چرا بودجه هرسال آب می رود؟

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، در 4 دهه اخیر، تاکنون هیچ دولتی نتوانسته بودجه کشور را به طور تمام و کمال تامین و اجرا کند البته نوسانات تحقق آن بستگی به میزان افزایش و کاهش قیمت نفت و درآمدهای نفتی، نرخ تورم سالانه و میزان وصول مالیات بستگی دارد و تغییرات هر یک از این شاخص ها باید مورد ارزیابی قرار بگیرند تا بتوان برداشت نسبی بهتری از میزان کسری بودجه دولت و روند تغییرات آن ارائه داد. 
طبق گفته های اخیر «محمد باقر نوبخت» رییس سازمان برنامه و بودجه؛ احتمالا دولت امسال هم با کسری بودجه 38 هزار میلیارد تومانی مواجه شود، کمبودی که قاعدتا خود را در بودجه عمرانی نشان می دهد. بودجه سال جاری 346 هزار میلیارد تومان مصوب شده که پیش بینی ستاد اقتصادی دولت دوازدهم این است که 309 هزار میلیارد تومان از آن تا پایان سال محقق می شود. 
از بودجه 346 هزار میلیاردی امسال، 60 هزار میلیارد تومان سهم بودجه عمرانی مصوب شد که رشد بیش از 20 درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. هر چند که هر سال دولت ها افزایش رقم بودجه عمرانی را در دستور کار خود قرار می دهند اما وقتی با کسری مواجه می شوند، عمران اولین حوزه ای است که از اعتبارات آن کم می شود. 
حال سوال این است که چرا برنامه مالی دولت برای یک سال کشور همواره با کسری مواجه می شود و عین عدد پیش بینی شده در قانون بودجه، تخصیص داده نمی شود با وجود اینکه کارشناسان سازمان برنامه و بودجه ، نمایندگان مجلس و مسئولان اقتصادی دولت چندین ماه برای تدوین و تصویب آن در تلاش هستند. 
برخی کاشناسان در پاسخ به این سوال می گویند: افزایش هزینه های جاری و تحمیل آن به دولت، بودجه ریزی غیرعلمی، بزرگ تر شدن دولت، پیش بینی های نادرست از میزان دخل و خرج کشور و اجرای ناصحیح قانون برنامه بودجه از مهم ترین دلایل کسری در اعتبارات در پایان هر سال است. 

گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا درباره عوامل موثر در کسری بودجه سالیانه با «محمود جامساز» یک کارشناس اقتصادی به گفت وگو پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می خوانید. 

**جامساز: محاسبات دولت واقع گرایانه نیست
متاسفانه دولت ها همواره با کسری بودجه سالیانه مواجه هستند که علت آن عمدتا ناتوانی در تدوین بودجه عملیاتی و عدم اجرای بودجه است. اما نکته بسیار مهم تری که باید به توجه داشت، عدم برآورد درآمدهای منطقی و براساس محاسبات و پیش بینی های واقع گرایانه است. ضمن اینکه هر وزارتخانه یا سازمان دولتی و تابعه که مشمول ردیف های بودجه هستند ،سهم خواهی بیشتری نسبت به درآمد ها دارند تا هزینه های مسرفانه را پوشش دهند. به طور قطع در چنین وضعیتی هیچ بودجه ای نمی تواند نماینگر دخل و خرج واقعی کشور باشد. 

