«باغ کتاب»؛ ناشران را غافلگیر کرد /بار خاطر یا یار شاطر؟
به گزارش اقتصادنیوز، «باغ کتاب» روز گذشته افتتاح شد؛ مجتمع فرهنگی که بیش از 200 میلیارد تومان برای ساختش هزینه، سال‌ها برای ساختنش صرف و در نامش از واژه‌های خوشایند «باغ» و «کتاب» استفاده شده است. همه اینها انتظار علاقه‌مندان به کتاب و اهالی نشر را برای خلق مکانی درخور و ثمربخش بالا می‌برد. اما به راستی باغ کتاب چیست و چه‌کارکردی دارد؟ آنچه بیش از هرچیز از اطلاعات منتشر شده از این مکان تا کنون به‌طور دقیق منتشر شده بیشتر بر خصوصیات ظاهری، مکان و برخی امکانات بالقوه آن تاکید شده است و کارکرد دقیق آن هنوز برای اهالی نشر و اهل کتاب مبهم است. باغ کتاب تهران در تپه‌های عباس‌آباد تهران واقع شده و از شرق با کتابخانه ملی ایران، از شمال شرقی با فرهنگستان‌های علوم و زبان و ادبیات فارسی، از شمال غربی با باغ هنر و از غرب با باغ‌موزه دفاع مقدس همسایه است.
قرار است باغ کتاب تهران به عنوان یک نمایشگاه کتاب دائمی در چهارفصل سال به نمایش و ارائه کتاب بپردازد. همین نکته با توجه به مبهم بودن محل مناقشه بسیاری قرار گرفته و طرفداران و مخالفان خود را دارد و حتی برخی آن را تخلف شهرداری عنوان می‌کنند. البته براساس اطلاعات فعالان عرصه نشر، باغ کتاب بزرگ‌ترین فروشگاه کتاب جهان است و با 14 هزار متر فضا در دو بخش بزرگسال و کودک و نوجوان فعالیت خواهد کرد که بخش کودک و نوجوان در اختیار شرکت ماه پیشونی قرار گرفته که برنده مزایده شده است و بخش بزرگسال هم در اختیار معاونت بازرگانی باغ کتاب است. در این نمایشگاه 40 هزار عنوان کتاب دیتا شده و این امکان را به مخاطبان می‌دهد که به پی‌دی‌اف بسیاری از کتاب‌های نایاب دسترسی داشته باشند و یک بخش جالب دارد؛ پیاده‌رویی برای فروش کتاب های دست دوم. با این حال بسیاری از ناشران ایرانی با شنیدن خبر افتتاح این پروژه غافلگیر شدند و ابهام زیادی درباره چگونگی حضور در این باغ برای آنها شکل گرفت حتی خیلی‌ها از اجرای این ایده بی‌خبر بودند.
بار خاطر یا یار شاطر؟
درحالی‌که متولیان برپایی این مکان بر این باورند که ایجاد «باغ کتاب» ویترینی جدید برای صنعت نشر خواهد بود، برخی منتقدان می‌گویندکه چنین فضایی عملکردی معکوس خواهد داشت و در اقتصاد نشر اخلال ایجاد می‌کند. محسن طائب، مدیر انتشارات پیدایش و عضو هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت دنیای ماه‌پیشونی که از راه مزایده بخشی از سهام این پروژه را در اختیار دارد درباره اثر مثبت «باغ کتاب» عنوان کرده است: «واقعیت این است که باغ کتاب را نمی‌توان یک نمایشگاه دائمی یا فصلی دانست که ناشران در آن شرکت می‌کنند و با استفاده از یارانه و بن‌کارت یا تخفیف‌های آنچنانی موجب لطمه وارد کردن به کتابفروشی های محلی سطح شهری می‌شوند و روی فروش آنان اثر منفی می‌گذارند. باغ کتاب یک مجموعه کاملا فرهنگی، تفریحی و سرگرمی است که در کنار آن هم یک فروشگاه بزرگ کتاب مانند هایپرمارکت، کتاب و کالای فرهنگی را با آن ویژگی‌ها چینش و عرضه می‌کند.»
