روایت علی واعظ و تریتا پارسی از مذاکرات ایران و آمریکا؛ رایزنی روی گسل‌های شکننده/واکنش احتمالی تهران به تقلای شاهین‌های آمریکایی چه خواهد بود؟
به گزارش اقتصادنیوز، خبرگزاری سی ان ان با انتشار یادداشتی مدعی شد: ایالات متحده و ایران روز شنبه سومین دور از مذاکرات هسته‌ای خود را به پایان رساندند؛ مذاکراتی که به ادعای کارشناسان وارد مرحله‌ای دشوارتر شده است؛ چرا که رایزنی‌ها حول مباحث فنی است و واشنگتن در حال تعیین شرایط خود است و تهران بر خطوط قرمزش تاکید دارد.
در همین راستا، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، گفت: «این بار مذاکرات بسیار جدی‌تر از دفعات قبل بود؛ گفت‌وگوهایی داشتیم که هم مفصل‌تر بود، هم تخصصی‌تر و هم فنی‌تر. گفت‌وگوهای کارشناسی خوب پیش رفت». مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا هم روز چهارشنبه مدعی شد که واشنگتن مخالف غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران است و ترجیح می‌دهد ایران سوخت هسته‌ای مورد نیاز برای برنامه انرژی غیرنظامی خود را وارد کند. این در حالی است که ایران بارها تأکید کرده است که حق غنی‌سازی اورانیوم برایش غیرقابل مذاکره است.
رایزنی‌ها به نقطه حساس رسید
سی ان ان در ادامه گزارش ادعایی‌اش آورد: هرچند ایران و آمریکا پیش از این گفت‌وگوها را مثبت ارزیابی کرده بودند؛ آن هم علیرغم تهدیدات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اقدام نظامی ادعایی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران در صورت عدم توافق. اما مذاکرات روز شنبه وارد بحث‌های حساس‌تری درباره جزئیات برنامه هسته‌ای ایران شد؛ جایی که اختلافات دو طرف همچنان عمیق است.
عراقچی در این باره گفت: «هنوز هم در مسائل اصلی و در جزئیات اختلاف نظر وجود دارد. تا دور بعدی مذاکرات، دو طرف در پایتخت‌های خود گفت‌وگوهایی خواهند داشت تا ببینند چگونه می‌توان این اختلافات را کاهش داد». بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، هم اعلام کرد که مذاکرات هفته آینده ادامه خواهد یافت.
در سال ۲۰۱۵، ایران و قدرت‌های جهانی از جمله آمریکا به توافقی هسته‌ای با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست یافتند. بر اساس این توافق، ایران متعهد شد برنامه هسته‌ای خود را محدود کند و در مقابل، تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور لغو شود. اما در سال ۲۰۱۸، ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود از برجام خارج شد.
در واکنش، ایران سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را تا ۶۰ درصد افزایش داد؛ رقمی که به ۹۰ درصد، سطح لازم برای عبور از آستانه گریز هسته‌ای نزدیک‌تر است. با این حال ایران همواره تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح‌آمیز است. ماه گذشته، ترامپ در نامه‌ای به ایران خواستار مذاکرات جدید درباره توافق هسته‌ای شد و به ادعای ناظران، به ایران مهلت دوماهه برای دستیابی به توافق جدید داد.
خطوط قرمز تهران-واشنگتن
ترامپ مدعی است که خواهان توافقی «قوی‌تر» از برجام ۲۰۱۵ است، اما مقامات آمریکایی طی ماه گذشته در اظهارات خود دچار تناقض شده‌اند. هنوز مشخص نیست که واشنگتن خواهان برچیدن ادعایی کامل برنامه هسته‌ای ایران -از جمله بخش غیرنظامی آن- است یا اینکه حاضر است برنامه‌ای غیرنظامی را بپذیرد به شرطی که ایران غنی‌سازی داخلی را کنار بگذارد.
در ماه جاری، استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در مذاکرات با ایران، ادعا کرد نیازی به غنی‌سازی اورانیوم فراتر از سطح مورد نیاز برای برنامه انرژی هسته‌ای نیست. با این حال، روز بعد در بیانیه‌ای در شبکه اجتماعی ایکس (X) ادعا کرد که هر توافق نهایی با ایران باید شامل «توقف و حذف برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی» باشد.
