جزئیات کارنامه ذخایر آبی ایران در فصل اول 1398
به گزارش اقتصادنیوزبارش‌های بی‌سابقه در سال آبی جاری ۹۸-۹۷ موجب شد تا جان تازه‌ای به پهنه‌های آبی کشور دمیده شود و بیش از ۴۰ تالاب بزرگ کشور پرآب شود. ارزیابی‌ها همچنین گواهی می‌دهد تولید انرژی نیروگاه‌های برق‌آبی در خردادماه امسال نسبت به اردیبهشت‌ماه، ۱۱۰ درصد رشد را ثبت کرده است.
در یک دید کلی منابع آب کشور به سطحی و زیرزمینی تقسیم می‌شود و تقریبا تمامی مصارف کشور، به غیر از مصارفی که از آب‌های نامتعارف صورت می‌گیرد، از این دو منبع تامین می‌شود. منشا اصلی و تجدیدپذیر تمامی منابع آب، نزولات جوی است که در زمان و مکان متغیر است. در چرخه هیدرولوژی منابع آب سطحی و زیرزمینی کاملا به یکدیگر وابسته‌اند و تغییر در شرایط یکی در دیگری نیز تغییر ایجاد خواهد کرد. در این گزارش وضعیت بارندگی و منابع آب سطحی در کشور، به تفکیک حوضه‌های آبریز درجه یک ارائه شده است. ایران از ۶ حوضه آبریز درجه یک دریای خزر، سرخس، هامون، دریاچه ارومیه، مرکزی و خلیج‌فارس تشکیل شده است. همچنین در گزارش عملکرد خردادماه صنعت برق و آب کشور که از سوی «معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی دفتر فناوری اطلاعات و آمار وزارت نیرو»، منتشر شده است، آخرین وضعیت «بهره‌برداری از سدها»، «انرژی نیروگاه‌های برقابی» و «آب‌های زیرزمینی» زیر ذره‌بین قرار گرفته است.
میزان بارندگی ها
ارزیابی‌ها حاکی است، حجم ریزش‌های جوی از اول مهر ۹۷ تا پایان خردادماه سال آبی جاری برابر ۸/ ۵۴۸ میلیارد مترمکعب بوده است. تصویر کلی از شاخص‌های آب در خردادماه ۹۸ نشان می‌دهد، میزان بارش‌ها از اول مهر ۹۷ تا پایان خرداد ۹۸ (سال آبی ۹۸-۹۷)، نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته، رشد ۱۰۰ درصدی را در کارنامه خود ثبت کرده است. این تغییرات چشمگیر در حجم بارندگی‌ها، در میانگین بلندمدت هم دیده می‌شود. مطابق با آمارهای منتشر شده، ریزش‌های جوی از اول سال آبی جاری تا پایان خردادماه، نسبت به میانگین بلندمدت رشد ۴۱ درصدی را ثبت کرده است. اما میزان بارندگی‌های خرداد ماه نسبت به اردیبهشت‌ماه جاری چه تغییراتی را ثبت کرده است؟ داده‌های آماری بیانگر آن است که ارتفاع بارندگی در کل کشور در خرداد (۸/ ۶ میلیمتر) نسبت به ماه قبل آن (۹/ ۱۲ میلیمتر)، ۳/ ۴۷ درصد کاهش داشته است. همچنین حجم ریزش‌های جوی در خردادماه امسال (۲/ ۱۱ میلیارد متر مکعب) نسبت به ماه قبل (۳/ ۲۱ میلیارد متر مکعب)، ۴۷ درصد کاهش داشته است.
آمارها همچنین وضعیت میزان بارندگی در حوضه‌های آبریز اصلی را زیر ذره‌بین قرار داده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، ۶ حوضه آبریز اصلی در مدت زمان مورد بررسی رشد بارندگی‌ها را ثبت کرده‌اند. ارتفاع بارندگی‌ها از اول مهر ۹۷ تا پایان خردادماه امسال، در حوضه اصلی «دریای خزر» برابر با ۶/ ۵۱۱ میلیمتر بوده است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته (۲/ ۳۷۰ میلیمتر)، رشد ۳۸ درصدی و نسبت به میانگین بلندمدت (۷/ ۳۶۸ میلیمتر)، رشد ۳۹ درصدی را به ثبت رسانده است. در حوضه اصلی «خلیج‌فارس و دریای عمان» هم، رشد بارش‌ها به وقوع پیوسته است. براساس ارزیابی‌ها، ارتفاع بارندگی‌ها از اولین روز سال آبی جاری تا پایان خردادماه، ۶/ ۵۳۱ میلیمتر بوده است که نسبت به زمان مشابه سال آبی قبل (۶/ ۲۱۱ میلیمتر) رشد ۱۵۱ درصدی و در مقایسه با میانگین بلندمدت (۳/ ۳۵۵ میلیمتر) افزایش ۵۰ درصدی داشته است. «دریاچه ارومیه» یکی دیگر از حوضه‌های آبریز اصلی کشور است که در مدار صعودی میزان بارندگی‌ها قرار داشته است.