این فعال حوزه نشر در گفت‌وگو با «ایلنا» با تاکید بر کمبود ویترین کتاب در تهران و کشور بیان کرد: «نکته بعدی آنکه ما سال‌های سال است که از کمبود ویترین کتاب صحبت می‌کنیم و به درستی اشاره می‌شود که مردم امکان دسترسی به کتاب برایشان میسر نیست و از این نظر با محدودیت مواجه هستند. طی این مدت نه تنها ویترین برای عرضه کتاب اضافه نشده، بلکه خیلی از همین کتابفروشی‌های موجود هم بسته شده‌اند و اگر آمار تعداد کتابفروشیها را نسبت به اول انقلاب بررسی کنیم می‌بینیم تعداد کتابفروشیها به نسبت آن زمان خیلی کمتر هم شده‌اند که تازه از همین تعداد کتابفروشی موجود هم کتاب و خصوصا کتاب کودک در اقلیت محصولاتی است که در فروشگاه‌های کتاب عرضه می‌شود و به فروش می‌رسند. آیا نباید فکری به حال گسترش و اضافه کردن ویترین کتاب کرد. از این‌رو نه‌تنها باغ کتاب بر سایر کتابفروشی‌های شهر تاثیر منفی نخواهد گذاشت، بلکه فکر می‌کنم در جلب و جذب مردم به کتاب هم موثر است.»
موضع تند رئیس اتحادیه ناشران
اما همه این توضیحات نتوانسته خیال دست‌اندرکاران نشر را راحت کند همان‌طور که محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان با توجه به مشخص نبودن دقیق برنامه‌های این مکان و سازوکار مدیریتی آن بر این باور است که بهره‌برداری از باغ کتاب باید به گونه‌ای مدیریت شود که پوشش جمعی و عمومی داشته باشد اما به تاریخچه باغ کتاب که توجه کنیم مثل دیگر حوزه‌های مدیریتی کشور فقدان برنامه را ملاحظه می‌کنیم. به گزارش «ایلنا»، وی با بیمناکی از رقابت غیر عادلانه «باغ کتاب» با کتابفروشیها عنوان کرد: «کتابفروشی تمام هزینه‌های سربار سایر مشاغل (بنگاه املاک، جواهر فروشی، نمایشگاه ماشین و...) را دارد اما درآمدش قطره‌ای است. درآمد کتابفروشی تنها از ۲۵ درصد تخفیفی است که کتابفروش از پخش‌کننده می‌گیرد و این رقم سقف سود ناخالص یک کتابفروشی است.» آموزگار توجیه ایجاد ویترین کتاب را برای مقابله با کمبود آن درست نمی‌داند و معتقد است: «کمبود ویترین کتاب توجیهی نیست که با مدیریت غلط، همین تعداد ویترین محدود را هم در معرض خطر قرار بدهیم. باید بررسی کنیم با چنین فضای جذابی که دست‌کم ۱۴ تا ۱۵هزار مترمربع فضای سرپوشیده فروشگاهی دارد و در ۳۶۵ روز سال قرار است کتاب عرضه کند دیگر چه کسی به سراغ کتابفروشی‌های سطح شهر تهران می‌رود.»
کتابفروشیها در زورآزمایی نابرابر
با اینکه مسوولان این مکان ابراز کرده‌اند که قرار نیست «باغ کتاب» رقیبی برای کتابفروشان باشد، برخی منتقدان اعتباری برای این قول‌ها قائل نیستند. آموزگار عنوان می‌کند: «امروز می‌گویند قرار نیست در باغ کتاب تخفیف نمایشگاهی به خریدار داده شود که البته هیچ ضمانت اجرایی هم ندارد. هرچند حتی اگر موضوع تخفیف را هم کنار بگذاریم و قبول کنیم که واقعا قرار نیست باغ کتاب فضای نمایشگاهی با ارائه تخفیف باشد، باز هم باعث کاهش فروش کتابفروشیها خواهد شد.»
