون نفر از ساکنان غزه به مصر و اردن است، پیشنهادی که منتقدان می‌گویند پاکسازی قومی است. در بحبوحه محکومیت گسترده این طرح در خاورمیانه، واکنش اولیه سعودی‌ها تکرار درخواست‌ها برای تشکیل کشور فلسطینی و رد ایده آواره کردن مردم غزه بود.

مقامات سعودی و دیگر مقامات عرب نگران هستند که هجوم پناهجویان ثبات را در مصر و اردن و در نتیجه کل منطقه به خطر بیاندازد. به گفته یکی از منابع آگاه، مقامات سعودی براین باورند که جهان عرب نمی‌تواند شاهد شکست مصر یا اردن باشد و اگر ترامپ از ارائه کمک‌ها خودداری کند، پادشاهی به همراه سایر قدرت‌های منطقه می‌بایست با اهرم‌های مالی‌شان وارد میدان شوند.

به ادعای منابع آگاه که به دلیل حساسیت موضوع نخواستند نامشان فاش شود، با این حال، عربستان سعودی تا حدودی امیدوار است که به واسطه روابط نزدیک بن سلمان با ترامپ، این پیچدگی‌ها حل شود. به ادعای این گروه، رابطه‌ای که شاهزاده محمد در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ و همچنین پس از شکست او در انتخابات 2020 با رئیس جمهوری وقت آمریکا تعریف کرده می‌تواند در این زمینه موثر واقع شده و فضا را تغیر دهد.  

به گفته یکی از مقام‌های خلیج فارس، توانایی بن سلمان برای دستیابی به مصالحه، چندان برجسته نباشد  و کشورهای منطقه احتمالا توجه به اولویت‌های مالی ضروری‌تر در داخل، تمایلی به تأمین مالی اردن و مصر نداشته باشند.

به ادعای دو مقام عرب، دولت مصر در حال طراحی یک طرح جایگزین برای غزه است که به گفته آنها، ملک عبدالله و فتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، در نشستی متشکل از پنج کشور در ریاض در مورد آن با بن سلمان رایزنی خواهند داشت. یکی از منابع آگاه مدعی شد که قرار بر آن است که این نشست 20 فوریه برگزار شود.

به ادعای بلومبرگ، بن سلمان دستور کار خودش را دارد. رهبر عربستان سعودی مدت‌هاست که آرزوی توافقنامه همکاری دفاعی، فناوری و هسته‌ای با ایالات متحده را در سر پرورانده است؛ گزاره‌ای که واشنگتن در صورت موافقت ریاض با عادی سازی روابط با اسرائیل، قادر است بدان دست یابد.

آنا بورشچوسکایا، کارشناس ارشد فعال در موسسه واشنگتن مستقر در دی سی، مدعی است: «ترامپ پیامی ارسال کرده و تاکید دارد که از تلاش عربستان سعودی برای رهبری منطقه حمایت می‌کند. با توجه به رویکرد مبادلاتی محمد بن سلمان در عرصه سیاست بین‌الملل، به نظر می‌رسد که ولیعهد تصور می‌کند قادر است از این فرصت بهره‌مند شده و با استفاده از حمایت واشنگتن در نظم جهانی سرمایه‌گذاری کند.»