بررسی واکنش صادرات و واردات ایران به نوسانات ارزی و شوک‌های مقرراتی سال 97

نبض تجارت خارجی در دهمین ماه سال کندتر شد. ارزیابی‌های صورت‌گرفته از صادرات و واردات ماهانه از ابتدای امسال نشان می‌دهد هر دو بخش تجارت خارجی نسبت به نوسانات ارزی و شوک‌های مقرراتی واکنش نشان داده‌اند. درواقع اگرچه افزایش نرخ ارز در ابتدا به صادرات کمک کرده و به ضرر واردات بوده، اما در دی ماه هم به‌دلیل نوسانات ارزی و هم به دلیل شوک‌های مقرراتی نبض تجارت کند شده است. بررسی آمارهای صادراتی نشان می‌دهد تا پیش از شوک‌های مقرراتی، این بخش از تجارت خارجی متاثر از افزایش نرخ ارز، نسبت به سال گذشته روند صعودی را طی کرده است. اما این روند در میانه پاییز با افزایش بخشنامه‌ها و مقررات، سیر نزولی به خود گرفته و نسبت به سال گذشته، کاهش یافته است. به گونه‌ای‌که در دی‌ماه امسال، شاهد کاهش قابل توجه صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده‌ایم. نوسان نرخ ارز تاثیر خود را بر واردات نیز گذاشته است. به صرفه نبودن واردات با توجه به نرخ ارز، ممنوعیت ورود برخی از کالاها و بخشنامه‌های صادر‌شده درخصوص این بخش از تجارت، آماری را از واردات کالا در ۱۰ ماه اخیر منعکس می‌کند که نشان می‌دهد، شاهد افت واردات نسبت به سال گذشته بودیم. در آبان‌ماه که تنگناهای بین‌المللی نیز به چالش‌های ارزی و سیاست‌گذاری اضافه شد، واردات افت شدیدتری را تجربه کرد.

تصویر تجارت خارجی ۱۰ ماهه

جزئیات تجارت خارجی ۱۰ ماهه منتشر شد و مازاد تراز تجارت خارجی کشور تا پایان دی ماه سال‌جاری به ۶۷۸ میلیون دلار رسید. در ۱۰ ماه منتهی به دی امسال، حجم صادرات غیرنفتی ایران به ۹۴ میلیون و ۸۷۵ هزار تن رسیده است که ارزش آن رقمی برابر ۳۶ میلیارد و ۳۵۰ میلیون دلار می‌شود. به این ترتیب مشاهده می‌شود که تا پایان دی ماه سال‌جاری صادرات ایران نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش بیش از ۲ درصدی از نظر ارزش دلاری و افت ۵/ ۴ درصدی به لحاظ وزنی داشته است. از سوی دیگر در همین مدت میزان واردات قطعی کالا به ایران ۲۶ میلیون و ۶ هزار تن به ارزش ۳۵ میلیارد و ۶۷۲ میلیون دلار بوده است. برهمین اساس، مازاد تراز تجارت خارجی ۶۷۸ میلیون دلار شد. واردات ایران در این مدت نسبت به ۱۰ ماه سال گذشته بیش از ۱۷ درصد از نظر وزنی و نزدیک به ۱۹ درصد از نظر ارزش دلاری کاهش داشته است. عمده‌ترین قلم صادراتی میعانات گازی به ارزش ۳ میلیارد و ۵۳ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۸ درصد بوده و عمده‌ترین قلم وارداتی نیز ذرت دامی به ارزش یک میلیارد و ۶۱۸ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۵/ ۴ درصد است.

