پس لرزهای حمله لفظی ترامپ به فدرال رزرو؛ روز سیاه جدید بازار جهانی

به گزارش اقتصادنیوز ریزش نزدیک به ۴ درصدی شاخص‌های وال‌استریت به افزایش تقاضا برای طلا منتهی شد. رشد تقاضا نیز بهای اونس را تا پایان روز پنج‌شنبه ۵/ ۲ درصد افزایش داد تا بیشترین بازدهی روزانه فلز گرانبها در طول ۲ سال اخیر ثبت شود. همزمان با رشد ۲۵ دلاری قیمت اونس فلز زرد، اوراق خزانه‌ آمریکا نیز رکوردهای تازه‌ای از خود بر جای گذاشتند. سقوط اکتبر بازارهای سهام از مخابره سیگنال انقباضی فدرال‌رزرو کلید خورده بود و پیامی با محتوای پایان یافتن یک دهه انبساط را به سرمایه‌گذاران منتقل کرد؛ با این حال، افت شاخص‌های سهام زمانی شدت گرفت که دونالد ترامپ با لحن جنجالی خود فدرال‌رزرو را به‌دلیل افزایش نرخ بهره دیوانه خطاب کرد. این اظهارنظر رئیس‌جمهوری آمریکا آژیر شاخص نوسان‌سنج وال‌استریت را روشن کرد. شاخص VIX نزدیک به ۴۴ درصد افزایش یافت و به بالاترین سطح خود از دوشنبه سیاه فوریه ۲۰۱۸ رسید. بازار طلای سیاه نیز از نوسان بازارها بی‌تاثیر نبود. قیمت هر بشکه نفت برنت به سطح ۸۰ دلاری بازگشت.

صعود اونس طلا به بالای  محدوده ۱۲۲۰ دلار زمینه‌ساز رشد روزانه ۵/ ۲ درصدی فلز زرد شد، موضوعی که در ۲ سال اخیر بی‌سابقه بود. ثبت یک روز سیاه دیگر در پرونده بازارهای جهانی سهام با رشد کم‌سابقه اونس طلا وضعیتی مشابه با دوشنبه سیاه فوریه ۲۰۱۸ و روز رفراندوم برگزیت در ژوئن ۲۰۱۶ به‌وجود آورد. ریشه نوسانات اخیر وال‌استریت به تصمیم جدی فدرال رزرو مبنی بر تداوم روند تدریجی رشد نرخ بهره هدف مربوط می‌شد. این رویکرد انقباضی، پیام پایان قطعی دوران انبساط را به بازارهای جهانی ارسال کرد تا زمینه ریزش اکتبر فراهم شده باشد. افت شاخص‌های سهام زمانی شدت گرفت که دونالد ترامپ با لحن تازه‌ای فدرال رزرو را برای افزایش نرخ بهره مورد انتقاد شدید قرار داد. ترامپ علاوه‌بر اشتباه خواندن تصمیمات انقباضی، نهاد پولی آمریکا را «خارج از مدار کنترل» توصیف کرد. بلافاصله پس از آنکه دونالد ترامپ عبارت «فدرال رزرو دیوانه شده است» را بر زبان آورد، وضعیت قرمز در بازارهای جهانی سهام کلید خورد. شاخص نوسان‌سنج VIX نزدیک به ۴۴ درصد رشد کرد و به بالاترین سطح خود از هفته سیاه فوریه سال‌جاری رسید. سقوط اکتبر بازارهای جهانی سهام با توجه به نزول شاخص «MSCI کل» به کف ۸ ماهه نشان داد که عوامل دخیل تنها به یک کشور خاص محدود نمی‌شوند. شدت نوسانات در بازار سهام آسیایی بیش از بورس‌های اروپا و آمریکا بود؛ به‌طوری‌که شاخص بورس تایوان به پایین‌ترین سطح ظرف یک دهه اخیر اصابت کرد و شاخص‌های سهام چین، ژاپن و کره‌جنوبی نیز ریزشی بین ۳ تا ۷ درصد را تجربه کردند. شاخص سراسری اروپا Stoxx ۶۰۰ و وال‌استریت نیز بالغ‌بر ۲ درصد ارزش خود را ظرف چند ساعت از دست دادند. کارشناسان در راستای ریشه‌یابی سقوط اکتبر بازارها عوامل زیادی را مطرح کرده‌اند؛ آغاز دوران انقباض پولی، افزایش نرخ بهره هدف فدرال رزرو، تنش‌های تجاری، افت چشم‌انداز رشد اقتصاد بین‌الملل، افزایش بازدهی اوراق قرضه، چرخش بازارهای سهام، استراتژی‌های سیستماتیک در معاملات سهام و حمله ترامپ به فدرال رزرو از جمله مهم‌ترین دلایل مطرح‌شده هستند. به‌نظر می‌رسد نمایش ضعیف بازارهای جهانی سهام حاصل بروز یک سری متوالی از عوامل مختلف باشد که ازرشد نرخ بهره هدف فدرال رزرو و واکنش‌ها در این خصوص آغاز شد.

