راهکاری برای دور زدن تحریم‌ها؛ فروش نفت ایران در بازار خاکستری
به گزارش اقتصادنیوز امیرحسین زمانی‌نیا اقدام به فروش در این «بازار خاکستری» را تاکتیکی برای مقابله با تحریم‌های ناعادلانه، نامشروع و غیرقانونی آمریکا خواند. به گفته این دیپلمات باسابقه همه ظرفیت کشور بسیج شده تا نفت ایران از این مسیر به فروش برسد. وی ادامه داد اگر «سیاست نظام بر ادامه مسیر فروش نفت از همین مسیر خاکستری باشد، امکان مقاومت در برابر آمریکا وجود دارد.» او البته درباره میزان «فروش نفت» در این بازار گفت: «من نمی‌توانم بگویم روزانه چند بشکه نفت می‌فروشیم، این کمکی به کسی نمی‌کند، اما به آمریکا خط می‌دهد و به او کمک می‌کند تا بر مقدار صادرات تاثیر بگذارد.» زمانی‌نیا با اشاره به تاکتیک فروش نفت در بازار خاکستری هم گفت: «تلاش ما این است که میزان ریسک فساد در این بازار را به حداقل رسانده و اجازه تکثیر بابک زنجانی‌ها را ندهیم.» همزمان برآوردهای بین‌المللی از میزان صادرات نفت ایران پس از تمدید نشدن معافیت‌های نفتی به روز شد. این برآوردها که در هفت سناریو منتشر شده نشان می‌دهد در بدترین حالت نیز صادرات نفت ایران صفر نخواهد شد. گزینه‌های خوشبینانه نیز تحلیل معاون وزیر نفت درخصوص حفظ توان صادراتی را تایید می‌کند.
فروش نفت از مسیر خاکستری
نشست «تحریم نفتی ایران از سوی آمریکا و تبعات بین‌المللی آن» با حضور دکتر امیرحسین زمانی‌نیا، معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت ایران صبح یکشنبه در دانشگاه علوم و تحقیقات برگزار شد؛ در این نشست زمانی‌نیا به فروش نفت ایران در «بازار خاکستری» اشاره کرد و گفت که ایران به دلایلی همه ظرفیت کشور را بسیج کرده و در یک بازار خاکستری نفت می‌فروشد؛ باید توجه داشت که این اقدام، قاچاق نیست، بلکه در قالب مقابله با تحریم‌هایی است که عادلانه، مشروع و قانونی نیست. این مقام مسوول در وزارت نفت درخصوص انجام تهاتر نیز با اشاره به اینکه وی ۶ ماه است به‌عنوان رئیس این کمیته فعالیت می‌کند تاکید کرد که طی این مدت تابه‌حال یک مورد هم تهاتر انجام نشده است. او در عین حال گفت که در شرایط کنونی که دلال‌های بسیاری برای خرید نفت ایران اعلام آمادگی کرده‌اند ریسک بالا می‌رود و ما باید سعی کنیم در این شرایط غیر شفاف میزان ریسک را کاهش و به تبع آن تعداد بابک زنجانی‌ها را کمتر کنیم.
اهمیت نفت
سخنران آغازین این نشست که به همت گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علوم و تحقیقات برگزار شد دکتر مهدی ذاکریان، مدیر گروه روابط بین‌الملل این دانشگاه بود؛ وی با تاکید بر اهمیت مساله نفت گفت که نفت تا به امروز زمینه‌ساز مشکلاتی در زمان رضا شاه و همچنین عامل براندازی دولت مصدق بوده است. ذاکریان ادامه داد: «درعین حال مساله نفت نقش مهمی در پیروزی انقلاب ایران داشت و در مسائل منطقه و دو جنگ خلیج‌فارس نیز تاثیرگذار بوده است.» این استاد دانشگاه با اشاره به تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران تاکید کرد: «حتی در مقطعی که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا بحث عدم تمدید معافیت‌های نفتی ایران را اعلام کرد و هنوز عملیاتی نشده بود، مشاهده کردیم که بسیاری از کشورها از ایران فاصله گرفتند و همزمان با مشکلاتی در عرصه نظام بین‌الملل مواجه شدیم.»
