نقش تحریم ها در رکود اقتصاد ایران
این پژوهش دانشگاهی با معرفی 6 متغیر « شکاف » و اندازهگیری میزان اثرگذاری هریک از این متغیرها بر شرایط رکودی سالهای یاد شده، شکاف بهرهوری را عامل توضیحدهنده شرایط رکودی طی سالهای 1392-1391 میداند.
محمد حسین رحمتی ، علی کریمی راد ، علی مدنیزاده در پژوهشی با عنوان « بررسی اثر تحریمها بر اقتصاد ایران در رکود 1392-1391» به بررسی شوکهای وارده بر اقتصاد کشور طی سالهای 1391 و 1392 و اندازهگیری میزان اثرگذاری هر یک از این شوکها پرداختهاند. طی سالهای مورد بررسی اعمال شرایط تحریمی از یکسو و افزایش نرخ ارز از سوی دیگر باعث ایجاد شرایط رکودی در اقتصاد ایران شد.
این پژوهش دانشگاهی با معرفی 6 متغیر « شکاف نیروی کار »، « شکاف مخارج دولت»، «شکاف بهرهوری»، «شکاف سرمایهگذاری» و «شکاف تجارت» و «شکاف نفتی» و اندازهگیری میزان اثرگذاری هریک از این متغیرها بر شرایط رکودی سالهای یاد شده، شکاف بهرهوری را عامل توضیحدهنده شرایط رکودی طی سالهای 1392-1391 میداند. هر یک از این متغیرهای شکاف، مجموعه اصطکاکها در بازارهای مربوط به هر یک از این متغیرها را نمایندگی میکند. یکی از یافتههای مهم این پژوهش رفتار پادچرخهای در بازار نیروی کار طی سالهای 1392-1391 است. با افزایش درآمدهای نفتی، هزینههای مصرفی خانوار افزایش پیدا میکند. در نتیجه مطلوبت نهایی مصرف کاهش پیدا میکند و تمایل افراد به استراحت (عدم اشتغال) افزایش مییابد. از سوی دیگر با کاهش درآمدهای نفتی تمایل افراد برای پوشش هزینههای مصرفی باعث افزایش تمایل به اشتغال میشود. بر اساس یافتههای این پژوهش دانشگاهی طی شرایط رکودی سالهای 1391 تا 1392 تعداد ساعات کار نیروی کار در حدود 2 درصد افزایش یافته است. این درحالی است که در سالهای 1387-1386 رشد اندک درآمدهای نفتی کاهش حدود 5/ 0 درصدی نیروی کار را در پی داشته است.
اقتصاد ایران طی سالهای ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ دچار یک رکود عمیق شد به گونهای که رشد تولید ناخالص داخلی منفی 8/ 6 درصد برای سال 1391 و رشد منفی 9/ 1 درصد برای سال 1392 به ثبت رسید. تورم بالا، نرخ بیکاری بالا، نوسانات تراز تجاری و کاهش شدید سرمایهگذاری طی این دو سال، حکایت از وضعیت قرمز در تمام متغیرهای کلان اقتصادی داشت. اجرای سیاست هدفمندی یارانهها، تحریمهای اعمالی بر کشور،جهش نرخ ارز، سیاستهای انبساطی دولت در سالهای قبل و سیاستهای فعال و غیر مستقل پولی میتوانند از عوامل ایجاد رکود در ایران باشند. هر چند اقتصاددانان بر شدت اثرگذاری این متغیرها اتفاق نظر ندارند، اما تحریمها از سوی بسیاری از کارشناسان با عنوان عامل اصلی وضعیت نامساعد اقتصاد کشور طی سالهای 1391 تا 1392 نامگذاری شده است. میتوان گفت که تحریمها از سه طریق بر اقتصاد ایران اثر گذاشته است: «افزایش شدید نرخ ارز»، «ممنوعیت تجارت» و «تحریم نفتی».
محققان در این پژوهش، پس از بررسی روند تولید ناخالص داخلی و حسابهای ملی، افزایش موانع تجارت در سال 1391 را عمدتا ناشی از «افزایش نرخ ارز» و در سال 1392 راعمدتا ناشی از «تحریمها» میدانند. یافتههای مقاله نشان میدهد شکاف بهرهوری بیشترین توانایی را در توضیح چرخههای تجاری ایران (نیمه رکودی چرخه در دوران مورد بررسی) دارد. مدلسازی آماری نوسانات تولید ناخالص داخلی و اجزای حساب ملی بیانگر وابستگی رفتار این متغیرها طی دوره رکودی 1391-1392 به شکاف بهرهوری است. از سوی دیگر یافتههای این پژوهش نشان میدهد که شکاف تجارت نقشی در توضیح رکود طی سالهای 1392 – 1391 ندارد. با این وجود با تعدیل اثر نرخ ارز در شکاف تجارت، شکاف تجارت نقش مهمی در توضیح شرایط رکود در سال 1392 خواهد داشت. پژوهشگران در این بررسی با حذف اثر نرخ ارز از شکاف تجارت نشان میدهند که شکاف تجارت ناشی از تحریمها سهم ویژهای در کاهش حجم سرمایهگذاری از بهار 1392 داشته است، به گونهای که طی 9 ماه حجم سرمایهگذاری در حدود 9 درصد کاهش یافت. از سوی دیگر این بررسیها نشان میدهد که اثر تحریمها بر شکاف تجارت، افت 6 درصدی تولید ناخالص داخلی در سال 1392 را در پی داشته است. بر مبنای یافتههای این پژوهش هرچند شکاف نفتی بر کاهش حجم تولید ناخالص داخلی تاثیرگذار بوده است، اما این متغیر تاثیرچندانی بر تولید غیرنفتی کشور نداشته است.