نرخ بهره و بازدهی اوراق خزانه

تاثیر چشم‌انداز سرمایه‌گذاران نسبت به برنامه فدرال رزرو برای تداوم رشد نرخ بهره از یک هفته قبل آغاز شده بود. انعکاس رویکرد انقباضی کمیته بازار آزاد آمریکا علاوه‌بر روند شاخص‌های وال‌استریت در بازار اوراق قرضه نیز مشاهده می‌شد. رشد نرخ بازدهی اوراق خزانه‌داری با ثبت رکوردهای جدید در نسخه‌های بلندمدت سرمایه‌گذاران را به سودگیری از بازارهای کم‌ریسک سوق داد. نرخ بازدهی اوراق خزانه با سررسید ۱۰ ساله به سقف ۷ ساله رسید که نشانگر کاهش بهای اوراق بود. کاهش بهای اسناد به معنای افزایش بازدهی آنها است و جذابیت این بازار را بیشتر می‌کند. کارشناسان فعال در بازارهای جهانی تاکید زیادی بر اثربخشی نرخ بهره فدرال رزرو و افزایش سود اوراق خزانه در پرونده ریزش بازار سهام دارند؛ با این حال، تاثیر این دو عامل پیش از روز چهارشنبه نیز وال‌استریت را وارد کانال کاهشی کرده بود. از همین رو، نزول شدید روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه از وجود عوامل دیگر حکایت داشت. با توجه به روند شاخص S&P ۵۰۰ که در آستانه ثبت هفتمین روز کاهش متوالی پس از دو سال قرار گرفته است، دلیل شکل‌گیری نوسانات شدیدتر در دو روز گذشته را فراتر از اثرگذاری رشد نرخ بهره و نرخ سود اوراق نشان می‌دهد. علاوه‌بر این، رابطه میان بازدهی اوراق بلندمدت و بازار سهام نیز از دهه گذشته جهت مشخصی را دنبال نکرده است.

پیشتازی تکنولوژی در فرازونشیب‌ ۲۰۱۸

افزایش سود اوراق ۱۰ ساله در شرایط معمول به معنای خوش‌بینی نسبت به آینده اقتصاد است. از طرفی خوش‌بینی به آینده اقتصادبا خوش‌بینی به چشم‌انداز بازار سهام در یک راستا خواهد بود؛ اما در این مدل (مشهور به مدل فدرال رزرو Fed Model) از سال ۲۰۰۰ میلادی همبستگی بین رشد شاخص سهام (نسبت درآمد به قیمت شاخص S&P ۵۰۰) و نرخ سود اوراق ۱۰ ساله خزانه از میان رفته است. تقارن زمان پایان این همبستگی با دوره حباب دات‌کام این شبهه را به‌وجود می‌آورد که بخش تکنولوژی در بروز این عدم وابستگی نقش دارد. اهمیت این بخش با توجه به وابستگی دوگانه وال‌استریت چه درخصوص ثبت رکورد‌ و چه در رابطه با ریزش‌های شدید به پیشتازی شرکت‌های فعال در حوزه تکنولوژی افزایش می‌یابد. پس از حباب دات‌کام، قطع رابطه میان بازار سهام و اوراق در ایالات متحده با اجرای بسته تسهیل مقداری به اوج خود رسید. از بین رفتن ارتباط میان این دو به فقدان ریسک‌پذیری (Risk Appetite) در اتمسفر بازار سهام مربوط می‌شود. از ابتدای سال‌جاری میلادی همبستگی میان این دو مولفه به فضای بازارها بازگشته است. نتیجه‌ این روند می‌تواند نشانگر بازگشت ریسک‌پذیری به فضای بازارها یا پایان دوران انبساطی باشد. روند سوددهی سهام شرکت‌های فعال در حوزه تکنولوژی نسبت به سایر بخش‌ها در سال‌جاری میلادی به‌مراتب بیشتر بود. با این حال، سهم بخش فناوری در پرونده سقوط اکتبر نیز با فاصله از بخش‌های دیگر در صدر قرار گرفته است. از آنجا که جنگ تجاری میان چین و ایالات متحده وابستگی قابل توجهی به تجارت در حوزه تکنولوژی دارد، فرا رسیدن پایان دوره بلندمدت رشد بخش فناوری نیز یکی از مظنونان نزول بازارهای جهانی سهام به‌شمار می‌رود. افت بالغ‌بر ۸ درصدی ارزش سهام شرکت‌های فعال در حوزه تکنولوژی،مخابرات و مصارف اختیاری (براساس عملکرد شرکت‌های ثبت‌شده در شاخص S&P ۵۰۰) از ابتدای ماه اکتبر تا پایان معاملات روز پنج‌شنبه نیز اهمیت نقش حوزه فناوری را در روند بازار جهانی سهام نشان می‌دهد. بازارهای سهام چین و تایوان نیز تا حد زیادی با پیشتازی تکنولوژی سقوط کردند.

