آزمون بزرگ در عمان/ ترامپ اروپا و اسرائیل را سردرگم کرد؟
به گزارش اقتصادنیوز، نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد: گفت‌وگوهای میان ایالات متحده و ایران که ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا مدعی شد قرار است از روز شنبه در عمان آغاز شود، با مشکلات قابل‌توجهی از نظر محتوایی و همچنین بی‌اعتمادی عمیق دو طرف مواجه است.
اما به ادعای ناظران، زمان برای مذاکراتی که احتمالا پیچیده خواهد بود، محدود است. در همین راستا صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده چتم هاوس، مدعی شد، «ما در یک دو راهی قرار داریم و به سوی بحران حرکت می‌کنیم».
رایزنی در دقیقه نود!
نیویورک تایمز در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: در حالی که ترامپ طی ادعاهایی اخیراً ایران را تهدید کرده، اما هم‌زمان تصریح کرده است که ترجیح او دستیابی به یک توافق دیپلماتیک است. این اطمینان‌خاطر که در دفتر بیضی کاخ سفید و در حضور بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل که خواهان اقدام نظامی است، بیان شد؛ در جهان عرب با استقبال مواجه خواهد شد؛ حتی اگر هدف جمهوری اسلامی ایران افزایش نفوذ منطقه‌ای باشد.
با این همه، کشورهای عربی از مصر تا کشورهای حاشیه خلیج فارس نگران پیامدهای اقتصادی و اجتماعی یک رویارویی احتمالی هستند، به‌ویژه در حالی که کشتار در غزه ادامه دارد. اما خواسته‌های ادعایی علنی ترامپ -از جمله توقف غنی‌سازی اورانیوم و تحویل ذخایر غنی‌شده- تقریباً به طور قطع رد خواهد شد. این که دو طرف تا چه اندازه مایل به مصالحه هستند، مشخص نیست، اما ترامپ به اتخاذ مواضع سخت در ابتدای مذاکرات و سپس تلاش برای رسیدن به توافق، شهرت دارد.
این نشریه ادعا کرد: انتظار می‌رود گفت‌وگوهای پیش رو در سطحی بالا و با حضور عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و بنا بر گزارش‌ها، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در خاورمیانه برگزار شود. با وجود اختلاف نظر دو طرف درباره اینکه این گفت‌وگوها «مستقیم» هستند (طبق ادعای ترامپ) یا «غیرمستقیم» و از طریق واسطه‌ها (به گفته ایران)، اهمیت این موضوع به‌ویژه با حضور چهره‌های کلیدی کمتر خواهد بود.
آنچه اهمیت دارد -همان‌طور که عراقچی بر آن تاکید داشته- این است که این تلاش «به همان اندازه که یک فرصت است، یک آزمون هم قلمداد می شود»؛ آزمونی برای سنجش آمادگی دو طرف برای گفت‌وگوهای جدی درباره برنامه هسته‌ای ایران؛ برنامه‌ای که تهران می‌گوید صرفاً اهداف غیرنظامی دارد.
با این حال، حتی اگر رویارویی در کار نباشد، فضای گفتگو محدود است. مقام‌های اروپایی و تحلیلگران مدعی اند که تا پایان ماه ژوئیه، اروپا باید مشخص کند که آیا قصد دارد تحریم‌های سنگین سازمان ملل علیه ایران را دوباره اعمال کند یا نه. فرصت اعمال مجدد این تحریم‌ها -که در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ لغو شده بودند- در ۱۸ اکتبر به پایان می‌رسد.
سایه سنگین ماشه
به ادعای نیویورک تایمز، ایران هم‌اکنون تحت تحریم‌های سنگین، به‌ویژه آن‌هایی که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ اعمال شد، قرار دارد؛ تحریم‌هایی که اقتصاد ایران را هدف قرار داده‌اند. اما بازگشت تحریم‌های فراگیر سازمان ملل، می‌تواند تبعاتی داشته باشد. به همین دلیل، به ادعای گروهی این تحریم‌ها می توانند برای بازگرداندن ایران به پشت میز مذاکره به سان اهرمی مهمی قلمداد شوند.
اروپایی‌ها -بازیگرانی چون بریتانیا، فرانسه و آلمان- همچنان طرف‌های توافق هستند و می‌توانند با طی یک دوره اطلاع‌رسانی، تحریم‌های سازمان ملل را دوباره اعمال کنند، اما توانایی آن‌ها برای این اقدام و اهرمی که در اختیار دارند، در ماه اکتبر پایان می‌یابد. اگر تحریم‌های سازمان ملل بازگردانده شوند و -ماشه فعال شود-، ایران تهدید کرده که به‌طور کامل از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. این امر ممکن است موجب شود اسرائیل، با حمایت آمریکا، تجاوز نظامی ادعایی را برای هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای ایران آغاز کند. هر دو بازیگر متعهد شده‌اند که اجازه نخواهند داد ایران از آستانه گریز هسته‌ای عبور کند.
اروپایی‌ها تمایل دارند پیش از آنکه روسیه -که به‌طور فزاینده‌ای به متحد ایران تبدیل شده- ریاست شورای امنیت سازمان ملل را در ماه اکتبر بر عهده گیرد، تصمیم نهایی خود را بگیرند. ایران قرار است روز سه‌شنبه مذاکرات فنی از پیش برنامه‌ریزی‌شده‌ای را درباره برنامه هسته‌ای خود با مقام‌های روسیه و چین در مسکو برگزار کند.