بر این اساس، میزان بارندگی در این حوضه آبریز در مدت زمان مورد بررسی (۴/ ۴۹۰ میلیمتر) بوده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال آبی گذشته (۷/ ۴۰۶ میلیمتر) رشد ۲۱ درصدی و نسبت به میانگین بلندمدت (۳۲۷ میلیمتر) رشد ۵۰ درصدی را در کارنامه خود ثبت کرده است. همچنین در حوضه آبریز «فلات مرکزی»، ارتفاع بارندگی‌ها نسبت به زمان مشابه سال آبی گذشته (۵/ ۱۰۲ میلیمتر)، رشد ۱۰۷ درصدی و نسبت به میانگین بلندمدت (۲/ ۱۵۷ میلیمتر)، رشد ۳۴ درصدی را به ثبت رسانده است. حوضه آبریز بعدی «مرزی شرق» است. این حوضه آبریز اصلی هم از اول مهر ۹۷ تا پایان خردادماه جاری، میزان بارندگی برابر با ۹/ ۱۱۲ میلیمتر داشته است که نسبت به سال آبی گذشته (۱/ ۴۰ میلیمتر) رشد ۱۸۲ درصدی و نسبت به میانگین بلندمدت (۱۰۱ میلیمتر) رشد ۱۲ درصدی را از سر گذرانده است. آخرین حوضه آبریز اصلی یعنی «سرخس» هم در مدت زمان مورد بررسی رشد بارندگی‌ها را تجربه کرده است. مطابق با آمارهای منتشر شده، ارتفاع بارندگی‌ها در این حوضه تا پایان بهار امسال ۵/ ۳۰۷ میلیمتر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته، رشد ۱۱۷ درصدی و نسبت به میانگین بلندمدت رشد ۴۲ درصدی را در کارنامه خود ثبت کرده است.
کارنامه سدها
آمارها نشان می‌دهد حجم آب موجود مخازن سدهای کل کشور (۴۰هزار و ۷۲ میلیون مترمکعب) تا پایان خردادماه نسبت به اردیبهشت ماه (۴۱هزار و ۴۰ میلیون مترمکعب)، ۳۵/ ۲ درصد کاهش داشته است. مطابق با ارزیابی‌ها، حجم آب ورودی به سدهای مخزنی کل کشور نسبت به ماه گذشته ۴۹ درصد کاهش را ثبت کرده و حجم آب خروجی مخازن سدها هم در خرداد ماه نسبت به اردیبهشت ماه جاری، ۳۵ درصد کاهش داشته است. اما سدهایی که از محل اعتبارات ملی ساخته شده‌اند، یا در دست اجرا یا در دست مطالعه هستند در چه وضعیت قرار دارند؟ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تعداد سدهای ملی به بهره‌برداری رسیده در خردادماه ۹۸ نسبت به ماه گذشته (اردیبهشت جاری) ۶/ ۰ درصد افزایش داشته است. مطابق با آمار و اعداد منتشر شده، سدهای در دست مطالعه تا پایان خردادماه به تعداد ۹۴ عدد رسیده است که حجمی برابر با ۲۸هزار و ۹۶۹(MCM)دارد. تعداد سدهای در دست اجرا نیز تا پایان خردادماه جاری به ۱۰۳ رسیده است که حجم مخزنی برابر با ۱۸هزار و ۹۵۴ (MCM) دارند. سدهای افتتاح شده در مدت زمان مورد بررسی هم (MCM) ۱۷۹ تعداد برآورده شده که حجم مخازن آنها هم در مجموع برابر با ۵۲هزار و ۳۰۴ (MCM) است.
وضعیت برقابی‌ها
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد تولید انرژی نیروگاه‌های برقابی در خرداد امسال، ۸۲۲۱ گیگاوات ساعت بوده است که نسبت به اردیبهشت ۹۸ (۳۹۰۶ گیگاوات ساعت)، ۱۱۰ درصد افزایش داشته است. مقایسه انرژی تولیدی تجمعی نیروگاه‌های برقابی در خردادماه سال جاری با مدت مشابه سال گذشته همچنین از رشد تولید این نوع از انرژی حکایت دارد. آمارها نشان می‌دهد تا پایان خردادماه امسال ۱۲هزار و ۱۲۷ گیگاوات انرژی در نیروگاه‌های برقابی تولید شده است که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل (۲۳۵۴ گیگاوات)، رشد ۴۱۵ درصدی را به ثبت رسانده است. تحلیلگران و کارشناسان معتقدند رشد شتابان بارندگی‌های امسال عمده‌ترین دلیلی است که باعث شده تولید امسال انرژی برقابی‌ها افزایش چشمگیری یابد.