بی‌اطلاعی ناشران
رقابت بخش خصوصی با توانایی‌های محدودش با نهادهای زیرمجموعه شهرداری با همه گستردگی و بودجه‌های میلیاردی آن از دیگر نگرانی‌های منتقدان این طرح است. همان‌طور که رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان عنوان می‌کند: «دوستان شرکت ماه‌پیشونی به هیچ وجه موضوع را در اتحادیه مطرح نکردند که شاید بقیه اعضای هیات‌مدیره هم نظر و ایده‌ای داشته باشند. اگر من هم از اعضای شرکت ماه‌پیشونی بودم قطعا معتقد بودم که خلافی اتفاق نیفتاده! منتها همین دوستان خودشان را به‌جای ما بگذارند و مسوولیت ۷۶۲ کتابفروش را برعهده داشته باشند. آن موقع ببینند این پروژه چه منافعی از این تعداد کتابفروشی سلب می‌کند؟
آیا استفاده از پروژه‌ای مثل باغ کتاب که حقوق عمومی محسوب می‌شود از طریق مشارکت حداکثری ذی‌نفعان ممکن نبود؟ مساله فقط شرکت دنیای ماه پیشونی و بخش کودک نیست، بخش بزرگسال باغ کتاب هم در اختیار نشر شهر است که وابسته به شهرداری است. اساسا باید دید شهرداری براساس کدام موازین قانونی مبادرت به انجام چنین اقداماتی می‌کند؟!» وی تاکید می‌کند: ایده رقابت آزاد اینجا بی‌معنی است. مثل این می‌ماند که دولت فروشگاهی را راه بیندازد و من بخش خصوصی بخواهم با آن رقابت کنم. کجا امکانات این دو مجموعه یکی خواهد بود که رقابت عادلانه باشد؟ باغ کتاب متعلق به شهرداری است و منابع مالی از عوارضی تامین شده که شهروندان این شهر یعنی من و شما پرداخت کرده‌ایم.
باغ کتاب و امکانات جدید
با همه این مخالفت‌ها، نباید از یاد برد که این مجتمع بزرگ محدود به فروشگاه کتاب نیست و امکانات جدیدی نیز در آن وجود دارد که اگر به‌جای جنبه فروشگاهی بر آنها تاکید شود احتمالا شاهد ثمرات بیشتری خواهیم بود. شبکه اطلاع‌رسانی برای جست‌وجو و سفارش کتاب از جمله این امکانات است. همچنین در باغ کتاب، قالب‌های الکترونیکی کتاب به رسمیت شناخته می‌شود و برای سهولت دسترسی مخاطبان به این قالب‌های جدید اقدامات اساسی صورت خواهد گرفت. در باغ کتاب، نمایشگاهی از آخرین پدیده‌های فناوری تولید و نشر کتاب (سخت‌افزار و نرم‌افزار) به معرفی و ترویج آنها می‌پردازد و نیز موزه‌ای تحت عنوان موزه کتاب برپا می‌شود که در آن مجموعه‌ای از اسناد و مدارک و ابزار تاریخی تولید و نشر کتاب در ایران به نمایش درمی‌آید. از دیگر بخش‌های «باغ کتاب» می‌توان به درمانگاه کتاب اشاره کرد. کتاب‌درمانی روشی موثر و مفید در درمان بیماری‌ها با استفاده از مطالعه کتاب است که از سال‌ها پیش به‌عنوان یک روش بین‌رشته‌ای کتابداری و روان‌شناسی دنبال شده است. باغ کتاب کلینیکی (درمانگاهی) به این منظور تاسیس می‌کند و علاقه‌مندان می‌توانند به پزشکان این درمانگاه مراجعه و از خدمات آنها استفاده کنند.