قدرت رکن اصلی روابط بین‌الملل
دکتر امیرحسین زمانی‌نیا که به‌عنوان سخنران اصلی در این برنامه حضور پیدا کرده بود با تاکید بر این موضوع که روابط بین‌الملل بر مبنای قدرت استوار است به ضرب‌المثلی آمریکایی که این روزها در عرصه حقوق بین‌الملل مصداق زیادی دارد اشاره کرد و گفت: «همیشه به آرامی صحبت کنید اما یک چماق بزرگ پشت سرتان پنهان کنید.» او گفت که سطح توسعه فکری و اجتماعی بشر هنوز در سطحی است که این ضرب‌المثل کاملا صادق است و به عبارت دیگر حقوق بین‌الملل و روابط بین‌الملل هنوز در سطح نازلی است؛ درواقع قدرت تعیین می‌کند که حق با کدام طرف است.
باج‌گیری بین‌المللی
او با اشاره به اقدام اخیر آمریکا در عدم تمدید معافیت‌های نفتی در قبال ایران گفت کار آمریکا نوعی باج‌گیری بین‌المللی است، اما به نظر نمی‌رسد اجرای سیاست‌های واشنگتن به‌صورت یک‌جانبه غیرقانونی باشد. درواقع حرف آمریکا این است که هر کشوری سیاست‌های واشنگتن را اجرا نکند نمی‌تواند با آن کشور تبادل تجاری داشته باشد.
زمانی‌نیا با بیان اینکه در اروپا همه از برجام حمایت کرده و خواستار دوام آن هستند، گفت: «همزمان با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام آنها نسبت به اقدام واشنگتن ابراز تاسف عمیق کرده‌اند، ولی از نظر اقتصادی و عملی نمی‌توانند اقدام خاصی انجام دهند.» این دیپلمات ایرانی با بیان اینکه اروپا معتقد است برجام، برنامه‌هسته‌ای ایران را مدیریت و امنیت منطقه‌ای را تامین می‌کند، ادامه داد: «بنابراین در دل این نگاه اروپا، این فرضیه نهفته است که برنامه هسته‌ای ایران نظامی بوده است.» معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت ایران در ادامه به بررسی آثار برجام برای ایران پرداخت و گفت: «اگر من دلواپس باشم می‌گویم که برجام برای کشور فایده‌ای نداشته است اما من به‌عنوان معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت می‌گویم که توافق برجام فایده زیادی داشت ولی ما (در حوزه نفت) نتوانستیم به خوبی از آن استفاده کنیم.»
تعلل در وزارت نفت
وی در ادامه توضیح داد که در ابتدای ورودش به وزارت نفت در سال ۹۳ با اشاره به اینکه در آینده‌ای نزدیک برجام اجرایی خواهد شد، خواستار آماده کردن قراردادهایی در زمینه توسعه نفت شده است اما با وجود رایزنی‌های بسیار در این خصوص در نهایت قراردادی امضا نشد. این مقام وزارت نفت تصریح کرد: «برجام ۱۷ ماه اجرایی بود اما به دلیل اختلافات جناحی و سیاسی داخلی یک سال به بطالت گذشت.» زمانی‌نیا با تاکید بر اینکه صنعت نفت ایران به سرمایه‌گذاری زیاد نیازمند است تا بتواند نرخ تولید خود را حفظ کند، افزود: «اگر توانستیم دوام بیاوریم به دلیل مهندس‌های خوبی است که دانشگاه‌های ما پرورش داده است.» او در ادامه گفت: «اگر در زمان اجرای برجام ما می‌توانستیم ۱۰ قرارداد نفتی ببندیم و این قراردادها اجرایی می‌شد تکنولوژی این پروژه‌ها تا زمان خروج آمریکا از برجام به ایران می‌آمد و با مهندسی در داخل کشور به سرانجام می‌رسید.» زمانی‌نیا به قراردادهای نفتی IPC هم اشاره کرد و گفت: « IPC یک مدل قراردادی بود که زمینگیر شد، چرا‌که همه می‌خواستند در مورد آن نظر بدهند! درواقع همه چیز در ایران سیاست زده است و من معتقدم که این ایراد هم به وزارت نفت و هم به نظام تصمیم‌گیری وارد است.»