در همین حال، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، هم در مصاحبه‌ای مدعی شد که ایران می‌تواند برنامه غیرنظامی داشته باشد، اما باید سوخت هسته‌ای را وارد کند و مجاز به غنی‌سازی داخلی نیست. در همین راستا علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در گفت‌وگویی با بکی اندرسون ادعا کرد: «سطح بی‌اعتمادی بالاست و زمان کم. بنابراین احتیاط در کنار خوش‌بینی لازم است».
روبیو همچنین مدعی است: «مسیر دستیابی به برنامه‌ای هسته‌ای غیرنظامی و صلح‌آمیز برای ایران وجود دارد، اما اگر بر غنی‌سازی اصرار کند، تنها کشوری خواهد بود که بدون داشتن برنامه تسلیحاتی، اورانیوم غنی می‌کند و این مشکل‌زاست».
با این حال، برخی کشورها مانند برزیل هم بدون داشتن برنامه تسلیحاتی، اورانیوم غنی می‌کنند. همچنین کنسرسیوم اورنکو در آلمان و هلند فعالیت دارد و این کشورها سلاح هسته‌ای ندارند. در همین راستا، هفته گذشته، کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، در گفت‌وگویی در عربستان سعودی، از پیشرفت در مذاکرات برای امکان غنی‌سازی اورانیوم در خاک عربستان خبر داد.
موضع ایران چیست؟
به ادعای سی ان ان، ایران بر حق غنی‌سازی خود پافشاری کرده و دولت ترامپ را به ارسال پیام‌های متناقض متهم کرده است. عراقچی در این باره گفته: «برنامه غنی‌سازی ایران یک موضوع واقعی و جدی است. ما آماده اعتمادسازی درباره نگرانی‌های احتمالی هستیم، اما اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست». ایران خطوط قرمزی برای مذاکرات تعیین کرده که شامل مخالفت با «زبان تهدیدآمیز» و «خواسته‌های افراطی درباره برنامه هسته‌ای» است.
همچنین تهران خواستار عدم ورود آمریکا به مباحث مربوط به صنعت دفاعی خود -مانند برنامه موشک‌های بالستیک- شده است. رهبری ایران تاکید دارند که تهران «نه بیش از حد خوش‌بین است و نه بدبین». ایران همچنین تلاش کرده است توافق احتمالی را برای آمریکا جذاب جلوه دهد و عراقچی این هفته از احتمال نقش‌آفرینی شرکت‌های آمریکایی در برنامه انرژی هسته‌ای ایران خبر داد که می‌تواند «ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه» به همراه داشته باشد.
همزمان با مذاکرات سطح بالا میان عراقچی و ویتکاف، تیم‌های فنی شروع به بررسی جزئیات توافق احتمالی خواهند کرد. مایکل آنتون، رئیس برنامه‌ریزی سیاست در وزارت خارجه آمریکا، هدایت تیم فنی آمریکایی را بر عهده دارد و این تیم شامل حدود ۱۲ کارشناس از آژانس‌های مختلف دولتی خواهد بود.
به گفته تریتا پارسی، معاون اجرایی اندیشکده کوئینسی، مذاکرات فنی چالش‌برانگیز خواهد بود؛ چرا که باید موضوعاتی را پوشش دهد که در توافق ۲۰۱۵ لحاظ نشده بود. او هشدار داد که اضافه شدن «قرص‌های سمی» — مانند لیبی — می‌تواند مذاکرات را به شکست بکشاند.
همچنین اگر آمریکا بخواهد محدودیت‌های اعمال‌شده بر برنامه هسته‌ای ایران را دائمی کند، احتمال بروز بن‌بست وجود خواهد داشت. توافق ۲۰۱۵ دارای تاریخ انقضا بود و قرار است در اکتبر ۲۰۲۵ به پایان برسد؛ مگر آنکه شورای امنیت سازمان ملل تصمیم دیگری بگیرد.
منابع آگاه در گفت و گو با سی‌ان‌ان مدعی شده‌اند که اسرائیل از مذاکرات آمریکا و ایران رضایت ندارد و مشخص نیست که آیا پیشاپیش در جریان این مذاکرات قرار گرفته است یا خیر. تنها توافق ادعایی قابل قبول برای نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو، توافقی شبیه مدل لیبی خواهد بود. طبق گزارش ادعایی نیویورک تایمز، ترامپ از اسرائیل خواسته بود که برای فرصت دادن به مذاکرات با تهران، فعلاً از اقدامات دیگر خودداری کند. ترامپ در پاسخ به این گزارش گفت: «نگفتم که آنها را منصرف کردم، فقط گفتم عجله‌ای در کار نیست؛ چون فکر می‌کنم ایران می‌تواند کشوری عالی باشد.»
