شناسایی منشأ آشفتگی در بورس تهران

روز گذشته شاخص کل پس از ادامه روند منفی دوشنبه ابتدا نزول بیش از ۳۰۰ واحدی را تجربه کرد اما در ادامه جریان معاملات تغییر روند داد تا جایی که در انتهای کار بازار رشد ۲۵۱۱ واحدی را به ثبت رساند. در حالی تغییر روزانه روند نماگر اصلی بازار سهام طی روزهای اخیر بارها اتفاق افتاده، که در بیشتر روزها اخبار و سیگنال‌هایی برای ایجاد تغییرات عمده در بازار سهام وجود نداشته است.  همچنین در روز گذشته شاهد افت ارزش معاملات خرد بازار سهام نسبت به دو هفته اخیر بودیم. به‌صورتی که جریان نقدینگی نسبت به روز دوشنبه ضمن کاهش ۲۵ درصدی، به هزار و ۱۸۰ میلیارد تومان رسید. به نظر می‌رسد ریشه رفتار مواج شاخص کل بورس تهران در بی‌تحلیلی و عدم اطمینان باشد. عدم تحلیل در بازار سهام معلول رفتار هیجانی تازه‌واردهای ناآشنا به مباحث بورسی، غلبه فضای ابهام‌آفرین بر بازار و سکوت تحلیلی کارشناسان واقعی است.

تازه‌واردهای هیجان‌زده

در یک سال گذشته شاهد افزایش چشمگیر معامله‌گران بازار سهام هستیم. به‌طوری که عرضه اولیه پتروشیمی پارس در روزهای پایانی تیر ماه سال گذشته با مشارکت ۱۸۲ هزار نفری رکورد بیشترین مشارکت در عرضه اولیه را تا آن تاریخ شکست. این در حالی است که اکنون پس از گذشت یک سال، رکورد مشارکت در عرضه اولیه با مشارکت بیش از ۶۴۵ هزار نفر متعلق به عرضه اولیه «فسازان» در انتهای ماه گذشته است. افزایش بالغ بر ۵/ ۳ برابری شرکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه نشان از رشد چشمگیر فعالان بورسی دارد. در همین راستا می‌توان به ارزش معاملات خرد روزانه (بدون احتساب معاملات بلوک و اوراق) نیز اشاره کرد.

متوسط ارزش معاملات خرد روزانه از ابتدای سال جاری در حالی به بیش از ۱۰۶۳ میلیارد تومان رسیده، که این عدد برای مدت مشابه در سال گذشته کمتر از ۲۹۵ میلیارد تومان بود. افزایش ۶/ ۳ درصدی ارزش معاملات خرد نیز گواهی دیگر بر ورود سرمایه‌گذاران جدید به بورس تهران است. در ماه‌های اخیر اغلب عرضه‌های اولیه رکورد جدیدی از لحاظ مشارکت به ثبت رسانده‌اند. امروز سهام شرکت جنرال مکانیک برای اولین بار در فرابورس ایران عرضه خواهد شد و با توجه به روند چند ماه اخیر، احتمالا در عرضه اولیه جدید باید در انتظار رکوردشکنی دیگری از جهت مشارکت باشیم.

این در حالی است که تازه‌واردهای بازار سهام به دو شیوه که هر دو ریشه در عدم توان تحلیل دارد رفتار کل بازار را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در حالت اول این دسته از معامله‌گران با نگاه به رفتار دیگران مدام تغییر موضع داده و گاه در صف‌های سنگین خرید و گاه در صف پرتعداد فروش قرار می‌گیرند. در این میان افرادی که به‌عنوان الگو برای این دسته از سهامداران درآمده‌اند، کسانی هستند که در شرایطی که تمامی سهم‌ها با افزایش قیمتی چند برابری همراه شده‌اند، با معرفی چند سهم دچار توهم «استاد بودن» شده‌اند. این جریان استادسازی هم اغلب از سوی تازه‌واردها اتفاق افتاده است. به عبارتی دیگر دسته‌ای از سهامداران که از فضای کلی بازار اطلاع چندانی ندارند با دیدن رشد قیمتی سهام معرفی شده توسط نامتخصصان بانفوذ، پیرو آنها شده‌ و باعث پر و بال گرفتن این به اصطلاح استادان شده‌اند.

دومین روشی که تازه‌واردها به واسطه آن بازار سهام را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند نیز ریشه در عدم توان تحلیل این دسته از بورس‌بازان دارد. این افراد به واسطه ناتوانی در تحلیل مناسب به کوچک‌ترین اخبار مثبت یا منفی واکنش نشان داده و باعث ایجاد صف‌های سنگین در کف یا سقف قیمتی روزانه سهام شرکت‌ها می‌شوند. در همین راستا می‌توان به واکنش شدید به کوچک‌ترین اخبار و سیگنال‌ها اشاره کرد، که موجب تغییر روند روزانه بازار در روزهای اخیر شده است. به‌طوری که در انتهای هر روز شاهد نمادهایی با قیمت پایانی مثبت و آخرین معامله منفی یا بالعکس هستیم.