تمایل به همکاری با شرکت‌های بزرگ
این مقام ایران به تمایل شرکت‌های نفتی برای کار با شرکت‌های بزرگ بین‌المللی(از جمله اروپایی) اشاره کرد و گفت: «دلیل این امر آن است که اروپایی‌ها هم تکنولوژی لازم را دارند و هم مدیریت پروژه را به خوبی انجام می‌دهند.»
او به مشارکت فرانسه و ایتالیا در ساخت دو فاز عسلویه پرداخت و تاکید کرد: «این کار با مشارکت دو کشور اروپایی هم به موقع انجام گرفت و هم هزینه‌ها بسیار ارزان‌تر بود. زیرا فازهای بعدی که از روی آن کپی‌برداری شد هم به لحاظ هزینه گران‌تر درآمد و هم دیرتر بهره‌برداری شد.» وی ادامه داد: «وقتی حق انتخاب داشته باشیم به جای روس‌ها و چینی‌ها که فناوری و مدیریت پروژه اروپایی‌ها را ندارند، شرکت‌های اروپایی چون توتال و شل را انتخاب می‌کنیم. درواقع برجام این حق انتخاب را به ما داد و الان چون حق انتخاب نداریم حاضر هستیم با همه کار کنیم.»
قدرت‌دهی تولید نفت
دیپلمات پیشین وزارت خارجه با بیان اینکه تولید نفت ایران با اجرای برجام به ۹/ ۳ بشکه در روز رسید گفت اما باید توجه داشت که حتی این میزان تولید نفت یعنی ۴ میلیون بشکه نفت در روز هم در آن حد به کشور قدرت نمی‌دهد که کسی نتواند ما را تحریم کند. او در عین حال به تولید بالای نفت توسط عربستان، آمریکا و روسیه اشاره کرد و افزود: «تولید بالای نفت به این کشورها قدرت می‌دهد و کشورهای دیگر را به آنها وابسته می‌کند بنابراین به آسانی نمی‌توان آنها را تحریم کرد.» زمانی‌نیا توضیح داد: «با تولید نفت این‌قدرت را داریم که بازار را تکان دهیم. اکنون چرا روسیه را نمی‌توانند تحریم کنند؟ برای آنکه ۷۵ درصد گاز و ۶۵درصد نفت اروپا را تامین می‌کند بنابراین خود اروپایی‌ها نمی‌گذارند روسیه تحریم شود.» او با اشاره به روابط تهران و مسکو گفت: «باید توجه داشت که ایران حیاط خلوت روسیه تلقی نمی‌شود و روسیه به دلایل خاص خود حاضر نیست برای ایران هزینه کند.»
بازار خاکستری
این مسوول وزارت نفت گفت که علاوه بر شرکت‌هایی که برای خرید نفت معافیت داشتند، ایران به دلایلی همه ظرفیت کشور را بسیج کرده و در یک بازار خاکستری نفت می‌فروشد؛ باید توجه داشت که این اقدام، قاچاق نیست، بلکه در قالب مقابله با تحریم‌هایی است که عادلانه، مشروع و قانونی نیست. وی ادامه داد: « لذا بازاری را کشف کردیم و در فضای خاکستری نفت می‌فروشیم. باید توجه داشت که در این مقطع اگر سیاست نظام بر ادامه این مسیر باشد امکان مقاومت را داریم اما حتما مانند زمان برجام ۵/ ۲ میلیون بشکه نفت نخواهیم فروخت و باید صرفه جویی‌هایی انجام شود.» زمانی‌نیا در عین حال با تاکید بر اینکه باید منابع جدیدی به وجود آید گفت اقداماتی مانند سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین و... کارساز نیست. بلکه باید برای مدیریت مالی و اقتصادی تصمیمات جدی گرفته شود که دولت در جریان این تصمیم‌سازی هست.