**غول های اقتصادی مالیات نمی دهند
عمده محل درآمدها برای تامین بودجه عبارتند از نفت و مالیات که متاسفانه همواره این اعداد و ارقام برخلاف آنچه پیش بینی شده، محقق می شود. حجم درآمدهای نفتی به دلیل آنچه دولت در تعیین قیمت نفت و میزان صادرات و وضعیت بازار بین المللی تابع شرایط سیاسی، اقتصادی و تجاری بین المللی است، در بودجه به درستی پیش بینی نمی شود.
از سوی دیگردر برخی موارد برای مثال در دولت های نهم و دهم درآمدهای نفتی از بودجه بسیار تجاوز می کند و در بسیاری موارد هم با کسری درآمدهای نفی مواجه هستیم . درآمدهای سالیانه هم به دلیل فقدان یک نظام جامع مالیاتی نمی تواند براساس یک شاکله عملیات واقع گرایانه تحقق پذیرد. 
از سوی دیگر متاسفانه نهادها، ارگان ها، بنگاه ها و سازمان های فرادولتی که گردش مالی سالیانه آنها عدد بسیار قابل توجهی است، از پرداخت مالیات امتناع می کنند و در سال های اخیر معافیت های مالیاتی این نوع نهادهای فرادولتی به طور قانونی لغو شد ازسویی به دلیل قدرت های ناشی از پشیبانی های سیاسی و اۀقتصادی و... اظهارنامه های خلاف واقع تنظیم می کنند و سازمان مالیاتی هم به لحاظ فقدان قدرت نظارتی در این سازمان ها قادر نیست که اظهارنامه مالیاتی آنها را مانند آنچه که برای بخش خصوصی معمول است، قبول نکند. 
مالیات حقوق بگیران هم به صورت اتوماتیک از حقوق ماهیانه انها کسر می شود بنابراین دولت قادر است که پیش بینی میزان دریافت مالیاتی به درستی انجام دهد همچنین در مورد اصناف و شرکت ها به ویژه در حوزه تولید ، دولت مالیات قابل توجهی دریافت می کند که باعث افزایش قیمت تمام شده خواهد شد که در نهایت هم ، مصرف کننده نهایی آن را پرداخت می کند. 

**وابستگی بودجه به نفت کم نشد
همواره درسیاست های کلی نظام و از شروع برنامه های 5 ساله سوم قرار بر این بوده که وابستگی بودجه دولت به نفت کاهش پیدا کند. طبق این برنامه ها باید سال گذشته یعنی پایان برنامه پنجم این وابستگی به صفر می رسید اما متاسفانه این روال به هیچ وجه نه تنها رعایت نشد بلکه با بزرگ تر شدن دولت این وابستگی افزایش یافته است. 
برای بودجه سال 96، کارشناسان این پیش بینی را که دولت با کسری بودجه مواجه می شود را کرده بودند. قاعدتا این کسری یا از طریق بانک مرکزی به صورت چاپ اسکنانس یا فروش اوراق قرضه دولتی که اخیرا چندان مورد استقبال جامعه قرار نمی گیرد تامین خواهد شد. اما تامین کسری بودجه یکی از عوامل مهم ایجاد افزایش پایه پولی و نقدینگی و در نتیجه تورم است که سالها آن را تجربه کرده ایم. امسال هم تامین بودجه باعث افزایش تورم در نتیجه کاهش قدرت خرید مردم و افزایش فقر و غنا می شود. البته در کشور ما از پس از انقلاب دولت ها با کسری بودجه مواجه بوده اند البته به جز سال مدیریت دکتر مصدق. 

**دولت بودجه عملیاتی تدوین کند
معتقد هستم که برای جلوگیری از کسری بودجه در سال های آینده لازم است که معاونت راهبردی و برنامه ریزی، بودجه را به صورت عملیاتی تدوین و تا حد امکان از درآمدهای نفتی در بودجه چشم پوشی کند و این درآمدها باید به صندوق توسعه ملی واگذار شود. 
البته پیش بینی می شود با توجه به کاهش صادرات نفت ایران در یک الی دو ماه اخیر و با توجه به تصمیمات ترامپ در مورد اعمال تحریم های جدید و تحریم بانک های بین المللی که مسلما معضل تبادلات ارزی کشور را شدیدتر خواهد کرد، برنامه بودجه باز هم محقق نشود. 
بنابراین به نظر نمی رسد که دولت برای تامین بودجه بر روی درآمدهای نفتی حساب باز کند و احتمالا سایر درآمدها نظیر مالیات، گمرک و فروش خدمات دولتی و صنعت گردشگری از منابعی خواهند بود که لازم است دولت به آنها تکیه کند و براساس موازین علم اقتصاد درآمدهای لازم را پیش بینی و تلاش کند تا شرایطی فراهم کند که این درآمدها محقق شود