انتقاد ترامپ از «پاول»

تاثیر افزایش‌های متوالی نرخ بهره هدف از سوی فدرال رزرو زمانی تقویت شد که دونالد ترامپ سومین انتقاد خود نسبت به سیاست‌گذاران پولی ظرف چند ماه اخیر را با لحن شدیدتری مطرح کرد. پس از نزول ۸۰۰ واحدی شاخص داوجونز در روز چهارشنبه، گمانه‌زنی‌هایی درخصوص عامل وقوع ریزش بازار سهام عنوان شد که روند افزایش سختگیرانه نرخ بهره هدف در آمریکا نیز جزو آنها بود. برخی دیگر بروز نوبت اصلاح پیش‌بینی شده را مطرح می‌کردند، اما واکنش دونالد ترامپ به ریزش شاخص داوجونز بود که موج جدیدی از نزول را پدید آورد. رئیس‌جمهوری آمریکا واکنش خود را با اشاره به اصلاح پیش‌بینی‌شده در بازارها آغاز کرد و در ادامه سومین انتقاد خود از رویکرد فدرال رزرو را با لحنی متفاوت بر زبان آورد: «فدرال‌رزرو دیوانه شده است». اظهارنظر جنجالی ترامپ منجر به تقویت نااطمینانی‌ها در وال‌استریت شد. افزایش نگرانی سرمایه‌گذاران نیز با توجه به صعود شاخص نوسان‌سنج VIX در خلال معاملات روز پنج‌شنبه برای دومین نوبت در سال ۲۰۱۸ میلادی به محدوده قرمز گام برداشت. روشن شدن آژیر نوسان در بازار سهام توجه سرمایه‌گذاران را به دیگر ریسک‌های موجود در رابطه با آینده بازار سهام جلب کرد. جنگ تجاری با چین یکی از مهم‌ترین ریسک‌های موجود در فضای بازارهای جهانی است که به سیاست‌های اقتصادی حمایت‌گرایانه دونالد ترامپ مربوط می‌شود و در روزهای اخیر هشدارهای زیادی درباره عواقب آن مطرح شده است.

 ریسک جنگ تجاری

کریستین لاگارد، رئیس صندوق بین‌المللی پول در واکنش به انتقاد تند دونالد ترامپ از سیاست پولی مدنظر فدرال رزرو حمایت کرد. لاگارد افزایش تدریجی نرخ بهره را در آمریکا ضروری و منطبق با قواعد صحیح دانست و ریسک مربوط به جنگ تجاری را با هدایت کاخ سفید عامل نوسانات موجود معرفی کرد. صندوق بین‌المللی پول در آخرین گزارش خود پیش‌بینی رشد اقتصادی را برای اکثر کشورها کاهش داد. نگرانی‌های وابسته به جنگ تجاری مهم‌ترین عامل تضعیف چشم‌انداز صندوق نسبت به رشد اقتصادیجهان به‌شمار می‌رود. «ماریو دراگی»، رئیس بانک مرکزی اروپا نیز در بیانیه اخیر خود، «ریشه اصلی نااطمینانی‌ها»ی موجود را جنگ تجاری توصیف کرده بود. «جی‌پاول»، رئیس فدرال رزرو آمریکا نیز در بیانیه هفته گذشته خود نسبت به عواقب منفی تنش‌های تجاری برای آینده اقتصاد ایالات متحده هشدار داده بود. انتقادات همه‌جانبه از تشدید تنش‌های تجاری نگرانی سرمایه‌گذاران نسبت به آینده را افزایش داد و یکی از عوامل تقویت ریزش بازارهای جهانی سهام در روزهای گذشته محسوب می‌شود.