بی‌اثری دستور موقت
دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه با اشاره به دستور موقت دیوان بین‌المللی دادگستری باهدف اینکه آمریکایی‌ها اقدامی نکنند تا وضع غذا، دارو و امنیت هوایی ایران به خطر بیفتد تاکید کرد این دستور موقت کارساز نبود و آنها توجهی نکردند. زمانی نیا یادآور شد هنوز هم کانال مالی ایران و اروپا (اینس‌تکس) به دلیل تحریم آمریکا اجرایی نشده است؛ هدف اینس‌تکس این است که از منابع مالی که در آن کشورها وجود دارد، اقلام انسان‌دوستانه، غذا و دارو برای ایران تهیه کند که هنوز عملیاتی نشده است.»
استفاده شعاری از برجام
در ادامه این نشست نیز استادان حاضر نظرات و سوالات خود را مطرح کردند و معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت ایران نیز به پرسش‌های استادان حاضر و شرکت‌کنندگان پاسخ داد. دکتر مهدی ذاکریان؛ استاد دانشگاه علوم و تحقیقات هم با انتقاد از عملکرد دولت فعلی در قبال برجام گفت معلوم نیست برجام را قبول داریم یا خیر، چرا که دولت آقای روحانی از برجام استفاده‌ای نکرد بلکه از آن تنها به‌عنوان شعار در مقابل رقبای سیاسی استفاده کرد. وی خطاب به دکتر زمانی‌نیا این پرسش را مطرح کرد که اکنون ایران باید چه اقداماتی انجام دهد. پس از آن نیز دکتر حمید احمدی، استاد دیگر دانشگاه علوم و تحقیقات از معاون بین‌الملل وزارت نفت پرسید که این کانال‌های خاکستری چقدر می‌تواند موثر باشد و ایران را در این وضعیت یاری رساند.
برجام برای آمریکا بهانه است
از سوی دیگر دکتر علیرضا موسوی‌زاده، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علوم و تحقیقات در توضیحاتی تکمیلی در ادامه صحبت‌های زمانی‌نیا گفت که منافع ملی و اقتصاد در جهان امروز بسیار اهمیت دارد. او با اشاره به اینکه برجام بهانه است تاکید کرد که کشورهایی چون آمریکا به دلیل موقعیت استراتژیک ایران آن را نشانه گرفته‌اند. به گفته این استاد دانشگاه، آمریکا از زمان انقلاب، ایران را از دست داد لذا از آن مقطع تلاش دارد ایران را به حوزه استراتژیک خود وارد کند و چون از راه‌های مختلف تاکنون به نتیجه نرسیده بحث هسته‌ای را راه انداخت. موسوی‌زاده ادامه داد: «در حال حاضر نیز دونالد ترامپ و دیگر افرادی که در جبهه راست‌گرایان در آمریکا قرار دارند قرارداد ۲۰۱۵ را برای کشورشان کافی نمی‌دانند و معتقد هستند که اروپا از این توافق، سود بیشتری حاصل کرده است. حرف آنها این است که آمریکا با ایران مشکل دارد و باید مشکلاتش با ایران را حل و فصل کند و نه اینکه توافقی حاصل شود که اروپا از آن سود ببرد. از این رو نیز واشنگتن اعلام کرده که هر کشوری با ایران همکاری کند تحریم خواهد شد.»
تبعات بی‌خردی آمریکا
زمانی‌نیا در پاسخ به این پرسش که آیا در آمریکا خرد حاکم است، گفت: «من نمی‌دانم اما هر کشوری به دنبال منافع ملی خود است. به هر حال امروز اقتدار و نفوذ این کشور در دنیا به دلیل بی‌خردی‌ها و زورگویی‌های ترامپ رو به افول است. همین موضوع مقدمات تغییر پارادایم در روابط دنیا به ویژه اروپا و آمریکا را فراهم کرده است.»
هزینه خروج از برجام
او همچنین در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا برجام به گونه‌ای تنظیم شده که ایران نمی‌تواند از آن خارج شود تاکید کرد: «برجام یک تفاهم سیاسی بود و نه یک قرارداد؛ لذا ایران هر زمان که بخواهد می‌تواند از برجام خارج شود ولی باید هزینه‌های آن را بپردازد.» زمانی‌نیا افزود: «ایران می‌توانست قبل و بعد از خروج آمریکا از این تفاهم خارج شود و هزینه‌های آن را بپردازد.»