آنچه نمودارها می‌گویند

«دنیای اقتصاد» در این گزارش، روند صادرات و واردات ماهانه را مورد بررسی قرار داده و در نمودارهای این گزارش به تصویر کشیده است. نمودارهای ترسیم‌شده نشان از تاثیر ارز و بخشنامه‌های مختلف بر تجارت خارجی دارد. در اردیبهشت ماه، قله صادرات ایران در سال ۹۷ فتح شده است. البته جهش صادراتی اردیبهشت موضوعی است که هرسال شاهد آن هستیم؛ اما ارزش صادراتی اردیبهشت ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز افزایشی بوده است. به عبارتی افزایش نرخ ارز، فرصتی را برای صادرات ایجاد کرد. اعلام نرخ دلار ۴۲۰۰ تومانی، روند صادرات در ماه‌های بعد را نسبت به اردیبهشت کاهش داد. اما همچنان صادرات کشور به‌صورت خطی و با فاصله‌ای بالاتر از سال گذشته به کار خود داد. این روند در میانه پاییز متوقف شد. بخشنامه‌های متعدد و متناقض در حوزه تجارت موجب شد تا روند کاهشی صادرات از مهرماه آغاز شود. این روند با اعمال تحریم‌ها در آبان، به اوج خود رسید و موجب شد صادرات در این ماه نه تنها نسبت به هفت ماه قبل، افت شدیدی داشته باشد، بلکه از صادرات سال گذشته نیز به میزان قابل توجهی کمتر شود؛ به‌گونه‌ای‌که می‌توان آبان را دره صادراتی ایران دانست. اما در آذرماه به نظر می‌رسد شوک نشأت گرفته از تحریم‌ها کمی کاهش یافته و مسیرهای جدیدی از سوی صادرکنندگان برای ورود به بازارهای جهانی کشف شده است. از این رو در این ماه شاهد رشد صادرات نسبت به آبان ماه بودیم؛ اما همچنان از صادرات آذر سال گذشته، عقب ماندیم. در دی ماه مجددا افت صادراتی را شاهد هستیم. واگرایی خطوط در نمودار صادراتی نیز نشان می‌دهد صادرات دی ۹۷ تا چه اندازه کاهش را نسبت به صادرات دی ۹۶ تجربه کرده است.  نمودار واردات به تفکیک ۱۰ ماه گذشته نیز تاثیر نرخ ارز و بخشنامه‌ها را از ابتدای سال بر واردات نشان می‌دهد. با توجه به افزایش نرخ ارز از ابتدای سال تا کنون، از جذابیت واردات کاسته شده و در عین حال به جز دو ماه فروردین و اردیبهشت که ارزش واردات رقمی نزدیک به ارزش واردات سال گذشته است، در سایر ماه‌ها، ارزش واردات امسال کمتر از سال گذشته است. خطوط نمودار نیز بر این موضوع مهر تایید می‌زند. اما واردات از خردادماه افت شدیدی را تجربه کرده و تا ماه دهم نیز این افت نسبت به سال گذشته دیده می‌شود. هرچند در مهرماه بار دیگر نسبت به ماه‌های خرداد، تیر، مرداد و شهریور شاهد رشد واردات بودیم، اما همچنان از واردات سال گذشته عقب ماندیم. بخش مهمی از این کاهش، به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی بر می‌گردد که به‌واسطه بخشنامه‌های ارزی ایجاد شده است. از سویی افزایش نرخ ارز از ابتدای سال ۹۷ تا کنون، انگیزه واردات را به خصوص برای کالاهای مصرفی، کاهش داده است. به عبارتی واردات در سال ۹۷ صرفه اقتصادی نداشته است. تحریم‌ها نیز از دیگر عوامل کاهش واردات محسوب می‌شود.

در دی ماه چه گذشت؟

جزئیات آمار تجارت خارجی در ماه نخست زمستان حکایت از کاهش ارزش صادرات نسبت به واردات در این ماه دارد. بر این اساس ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تراز تجاری دی ماه منفی ۶۰ میلیون دلار است. صادرات در آذرماه امسال ۳ میلیارد و ۳۹۱ میلیون دلار بوده و با کاهش ۳۹۹ میلیون دلاری به ۲ میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار در دی ماه رسیده است. در واقع افت ۱۲ درصدی صادرات کشور را در دی ماه نسبت به آذر ماه شاهد هستیم. از سویی در دی‌ماه سال گذشته نیز صادرات، ارزشی معادل ۳ میلیارد و ۹۱۳ میلیون دلاری را تجربه کرده است که این رقم نشان از کاهش قابل توجه صادرات در دی‌ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. ارزش واردات در آذرماه ۳ میلیارد و ۷۱ میلیون دلار بوده که با افت اندک به ۳ میلیارد و ۵۲ میلیون دلار در دی‌ماه رسیده است. اما در دی ماه سال گذشته ارزش واردات ۵ میلیارد و ۱۸۵ میلیون دلار بوده که مقایسه آن با آمار واردات امسال، نشان‌دهنده افت شدید ورود کالا به کشور است.  بررسی صادرات کالاها به تفکیک پتروشیمی، میعانات گازی و سایر کالاها نشان می‌دهد، افت کسری تراز تجاری در دهمین ماه سال، متاثر از کاهش صادرات پتروشیمی‌ها است. ارزش صادرات این گروه از یک میلیارد و ۴۷۹ میلیون دلار در آذرماه به ۸۷۵ میلیون دلار در دی ماه رسیده است. فعالان اقتصادی این حوزه، دلیل افت قابل توجه صادرات درپتروشیمی را ناشی از مشکلات حمل‌و‌نقل و لجستیک می‌دانند. بخشی از این مشکلات به مساله تحریم‌ها و بخش دیگر نیز به مشکلات ناشی از ناهماهنگی‌های داخلی برمی‌گردد. از سوی دیگر در سایر کالاها نیز شاهد افت ۷۱ میلیون دلاری ارزش صادرات در دی ماه نسبت به آذرماه بوده‌ایم. بر این اساس صادرات سایر کالاها از یک میلیارد و ۹۱۱ میلیون دلار در آذرماه به یک میلیارد و ۸۴۰ میلیون دلار در دی ماه رسیده است. اما اتفاق جالب توجه در آمارهای صادراتی دی ماه مربوط به صدور میعانات گازی است. در واقع آنچه موجب کاهش فاصله صادرات و واردات در دی ماه شده، صدور ۲۷۷ میلیون دلاری صادرات میعانات گازی است. میعانات گازی بیش از دو گروه دیگر صادراتی تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته بود؛ به گونه‌ای‌که در ماه آذر، صادرات این گروه به صفر رسید. اما به نظر می‌رسد در این بخش شاهد تحولات جدیدی بودیم و توانسته‌ایم مجددا صادرات میعانات گازی را از سر بگیریم.