چرخش رویکرد در بازار سهام

عامل دیگری که کمتر به آن پرداخته شده، تغییر رویکرد سرمایه‌گذاران نسبت به برندگان و بازندگان بازار سهام در آینده است. اقبال عمومی نسبت به سهم‌هایی که از رالی سال ۲۰۱۸ عقب مانده بودند در هفته‌های اخیر با افزایش قابل‌توجهی همراه شده است؛ خلاف این رویکرد نیز با کاهش گرایش عمومی به سودگیری از سهم‌هایی که رانندگان اصلی صعود بازار سهام شناخته می‌شوند در معاملات روزهای اخیر مشاهده می‌شد. سهام شرکت‌های فعال در بخش تکنولوژی جزو پربازده‌ترین‌های بازار محسوب می‌شود. با توجه به بازه زمانی طولانی‌مدتی که با بازدهی مثبت این بخش همراه شده، انتظار از پایان دوره رونق چندان دور از ذهن نبود. در واقع، گزینه اول نزول در صورت بروز نوبت اصلاح همین بخش تکنولوژی به‌شمار می‌رفت. بنابراین، کاهش اقبال عمومی به سرمایه‌گذاری در این بخش غیرمنتظره نبود. از طرف دیگر، دارایی‌هایی که بازدهی قابل‌توجهی نداشتند در شرایط فعلی به گزینه مطلوبی برای سودگیری تبدیل شده‌اند. اوراق خزانه با سررسید بلندمدت یکی از همین گزینه‌ها محسوب می‌شود.

استراتژی‌های سیستماتیک

افزایش نوسانات بازار سهام موقعیت‌ فروش خودکار را در معاملات روز پنج‌شنبه فعال کرد. استراتژی برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و معامله‌گران در مواجهه با رویدادهای پیش‌بینی‌نشده استفاده از تنظیماتی است که در صورت بروز نوسانات شدید دستور فروش خودکارسهم را با لمس حد زیان مورد نظر ارسال می‌کنند. افزایش نوسانات در بازارها و فروش سیستماتیک به‌تدریج یکدیگر را تقویت می‌کردند تا جایی که ظرف یک ساعت پایانی معاملات روز پنج‌شنبه این وضعیت به اوج خود رسید. پروسه فروش با نقل مکان سرمایه‌گذاران از بازار سهام به بازارهای جایگزین همراه می‌شود. بازارهای کم‌ریسک و ذخایر امن مهم‌ترین مقاصد سرمایه‌های خروجی سهام هستند. طلا و اوراق گزینه‌های مطلوب معامله‌گران ریسک‌گریز در روز پنج‌شنبه بودند.

صعود ۵/ ۲ درصدی اونس

اونس بیشترین رشد روزانه خود را ظرف ۲ سال گذشته تجربه کرد. همزمان با سقوط بازارهای جهانی سهام، تشدید نااطمینانی‌ها منجر به افزایش گرایش برای ورود به بازار ذخایر امن و کم‌ریسک شد. به این ترتیب، فلز زرد توانست پس از چند ماه مرز ۱۳۲۳ دلاری را پشت سر گذارد. اونس ظرف یک روز افزایش قیمت ۵/ ۲ درصدی را تجربه کرد که از روز رفراندوم برگزیت در ژوئن ۲۰۱۶ میلادی بی‌سابقه بود.

سوابق دخالت‌های اقتصادی ترامپ

دونالد ترامپ اولین دخالت جدی خود را در حوزه اقتصادی با تغییر رئیس فدرال رزرو بروز داد. «جنت یلن» در حالی برای دوره دوم ریاست بر نهاد پولی آمریکا از سوی ترامپ معرفی نشد که این اتفاق ظرف ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بود. ترامپ برای همراستا کردن سیاست‌های پولی با سیاست‌های اقتصادی خود جی پاول را جایگزین یلن کرد. دومین دخالت رئیس‌جمهوری آمریکا با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی حمایت‌گرایانه منجر به استعفای مشاور ارشد اقتصادی وی «گری کوهن» شد. خروج کوهن به معنای حذف یکی از معدود صداهای مخالف ترامپ در کاخ سفید بود. سومین دخالت ترامپ با انتقادهای پیاپی از روند افزایشی نرخ بهره فدرال رزرو منجر به بروز نااطمینانی‌های اقتصادی شد. سومین انتقاد ترامپ از فدرال رزرو پنج‌شنبه را به یکی از نزولی‌ترین روزهای چند سال اخیر برای وال‌استریت تبدیل کرد.