عضو تیم مذاکره هسته‌ای درباره صحبت‌های وزیر امور خارجه درباره خروج آمریکا از برجام که یکی از حاضران مطرح کرد توضیح داد: «دکتر ظریف نگفته آمریکا نمی‌تواند خارج شود بلکه گفته است در صورت خروج هزینه بسیاری برای آمریکا به وجود می‌آید که همان‌طور که مشاهده کردیم آمریکا در حال دادن این هزینه‌ها است. اکنون همه در فکر استقلال از آمریکا هستند و این پارادایم شیفت مورد نظر با خروج آمریکا از برجام شروع شده است.» زمانی‌نیا همچنین عنوان کرد:«طرف اصلی ما در برجام آمریکا بوده و حتی اروپایی‌ها هم در مذاکرات به این موضوع خرده می‌گرفتند که ایران مذاکرات خود را با آمریکا تمام کرده است و اکنون از ما می‌خواهید آن را تایید کنیم.»
هیچ تهاتری انجام نگرفته است
زمانی‌نیا درخصوص انجام تهاتر هم توضیحاتی ارائه داد و با اشاره به اینکه وی ۶ ماه است به‌عنوان رئیس این کمیته فعالیت می‌کند گفت: «طی این ۶ ماه تابه‌حال یک مورد هم تهاتر انجام نشده است؛ ما در حال رایزنی و بررسی موضوع هستیم که در صورت امکان عملی شود.» او در پاسخ به پرسشی که ایران برای اینس‌تکس چگونه باید منابع مالی تامین کند گفت که این موضوع به‌عنوان یک مساله همچنان باقی است و در فکر آن هستیم که پول را از هند و چین به کشورهای اروپایی منتقل کنیم.
پول حاصل از فروش نفت
این مقام مسوول در وزارت نفت در پاسخ به پرسشی درباره ورود پول‌های حاصل از فروش نفت پس از برجام گفت: «شرکت شل سه میلیارد دلار به ایران بدهکار بود، روز بعد از اجرایی شدن برجام سه میلیارد دلار از سوی شرکت شل به حساب بانک مرکزی در اروپا واریز شد.» زمانی‌نیا افزود: «پول نفت پس از برجام به حساب ایران واریز می‌شد، اما پس از خروج ترامپ از برجام این اتفاق به سختی صورت می‌گیرد، اکنون پول نفت ما آنجا می‌ماند تا برای مصارف خاصی مورد استفاده قرار گیرد.»
شفافیت فروش نفت در بازار خاکستری
معاون وزیر نفت در پاسخ به پرسش برخی از دانشجویان و خبرنگاران درباره شفافیت در وزارت نفت درخصوص تعداد بشکه‌هایی که در بازار خاکستری به فروش می‌رسد توضیح داد: «من نمی‌توانم بگویم روزانه چند بشکه نفت می‌فروشیم. این به شما کمکی نمی‌کند اما به پمپئو خط می‌دهد و کمک می‌کند. نمی‌توانم درباره بازار خاکستری توضیح دهم.» زمانی‌نیا با اشاره به شرایطی که اکنون برای دلالی نفت ایجاد شده گفت: «زمانی گفتم تحریم‌های آمریکا به دلیل کاستن از شفافیت‌ها در بازار جهانی نفت، منجر به فساد می‌شود و بازار جهانی نفت فاسد خواهد شد.» وی تاکید کرد: «اگر ما به اندازه کافی تخفیف دهیم می‌توانیم به خود ترامپ هم نفت بفروشیم.» همچنین این مقام مسوول یادآور شد: «در شرایط کنونی که دلال‌های بسیاری برای خرید نفت ایران اعلام آمادگی کرده‌اند ریسک بالا می‌رود و ما باید سعی کنیم در این شرایط غیر شفاف میزان ریسک را کاهش و به تبع آن تعداد بابک زنجانی‌ها را کمتر کنیم.» به گفته این مقام مسوول در حال حاضر که ایران تحریم نفتی است، روسیه و عراق بیشترین منفعت را از شرایط ایجاد شده می‌برند و نفت‌شان جایگزین نفت ایران شده است. او بار دیگر با تاکید بر این موضوع که روسیه حاضر نیست برای ایران هزینه کند، ادامه داد: «شراکت استراتژیک باید دو طرفه باشد؛ درباره روابط تهران و مسکو، ۵۰ درصد شراکت ایران را شاهد هستیم اما از سوی روسیه خیر.» معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل و بازرگانی یادآور شد: «اروپایی‌ها هم پس از خروج آمریکا از برجام متوجه شدند که از نظر مالی و اقتصادی و سیاسی گروگان آمریکا هستند. بنابراین برای استقلال تلاش می‌کنند اما این موضوع ۵۰، ۶۰ سال طول خواهد کشید.»