بی‌صدایی تحلیل بنیادی

دیگر عاملی که موجب تقویت رفتار مواج و بی‌حساب و کتاب دماسنج بورس تهران شده، سکوت تحلیلگران توانای بازار است. این دسته از تحلیلگران در تقابل با استادهای نوظهور تعداد بسیار کمتری دارند و به دلیل عدم جَودهی و شلوغ‌کاری صدایشان به جایی نمی‌رسد.

 البته گاه خود این تحلیلگران به دلیل ابهام‌های سنگین موجود از اظهار‌نظر خودداری کرده و ترجیح ‌می‌دهند سکوت کنند.

ابهام در مناطق مختلف

علت دیگری که می‌توان برای تلاطمات بازار سهام در مدت اخیر ذکر کرد ابهامات گسترده در بازار جهانی و همچنین عوامل داخلی است. در بازار جهانی طی چند وقت اخیر شاهد افت‌های شدیدی هستیم. به‌طوری که در روز گذشته تا ساعت ۱۶ قیمت مس به کمتر از ۵۵۰۰ دلار در هر تن رسید. همچنین نفت برنت با افت ۶/ ۱ درصدی کمتر از ۵۸ دلار به ازای هر بشکه معامله شد. به نظر می‌رسد خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و آمارهای کلان اقتصادی ضعیف اروپا عاملی برای رشد دلار شده است. به واسطه رشد دلار کامودیتی‌ها تحت فشار قرار گرفته و با افت قیمتی در بازارهای جهانی مواجه شده‌اند.

پیش از این چین و آمریکا خبر از مذاکره در ماه سپتامبر (ماه جاری میلادی) داده بودند که به همین واسطه شاهد تقویت معاملات کالایی در بازارهای جهانی بودیم. اما به نظر می‌رسد این دو کشور بر سر زمان برگزاری این نشست به تفاهم نرسیده‌اند. به همین دلیل بار دیگر شاهد غلبه فضای منفی بر معاملات کامودیتی‌ها هستیم. البته در صورتی که نرخ این دسته از کالاها در سطوح فعلی ماندگار شود، سهام شرکت‌های کالامحور بورسی در سطوح فعلی قیمتی، از ارزندگی بالایی برخوردار خواهند بود. اما به علت منفی بودن دید کلی به بازار جهانی و ترس از رکود و تشدید جنگ تجاری، شاهد عقب‌نشینی معامله‌گران بورس تهران در خرید این دسته از سهام هستیم. به‌طوری که نماگر صنعت فلزات اساسی در بورس تهران طی روزهای گذشته مدام بالا و پایین شده است. دیگر ابهامی که موجب انتظار تحلیلگران برای تعیین تکلیف شده، مذاکرات ایران با طرف اروپایی است. طبق اخبار منتشر شده از سوی مراجع رسمی، عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه به همراه یک تیم اقتصادی رهسپار فرانسه شد. پیشنهاد طرف اروپایی برای بازگشت به برجام ایجاد خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری در ازای پیش‌خرید نفت ایران است. این مبلغ قرار است در سه قسط به ایران پرداخت شود. در ازای آن طرف ایرانی باید از برداشتن گام سوم در راستای خروج از برجام تجدیدنظر کند. به گفته سیاسیون نتیجه مذاکرات تا آخر هفته جاری مشخص خواهد شد و به نظر می‌رسد مذاکره حاضر تاثیر زیادی بر معاملات بازار سهام و بیش از آن بر قیمت ارز داشته باشد. این صحبت‌ها در صورت ختم به توافق از دو طریق می‌تواند بر بورس تهران اثرگذار باشد. اثر اول آن در صورت رفع تحریم موجب سهولت صادرات برای شرکت‌های بزرگ‌تر و صادراتی بازار سهام می‌شود. در این حالت احتمالا شاهد کاهش هزینه‌های صادراتی و افزایش صادرات این دسته از شرکت‌ها خواهیم بود. علاوه بر این در صورت انجام توافق و تخصیص ۱۵ میلیارد دلار برای پیش‌خرید نفت به ایران، شاهد فشار بر نرخ ارز و تعدیل آن خواهیم بود.  در این حالت شرکت‌های صادراتی ارز خود را با قیمت پایین‌تری تسعیر خواهند کرد و به تبع آن اثرگذاری منفی بر سودآوری شرکت‌های صادراتی خواهد داشت. به همین دلیل تحلیل اثر توافق با اروپا بر بازار سهام چندان مشخص نیست و در صورت انجام این توافق باید به انتظار انتشار گزارش‌های عملکردی این دسته از شرکت‌های بورس تهران نشست.