جزئیات طرح بازتوزیع عادلانه بنزین

به گزارش اقتصادنیوز پایه‌های مطالعاتی گزارشی که در شماره روز گذشته «دنیای‌اقتصاد» با عنوان «انتقال ثروت به کم‌درآمدها» منتشر شد، بر مبنای مطالعه‌ای صورت گرفته از سوی یک موسسه پژوهشی بوده است. این موسسه اخیرا مطالعه مذکور را با محوریت تنظیم بازار بنزین در دستور کار قرار داده و بازار این حامل انرژی را واکاوی کرده است. مطالعه‌ای که محور اصلی آن بازتوزیع عادلانه‌تر یارانه تخصیص یافته به بنزین است؛ به‌نحوی‌که برقراری تعادل یارانه مذکور بین دو قشر «برخوردار و مصرف‌کنندگان بنزین» و «اقشاری که مصرف بنزین نزدیک به صفر دارند» را تضمین کند. اگرچه جلسات متعددی درخصوص ارزیابی عملی و امکان‌سنجی این مطالعه صورت گرفته اما جزئیات اصلی این پژوهش و مجرای دقیق عملی آن هنوز منتشر نشده است.

با این حال، «دنیای‌اقتصاد» در شماره دیروز خود در گزارشی مکانیزم محور این پژوهش را مورد بررسی قرار داد. مکانیزمی که خروجی آن تخصیص سهمیه بنزین مبتنی‌بر کوپن به تمام افراد خواهد بود. به این معنی که سوبسید مذکور بر مبنای استاندارد سرانه مصرف روزانه جهانی بنزین محاسبه شده و از طریق کوپن یا کارت‌های هوشمند، حساب مبتنی‌بر بنزین تمامی افراد شارژ می‌شود و تمامی افراد جامعه سهمیه بنزین خود را به میزان برابر دریافت می‌کنند. به‌عنوان مثال اگر سرانه جهانی مصرف بنزین در یک چارچوب استاندارد یک لیتر در روز باشد، بسته به تعادل عرضه و تقاضا و توزیع مصرف‌کنندگان بنزین، بخشی از این مصرف روزانه به میزان برابر بین تمامی افراد توزیع می‌شود. میزان این سهمیه می‌تواند به نحوی انتخاب شود که با مجموع سوبسید کنونی تخصیص یافته به بنزین برابر باشد. بر اساس این مکانیزم، خانوارهایی که مصرف‌کننده بنزین نیستند، در حالی که تاکنون از سوبسید مذکور محروم بودند، سهمیه ماهانه خود را دریافت می‌کنند. در طرف مقابل، خانوارهای پر مصرف مجبور به تامین بنزین مورد نیاز خود در بازار آزاد خواهند بود. در واقع یارانه تخصیص داده شده به افراد، خارج از سیستم کنونی عرضه بنزین ایجاد نشده بلکه از خانوارهای پر مصرف گرفته و به خانوارهای بدون مصرف پرداخت خواهد شد. افزون بر این، افرادی که بیشتر از سهمیه تعلق گرفته مصرف می‌کنند، در قالب یک بازار متشکل، سهمیه بنزین افرادی که کمتر از سهمیه خود مصرف می‌کنند را به‌منظور پوشش مصرف موردنیاز خریداری می‌کنند. بنابراین یک بازار متشکل به‌منظور خرید مصرف‌های مازاد بر سهمیه افراد صورت خواهد گرفت. قیمت در این بازار می‌تواند با لحاظ قیمت بنزین سوپر به‌عنوان مبنا و نرخ سقف مدیریت شود، از طرف دیگر کف قیمت نیز نرخ فروش بنزین توسط خانوارهای با مصرف کمتر از سهمیه تعلق گرفته خواهد بود. بدین طریق خانوارهایی که بنزین مصرف نمی‌کنند در یک بازار متشکل سهمیه خود را به نرخ معقول به فروش خواهند رساند. با توجه به اینکه بیش از ۵۰ درصد خانوارهای ایرانی فاقد وسایل نقلیه هستند، انتظار می‌رود این مکانیزم مسیر یارانه بنزین را به سمت خانوارهای کمتر برخوردار برگرداند.

افزون بر بازتوزیع عادلانه‌تر منابع عمومی، به‌نظر می‌رسد مکانیزم یادشده مزیت‌های دیگری از جمله «بهبود الگوی مصرف بنزین»، «کاهش قاچاق بنزین» و «کاهش هزینه‌های بوروکراتیک توزیع» نسبت به مکانیزم‌های قبلی خواهد داشت. با توجه به اینکه قیمت بنزین در بازار افزایش خواهد یافت و به‌ویژه اینکه متقاضی اصلی بنزین با قیمت بالا خانوارهای با مصرف بالا بوده، انتظار می‌رود در خلال این مکانیزم الگوی مصرف هم از سوی این خانوارها و هم از سوی کل بازار اصلاح شود.

درخصوص کاهش قاچاق، باتوجه به اینکه قیمت بنزین در بازار به‌طور متناسب افزایش خواهد یافت و به سمت کاهش شکاف قیمت با بازار سایر کشورها حرکت خواهد کرد، زمینه برای استفاده قاچاقچیان از این شکاف قیمتی تنگ‌تر خواهد شد. کاهش هزینه‌های بوروکراتیک توزیع نیز به پشتوانه تکنولوژی و مبتنی‌بر کارت‌های اعتباری هوشمند به میزان قابل‌توجهی قابل‌انجام خواهد بود.