قرارداد با شرکت‌های کوچک
زمانی‌نیا درباره قرارداد با شرکت‌های کوچک گفت: «ما پس از برجام ۱۵ تفاهم‌نامه با شرکت‌های کوچک و بزرگ روسیه داشتیم. با شرکت پرتامینای اندونزی قرارداد بستیم که با خروج ترامپ همه لغو شد.» او درباره سازوکار قراردادهای نفتی تاکید کرد: «بسیاری از شرکت‌های کوچک تکنولوژی‌های روز را ندارند که در صنعت نفت بسیار مهم است. توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی تکنولوژی مورد نظر خود را می‌خواست که فقط شرکت‌های بزرگ داشتند، تجهیزات و فناوری‌های نوین می‌خواست که نه در ایران و نه در چین وجود نداشت. با این همه ما تلاش کردیم با همه شرکت‌ها از جمله شرکت‌های چینی قرارداد ببندیم. پس از برجام ۵۱ درصد قراردادها با شرکت توتال و ۳۰ درصد هم با شرکت‌های چینی بود.» او درخصوص اهمیت تکنولوژی در صنعت نفت و استخراج آن و این مساله که مهم‌ترین مشکل ما در صنعت نفت، افزایش برداشت است، گفت: «در برخی نقاط که اکنون تنها هفت درصد نفت استخراج می‌شود با تکنولوژی اروپا این میزان می‌تواند به بالای ۵۰درصد برسد.»
واکنش کشورهای منطقه
در ادامه نیز وی درباره واکنش کشورهای منطقه به بحث تحریم‌های نفتی علیه ایران تاکید کرد در این شرایط کشورهای منطقه اگر با آمریکا همراهی نکنند به کمک ایران نیز نخواهند آمد. وی درباره فروش نفت در شرایط تحریمی گفت: «در زمان جنگ آمریکا و عراق، صدام نفت بشکه‌ای ۳۵ دلار را ۸ دلار قاچاق می‌کرد اما با همین روش توانست دوام بیاورد.»
مدل قراردادهای نفتی
معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل و بازرگانی درباره مدل‌های قراردادی صنعت نفت نیز تصریح کرد: «بسیاری از مسائل ما داخلی است. در مدل‌های قراردادی رقابت‌های جناحی داخلی تاثیرگذار است. در هیچ جای دنیا مدل قراردادی مساله و چالش نیست. اما در ایران قانون اساسی تفسیر می‌شود و برهمین اساس مدل‌های قراردادی نفت را مورد قضاوت قرار می‌دهند.» زمانی‌نیا در نهایت با بیان این موضوع که در رقابت کنونی اگر دیر بجنبیم رقیبان، بازار را می‌گیرند، تاکید کرد: «چهل یا پنجاه سال دیگر نفت ارزش امروز را نخواهد داشت و اگر نفت مانده در چاه‌ها را سرمایه‌گذاری و استخراج نکنیم، نسل آینده بهره چندانی از آن نخواهند برد. بنابراین خود را سرگرم مسائل پیش‌پا افتاده نکنیم تا مسائل بزرگ‌تر به حاشیه نرود و گم نشود.»