آب‌های زیرزمینی
اما منابع آب زیرزمینی (چاه‌ها) در خرداد ۹۸ در چه وضعیتی قرار داشتند؟ داده‌های آماری نشان می‌دهد حجم آب صرفه‌جویی شده از چاه‌ها (جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز و پر و مسلوب‌المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز جمعا ۷۹/ ۱۴ میلیون متر مکعب) نسبت به ماه گذشته (۳/ ۷۹ میلیون متر مکعب)، ۸۱ درصد کاهش داشته است. براساس ارزیابی‌ها، تعداد چاه‌های صنعتی و آشامیدنی که جمعا در خردادماه به ۱۰۲۳۲۵ حلقه رسیده است، نسبت به ماه گذشته (۱۰۲۲۶۱ حلقه)، ۱/ ۰ درصد افزایش داشته است. در مجموع می‌توان گفت در پایان بهار امسال، تعداد منابع آب زیرزمینی در کل کشور نسبت به ماه گذشته، ۰۱/ ۰ درصد افزایش داشته است. مطابق با ارزیابی‌ها، تعداد نصب کنتور هوشمند آب و برق روی چاه‌های آب تا پایان خردادماه امسال هم نسبت به ماه گذشته (اردیبهشت ماه)، ۱۰ درصد کاهش را تجربه کرده است. همچنین تعداد صدور مجوز چاه جهت تامین آب در آخرین ماه بهار امسال شامل آشامیدنی شهری و روستایی، صنعت و خدمات و کشاورزی در دشت‌های آزاد (مازندران) که مجموعا ۶۴ حلقه بوده است نسبت به ماه گذشته (۴۵ حلقه)، ۴۲ درصد افزایش داشته است. صدور و تجدید پروانه صلاحیت شرکت‌های حفاری نیز در خردادماه ۴۳ پرونده بوده است.
این آمارها در حالی از سوی جداول و نمودارهای ارائه شده برای خردادماه برداشته شده است که روز گذشته مدیرکل دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی با تاکید بر اینکه از میان ۴۸۷ هزار حلقه چاه دارای پروانه بهره‌برداری حدود ۴۱۶ هزار حلقه چاه مربوط به بخش کشاورزی است، گفت: با توجه به شرایط اقلیمی کشور استمرار بهره‌برداری و برقراری کشاورزی در کشور نیازمند اصلاح و تعدیل پروانه بهره‌برداری چاه‌ها است. محمدعلی مصطفوی، در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، با اشاره به وجود ۱۱۴ هزار حلقه چاه غیرمجاز با عمق بیش از ۲۰ متر در کشور، ادامه داد: چاه‌های یاد شده با ۵/ ۵ میلیارد مترمکعب تخلیه از منابع زیرزمینی تاثیر سنگینی بر منابع این بخش دارند و ۸۰ درصد از تخلیه چاه‌های غیرمجاز را به خود اختصاص داده‌اند. مدیرکل دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت مدیریت منابع آب ایران با تاکید بر اینکه این چاه‌ها در دست تعیین تکلیف و اقدام وزارت نیرو است، بیان کرد: در این بین ۲۰۰ هزار حلقه چاه کم‌عمق و چاهک غیرمجاز نیز وجود دارند که تخلیه چندانی از منابع آب زیرزمینی ندارند. این چاه‌ها عمدتا از آب‌های سطحی استفاده کرده و آب دهی یک لیتر در ثانیه دارند. مصطفوی با اشاره به اینکه حدود ۴۱ میلیارد مترمکعب پروانه بهره‌برداری برای تخلیه چاه‌های کشاورزی صادر شده است، افزود: براساس تصمیمات شورای‌عالی آب و مصوبات طرح احیا و تعادل بخشی مقرر شده بود تا وزارت نیرو آب قابل برنامه‌ریزی را تعیین کند تا میزان آب تخصیص داده شده برای مصارف کشاورزی، صنعت، فضای سبز و شرب مشخص شود.
مدیرکل دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت مدیریت منابع آب ایران تاکید کرد: در چند سال اخیر استمرار خشکسالی به همراه افزایش دما در کشور موجب شده است میزان تغذیه آب‌های زیرزمینی کم شده و در مقابل تخلیه از این منابع روند افزایشی به خود بگیرد. وی یادآور شد: پس از تعیین آب قابل برنامه‌ریزی با توجه به شرایط موجود در کشور مقرر شد تا نزدیک به ۱۴ میلیارد مترمکعب از پروانه بهره‌برداری صادره برای چاه‌های مجاز کاسته شود تا به شرایط نرمال برسیم. مصطفوی تصریح کرد: علاوه بر پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده حدود پنج میلیارد مترمکعب نیز اضافه برداشت در میان چاه‌های مجاز کشور وجود دارد، بنابراین منابع آب زیرزمینی کشور برای اینکه بتوانند به شرایط نرمال، ثابت و پایداری برسند باید این اعداد را کاهش بدهیم. آمار چشمه‌ها و قنات‌ها هم براساس آخرین آمار خلاصه وضعیت منابع آب دفتر مطالعات پایه منابع آب در سال آبی ۹۶-۹۵ منتشر شده است. مطابق با این آمار اعلام‌شده، قنات‌ها در سال آبی ۹۶-۹۵ به تعداد ۴۱۰۱۱ رسیده بودند و ۱۷۳ هزار و ۴۵۲ چشمه هم در مدت زمان اعلام‌شده در کشور جوشیده‌اند.