سخنگوی کرملین، دیمیتری پسکوف، هم اعلام کرده که روسیه از مذاکرات عمان استقبال کرده و افزوده: «ما از حل مسئله هسته‌ای ایران از طریق سیاسی و دیپلماتیک حمایت می‌کنیم». سوزان مالونی، کارشناس مسائل ایران و مدیر برنامه سیاست خارجی مؤسسه بروکینگز، در این باره مدعی شد: «من واقعاً نگران هستم، این تاکتیک مذاکره تحت تهدید که دولت ترامپ از آن استفاده می‌کند، جایگزینی برای یک سیاست جدی در قبال ایران نیست».
آمریکا هم‌اکنون بمب‌افکن‌های دوربرد B-2 را به منطقه اعزام کرده و ناو هواپیمابر دوم، کارل وینسون، را هم به منطقه فرستاده و هم‌زمان کارزار گسترده‌ای از بمباران‌ها علیه حوثی‌ها، را آغاز کرده است؛ اقدامی که به عنوان پیامی ادعایی از سوی واشنگتن تعبیر می‌شود.
جهان بر سر دوراهی
به ادعای نیویورک تایمز، ایران علاقه‌ای به مواجهه با مجموعه دیگری از تحریم‌های چندجانبه، علاوه بر تحریم‌های آمریکا پس از خروج ترامپ از توافق در ۲۰۱۸، ندارد. اما اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند در غیاب توافق جدید، تحریم‌ها را بازمی‌گردانند. این تهدید موجب شده ایران اعلام کند در چنین صورتی از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج خواهد شد. این معاهده یک بازه زمانی ۹۰ روزه برای خروج تعریف کرده، که شاید هنوز فضای اندکی برای دیپلماسی در دقیقه نود باقی بگذارد.
حتی اگر ایران با ادامه حضور بازرسان بین‌المللی در کشور موافقت کند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شده که ایران در گذشته همکاری شفافی با بازرسان نداشته و همین امر موجب شده جهان تا حد زیادی از جزئیات برنامه هسته‌ای ایران بی‌اطلاع بماند. به ادعای گروهی از تحلیلگران، یک برنامه هسته‌ای فاقد نظارت بین‌المللی -با ظرفیت بالقوه برای گریز- ممکن است اسرائیل و آمریکا را به اقدام نظامی ادعایی علیه ایران وادارد.
به ادعای گروهی دیگر، غرب و اسرائیل نگران آن هستند که تهران در خفا مشغول برنامه‌ریزی برای یافتن راهی سریع‌تر و ابتدایی‌تر جهت تغییر دکترین هسته‌ای‌اش باشد؛ طبق داده‌های آژانس، ایران هم‌اکنون اورانیوم با غنای بالا را در اختیار دارد.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در این باره مدعی شد: «تصور اینکه اسرائیل با چنین برنامه پیشرفته‌ای در غیاب نظارت سازمان ملل کنار بیاید دشوار است. رویارویی، احتمالاً واکنش شدید ایران علیه اهداف آمریکایی، اسرائیلی و زیرساخت‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس، مانند تأسیسات نفتی را در پی خواهد داشت؛ چیزی که هیچ کشور عربی در منطقه خواهان آن نیست. همچنین ممکن است ایران را به سمت تغییر دکترین هسته‌ای سوق دهد.»
اینکه آیا اروپا قادر یا مایل خواهد بود تا ضرب‌الاجل تحریم‌ها را به تعویق بیندازد، مشخص نیست، اما تحلیلگران می‌گویند برای در نظر گرفتن چنین گزینه‌ای، پیشرفت چشمگیری در مذاکرات لازم است. به ادعای نیویورک تایمز، با توجه به بی‌اعتمادی متقابل -به‌ویژه پس از آنکه ترامپ از توافق قبلی خارج شد- هر توافق جدیدی باید «به‌طور دائمی پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را محدود کرده و در ازای آن تضمین‌های اقتصادی دائمی ارائه دهد»، تضمین‌هایی که به باور صنم وکیل باید کاملاً معتبر باشد.
تریتا پارسی، کارشناس مسائل ایران در مؤسسه کوئینسی، در این باره مدعی است: «اگر هدف ترامپ موضوع دیگری باشد، دیپلماسی احتمالاً از ابتدا محکوم به شکست است. اما اگر استراتژی ترامپ بر دستیابی به توافقی مبتنی بر راستی‌آزمایی برای جلوگیری از گریز هسته‌ای باشد -تنها خط قرمز رئیس جمهوری آمریکا- متمرکز باشد، دلایلی برای خوش‌بینی نسبت به گفت‌وگوهای پیش‌رو وجود دارد».
واعظ در ادامه ادعا کرد: ایرانی‌ها درباره امکان رسیدن به توافق با ترامپ تردید دارند. من نشانه‌هایی می‌بینم که آن‌ها خود را برای رویارویی آماده می‌کنند. پس از حملات اسرائیل به مواضع محور مقاومت از جمله حزب‌الله در لبنان و حماس در غزه و کرانه باختری و حملات هوایی علیه پدافند موشکی ایران، ایران بیش از هر زمان دیگر بر افزایش توان بازدارندگی‌اش متمرکز است.»
واعظ مدعی است: «بدون تردید، ایرانی‌ها تحت تاثیر تغییر معادلات منطقه قرار گرفته‌اند. ایران نمی‌خواهد فشار را به عنوان ابزاری برای امتیازدهی مشروعیت ببخشد، چرا که این مسیر لغزنده‌ای است».
